Quran son sәmavi müjdәdir. Hansı ki, sonuncu Peyğәmbәrә (s), yәni һәzrәt Mәһәmmәdә (s) göndәrilәrәk

NÖVLƏRĠN DƏYĠġMƏZLĠYĠ 
NƏZƏRĠYYƏSĠNĠN ĠSBATI ÜÇÜN ĠSTĠNAD 
OLUNAN AYƏLƏR 
1.  Bütün  insanların  vahid  bir  candan  yaradıldığını 
bildirәn ayәlәr. 
 ٌ َد ْىَتْسُي َو  لٌّسَقَتْسًَُف ٍ َد ِحا َو  ٍسْفََّ ٍِّي ىُ َ َشََأ  ٌَِرَّنا  َىُه َو 
“Sizi  tək  bir  nəfərdən  (Adəmdəm)  yaradan  da  Odur. 
(Sizin üçün) bir qərar yeri (ana bətni, ata beli), bir də bir 
əmanət yeri (qəbir) vardır”
1
.
 
Bundan  baĢqa  ― مدآ یٌث‖  [Bəni-Adəm]  (Adәm  övladları) 
deyә müraciәt edәn ayәlәrә
2
 dә istinad olunmuĢdur.
 
Ayәtullah 
MeĢkini 
―Növlәrin 
dәyiĢmәzliyi‖ 
nәzәriyyәsindәn  söhbәt  açarkәn  Adәmin  (ә)  Allah 
tәrәfindәn  yaradılan  ilk  insan  olduğunu,  sonra  Hәvvanın 
yaradıldığını  vә  digәr  insanların  isә  bu  iki  nәfәrdәn 
törәtdiklәrini bildirir. 
O, yazır: 
―Bu  nәzәriyyәnin  isbatı  üçün  istinad  olunan  ayәlәr 
bütün  insanların  vahid  candan  (bir  fәrddәn)  yaradıldığını 
bildirәn  ayәlәrdir.  Bәzi  ayәlәrdә  isә  onun  cütü  dә  yad 
edilmiĢdir. Bunun Hәvva olduğu Ģübhәsizdir‖. 
Әnam surәsinin 98-ci ayәsini izah edәrkәn yazır: 
―Ayәdәn  mәqsәd  budur  ki,  Allah  sizi  Adәmdәn 
yaratmıĢdır.  Bәzilәriniz  hәlә  atalarınızın  belindә  (شمزسه), 
bәzilәriniz  isә  Qiyamәtә  qәdәr  qәbirlәrdә  әmanәt  olaraq 
(عدْزسه) saxlanılırsınız‖. 
Onun  qәnaәtincә  birinci  izahı  da  qәbul  etsәk,  Növlәrin 
tәkamülü  nәzәriyyәsi  ilә  heç  bir  ziddiyyәt  tәĢkil  etmir. 
                                                 
1
 Әnam, 98. Nisa, 1; Әraf, 189; Zümәr, 6 ayәlәri dә hәmin 
mәzmundadır. 
2
 Әraf, 27-35; Yasin, 60; Ġsra, 70. 

---

160 
 
Ehtimal  ki,  bütün  insanlar  Adәm  (ә)  vә  Hәvvadan 
yaradılmıĢlar.  Onlardan  öncә  dә  varlıqlar  olmuĢ,  lakin 
onların  nәsli  tükәnmiĢdir.  Bu  arada  seçilmiĢ  nәsil,  yәni 
yetkin zәkaya malik Adәm nәsli qalmıĢdır
1
.  
Ayәtullah  Mәkarim  ġirazi  ― ذداّ سفً
ۃ
‖  [nəfsin  vahidə] 
ifadәsi haqqında yazır: 
―Ayәlәrdә  ― ذداّ سفً
ۃ
‖  [nəfsin  vahidə]  ifadәsindәn 
mәqsәd vahid Ģәxsdir. O, Quranın bugünkü insanların atası 
kimi  tәqdim  etdiyi  Adәmdir  (ә).  Bir  çox  ayәlәrdә  sözü 
keçәn  ― مدآ یٌث‖  [Bəni-Adəm]  ifadәsi  dә  buna  iĢarәdir.  Növ 
baxımından vәhdәt ehtimalı isә zәif ehtimaldır‖
2
. 
 
 
YEKUN 
―سفً‖  [nəfs]  Quran  ayәlәrindә  ruh  vә  can  (bәzәn  dә 
insanın  orqanizmi)  mәnalarını  ifadә  edir
3
.  Ayәtullah 
MeĢkininin  fikirlәrini  (―سفً‖-dәn  mәqsәdin  insandan 
öncәki  varlıqlar  olması  fikrini)  qәbul  etsәk,  ayәnin  iki 
izahı  olduğu  anlaĢılacaq.  Biri  bütün  insanların  Adәmdәn 
(ә)  törәmәsi,  digәri  isә  Adәm  (ә)  vә  digәr  insanların 
özlәrindәn  öncә  mövcud  olmuĢ  varlıqlardan  törәmәsi. 
Birinci  izah  ―Növlәrin  dәyiĢmәzliyi‖,  ikinci  izah  isә 
―Növlәrin  tәkamülü‖  nәzәriyyәsi  ilә  uyğun  gәlir.  Demәli, 
heç bir izahı ayәlәrin tam Ģәrhi hesab etmәk olmaz.