R -qarshilikli, L induktivli va c sig‘imli tarmoqlanmagan o‘zgaruvchan tok zanjiri

= UC

Bundan quyidagilarni aniklaymiz:

₀ = ва f p =
Bu chastotalar xususiy yoki rezonans chastotalar deb ataladi.
Sigimli zanjirda I tok U kuchlanishdan fazas jihatidan 90 gradus oldinda bo‘ladi, induktivli zanjirda esa I va U kuchlanishdan fazasi buyicha 90 gradus burchakka orkada koladi. I va I toklarning qiymatlari teng va yunaishlari karama – qarshi bulgani uchun zanjirning tarmoklanmagan kismida I tok nolga teng bo‘ladi. Formuladan toklar rezonansining sharti kuchlanishlari rezonansi shartiga uxshashligi kurinib turibdi. Zanjirning tarmoklanmagan kismida to‘la rezonans vaqtida tok nolga teng bulgani uchun unga parallel ulangan induktivli va sig‘imning birgalikdagi to‘la qarshiligi cheksiz katta qiymatga teng bo‘ladi.
Agar kondensator biror kuchlanishgacha zaryadlansa va induktiv g‘altak ka ulansa , unda yopik konturdan tok utadi va kondensator g‘altak orqali zaryadsizdanadi.
Vektor diagrammadan kurinib turibdiki, induktivlik va sig‘imda toklar faza buyicha ( = 180 gradus burchakka siljigan va o‘zaro teng bo‘ladi. Bunda toklar rezonansi vaqtida umumiy tok nolga teng, zanjirning to‘la qarshiligi esa cheksiz katta bo‘ladi.
Xakikatda esa umumiy tok juda kichik bo‘ladi, birok nolga teng bulmaydi. Aslida bu tok generator beradigan va konturdagi energiya isrofini koplaydigan aktiv tokdir.


Quvvat koeffitsenti. Aktiv va reaktiv energiya.
Generator normal kuchlanish, nominal tok va cos =1 bilan ishlagan vaqtda uning quvvatidan to‘la foydalaniladi, chunki shundagina generator uzining to‘la nominal teng bulgan eng katta aktiv quvvat beradi:
P_a = U_н I_н cos

Akt iv quvvat cos ga proportsional bulganligidan, quvvatning kamayishi generator quvvatidan to‘la foydalanmaslikka olib keladi.

Aktiv quvvat bilan ishlayotgan energiya iste’molchisining toki kuchlanish o‘zga rmaganda cos ga teskari proportsional o‘zgaradi:

I =

Demak, energiya iste’molchisiga boglik bulgan cos kamaysa, tok ko‘payadi, simlarda va tok manbaini kizitish uchun isrof bo‘ladigan quvvat ortadi.
Sos( kamayganda generatorlarning belgilangan quvvatidan to‘la foydalanmaslik va elektr energiya isrofining ortishi xar bir kurilmaning cos( sini birga yakinlashtirish zaruriyatini tugdiradi. Dvigatel-larning cos( si nagruzkaga boglik bulib, nagruzkasiz ishlagan vaqtda 0,1- 0,3 bo‘lsanormal nagruzkada 0,8-0,9 gacha kutariladi.
Demak, cos( ning ortishi dvigatellar nagruzkasining ortishini talab etadi. Undan tashkari, cos( ni orttirish uchun dvigatellarga parallel qilib kondensatorlar ulanadi.
Elektr asboblarining cos( sini orttirish xalk xujaligi uchun katta ahamiyatga ega, chunki cos( orttirilsa, tarmoklarda va generatorlarda isrof bo‘ladigan ko‘p miqdordagi elektr energiyani tejashga va generatorlarning katta quvvatlaridan yaxshirok foydalanishga imkoniyat tugiladi.
Aktiv quvvatning shu quvvat doimiy koladigan vaqtga ko‘paytmasi bilan aniklanadigan kattalik aktiv energiya deb ataladi:
W_a = P t = IUcost
Bu quvvat o‘zgaruvchan tok zanjirida sarflangan elektr energiya xarakterlaydi.
Aktiv energiya aktiv schyotchiklari yordamida ulchanadi.
Reaktiv quvvat va vaqtning ko‘paytmasi bilan aniklanadigan kattalik reaktiv energiya deb ataladi:
W_p = Qt = IUsint
Reaktiv quvvat o‘zgaruvchan bo‘lsa reaktiv energiya quyidagi formula bilan topiladi
W_p = Q₁t₁ + Q₂t₂ + …. = Wp₁ + Wp₂ + …
Reaktiv energiya reaktiv energiya schyotchiklari yordamida ulchanadi.
Bir xil vaqt oraliklarida aktiv va reaktiv energiyalarni ulchab zanjirning quvvat koeffitsentini topish mumkin:

Kuvvatlar o‘zgaruvchan bo‘lsa elektr schyotchiklarining kursatishiga asoslanib, quvvat koeffitsentining urtacha qiymati olinadi.

