Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

98 
8-BOB. QURILISH INDUSTRIYASIDA KADRLAR SALOHIYATI VA 
MEHNAT UNUMDORLIGI
8.1.Mehnat resurslari va qurilishning kadrlar salohiyati 
8.2. Kadrlar siyosati va uning qurilish taraqqiyotidagi roli 
8.3. Mehnat va unga haq to‘lash 
8.4. Mehnat unumdorligini aniqlash usullari. Mehnat unumdorligi o‘zgarishining 
omillari va shart sharoitlari 
 
8.1. Mehnat resurslari va qurilishning kadrlar salohiyati 
Mehnat resurslari - bu aholining jismonan rivojlangan, aqliy qobiliyat va 
bilimlarga ega, mehnatga layoqatli qismidir. Odatda ularni aholining iqtisodiy faol 
qismi deb ataladi.
Mehnatga layoqatli aholining katta qismi (moddiy ishlab chiqarish sohasida 
band bo‘lganlarning taxminan 8-10 foizi) bugungi kunda qurilish sohasida 
ishlamoqda. Aynan ular qurilishning asosiy fondlarini ham, aylanma fondlarini ham 
harakatga keltiradilar, xalq xo‘jaligi va aholi uchun kerakli ob’yektlarni vujudga 
keltiradilar.
Bozor va bozor munosabatlari sharoitlari mehnat resurslarini mahorat bilan 
boshqarish va avvalo, kadrlarni makroiqtisodiy miqyosda ham, uning birlamchi 
bo‘g‘inlari - korxonalar, tashkilotlar va boshqa xo‘jalik sub’yektlar miqyosida ham 
kadrlarni to‘g‘ri tanlab, to‘g‘ri joylashtirish ham muhim ahamiyatga egadir. Bugungi 
kundagi kadrlar ishlab chiqarish texnikasi va texnologiyasini yaxshi tushunish bilan 
birga, iqtisodiyot va iqtisodiy rivojlanish qonunlarini, biznes-strategiyalarni, ilmiy 
menejment asoslarini, xo‘jalik yuritishning huquqiy masalalarini bilishlari, ishlab 
chiqarishda yuzaga keladigan vazifalarni tezkor yecha olishlari kerak.
Islohotlardan avvalgi davrda kadrlar bilan ishlashning tahlili unda 
quyidagicha salbiy jihatlar bo‘lganligini ko‘rsatmoqda:
- kasbga yo‘naltirishning, kadrlarni ya’ni ishchilarni va rahbarlarni
(menejerlarni) tanlash va joylashtirishning rasmiyligi;

---

99 
- ayrim ishlovchilarning shaxsiy sifatlariga, ularning mehnat natijalariga 
ortiqcha baho berish yoki yetarli baholamaslik;
- ishlovchining o‘z ish lavozimiga mos emasligi yoki ishga qabul qilishdagi 
protektsionizm;
- mehnat natijalari uchun javobgarlikning susayishi;
- o‘z-o‘zini tanqid va o‘z-o‘zidan norozilikni bilmaslik;
- mehnatga haq to‘lashda tenglashtirish, mahorat va tashabbuskorlikka, 
mustaqillikka yetarli e’tibor bermaslik.
Bugungi kunda qurilishdagi kadrlar siyosati boshqa tarmoqlardagi bilan 
deyarli bir xil bo‘lib, avvalo bozor talablari va bozor munosabatlariga, qarorlar qabul 
qilishda mustaqillikka asoslangandir. Bunda asosiy e’tibor inson omilining 
kuchaytirilishiga qaratiladi, chunki iqtisodiy taraqqiyotning taqdirini zavod va 
fabrikalar, mashinalar, asbob-uskunalar yoki ishlab chiqarish zahiralari emas, balki 
avvalo insonlar, ishchilar hal qiladi. Korxona yoki tashkilotning faoliyatini samarali 
yoki samarasiz qiluvchilar ham aynan ishchilar, mehnat jamoasidir.
Shu munosabat bilan inson omilining qurilishning samaradorligini oshirishga 
ta’sir ko‘rsatishidagi asosiy jihat quyidagilardan tashkil topgan:
• kadrlarni tanlash va ilgari surish;
• kadrlarni tayyorlash va ularni uzluksiz o‘qitish;
• kadrlar tarkibining barqarorligi va ixchamligi;
• ishchilar mehnatini moddiy va ma’naviy baholashni takomillashtirish.
Bu vazifalarni hal qilishda qurilish tashkilotlari (firmalari) boshqa korxonalar 
kabi keng faoliyat miqyosiga egadirlar. Ammo bu yerdagi umumiy qoida shundayki, 
ishlab chiqarishga ma’lumoti va kasbiy mahorati bilan ajralib turadigan kishilar 
kerak. Bugungi kunda, talab va taklif ko‘pincha bir-biriga qarama-qarshi turgan, 
endi shakllanib kelayotgan mehnat bozorida aynan ana shunday kishilarga bo‘lgan 
talab kuchlidir.
Qurilishda mehnat resurslarini boshqarish tizimi hozirgi kunda o‘zaro bog‘liq 
bo‘lgan uch blokni o‘z ichiga oladi:
1) korxonaning mehnat resurslarini shakllantirish;

---

100 
2) korxonaning mehnat resurslarini rivojlantirish;
3) hayotning mehnat davrining sifatini oshirish.