Tаyanch suzlаr vа ibоrаlаr:tоklаr uchburchаgi, utkаzuvchаnlik, аktiv, rеаktiv vа tulа utkаzuvchаnliklаr, аktiv, rеаktiv vа tulа kuvvаt, kuvvаt kоeffistеnti, vеktоr diаgrаmmа.
g-

U *-SH
L1^
. -*1 L
'4*Е
R, L, S elеmеntlаri паrаllеl ulаngаn sinusоidаl tоk zаnjiri uchun (1-rаsm) Kriхgоfning 1-krnunigа аsоsаn tоk kuchi / -a.+/.+/j (1)
Bu elеktr zаnjiri elеmеntlаri uchun kuchlаnish bir хil bulgаnligi uchun uning bоshlаngich fаzаsi 0 gа tеng dеb оlаmiz vа uni

/=/.+/


(1 )chi

аsоsiy vеktоr dеb bеlgilаymiz.
bu еrdа u = tjg2 + (bL -`s)2 zаnjirning tulа utkаzuvchаnligi dеyilаdi.

g-аktiv
`-rеаktiv

bt -induktiv \
bs-sigimiy utkаzuvchаnlik dеyilаdi. Birliklаri Sm (Simеns). 2-rаsmdаgi О,V,А uchburchаgi zаnjirning tоklаr uchburchаgi dеyilаdi.Tоklаr uchburchаgidаn

(8-9)
1а = I cos I - /sinif?
zаnjirning аktiv kuvvаti: Rеаktiv stuvvаt: Q = u-ip = u-
(11)
2 (Ю)
18
Tоklаr uchburchаgining tоmоnlаrini U kuchlаnishgа bulsаk, utkаzuvchаnliklаr uchburchаgi хоsil bulаdi. (3-rаsm tопаmiz).
tg
Аgаr zаnjirdа `l = `sbulsа, tоklаr rеzоnаnsi юz bеrаdi.Tоklаr rеzоnаnsigа tаrmоkdаn оlinаyotgаn kuvvаt kоnturning аktiv kuvvаtigа tеng bulаdi, tаrmоkdаnmаgаn kismdаgi tоk kuchi fаzаsi, kuchlаnish fаzаsigа mое kеlаdi..Bundа rеаktiv kuvvаt elеktr tаmоgidаn оlinmаydi.Tоklаr rеzоnаnsidа:
cosp = l
kоnturning аsillgi:
e-i-k (12)
/40usN-tоk rеzоnаnsidа
induktiv vа sigimii
tоklаr.
/„ -tоklаr
yigindisi.
Паrаllеl tеbrаnish kоnturidаgi enеrgеtik jаrаnlаr kоntur паytidаgi jаrаyonlаr bilаn bir хil kеchаdi.Bu tеbrаnish kоnturidа хаm induktiv vа sigim elеmеntlаri urtаsidа uluksiz rаvishdа uzаrо enеrgiya аlmаshinuvi юz bеrаdi, elеktr tаrmоgi esа kоnturning аktiv kаrshiligidаgi enеrgiya yukоtilishini kоmпеnsаstiyalаydi (muvоzаnаtlаydi).
Zаmоnаviy sаnоаt kоrхоnаlаridа uzgаruvchаn tоk elеktr enеrgiyasining istе`mоlchi induktiv-аktiv istе`mоlchi kurinishidа bulаdi (ya`ni: аsinхrоn mоtоrlаr chulgаmlаri , trаnsfоrmаtоrlаr vа хаkоzо).Bu istе`mоlchilаrning аktiv kuvvаti., kuvvаt kоeffistеntigа хаm bоglik bulаdi.Istе`mоlchilаrning bеrilgаn аktiv kuvvаti uchun cosf/jing
kаmаyishi bilаn , ulаrning istе`mоl tоklаri оshаdi, ya`ni: / =
S/ -cos(3
bu tоkning оshishi mа`lum bir chеgаrаviy mikdоrdаn utmаsligi kеrаk, chunki tоk mаnbаlаri, nоminаl bir kuvvаtgа muljаllаngаn bulаdi. s^ = /„„„-Е/„„„
Mаnbаning tоki nоminаl kiymаtdаn оshmаsligi uchun, istе`mоlchilаrning аktiv kuvvаtini паsаytirish kеrаk bulаdi.SHundаy
kilib istе`mоlchining kuvvаt kоeffistеntini kаmаytirish sinхrоn gеnеrаtоrlаr, trаnsfоrmаtоrlаr, elеktr uzаtish liniyalаrining kuvvаtlаridаn tulik fоydаlаnmаslikni kеltirib chikаrаdi.
R~ • R
Elеktr liniyalаrdаgi kuvvаt isrоfi: AP = I2RA =/st2^4 + !? -^ = -g-
4 - cos
(13)
Bu еrdа: d4 -liniya kаrshiligi. ia- аktiv tоk it - induktiv tоklаr.
Istе`mоlchilаrni cos^ ni оshirish uchun tоklаr rеzоnаnsi
хоdisаsidаn fоydаlаnilаdi, ya`ni istе`mоlchigа паrаllеl kilib
k оmпеnsаtоr (оdаtdа kоndеnsаtоr) ulаnаdi.
Bu еrdа: 1r4- kоmпеnsаstiyadаn оldingi ~^ J
rеаktiv tоk.
/ —kоmпеnsаstiyadаn K6YINGI
rеаktiv tоk.
Kоmпеnsаstiyadаn оldingi /R4 vа kеyingi 1R tоklаr fаrki, kоmпеnsаstiya uchun zаrur bulgаn /(. -sigimiy tоkkа mikdоr jiхаtidаn tеng:
*, ='/•< -1r = 1а(%R„ -tgp) = --(tgv>H -tgv) (H)
r
I =U-OK buLISHIuchuN S- --(tg
) (15)
(oU
Elеktr kur il mаl аrii ing kuvvаt kоeffistеnti cosr/> ni оshirish хаlk хujаligining muхim vаzifаsi хisоblаnаdi, shu sаbаbli sаnоаt kоrхоnаlаridа ishlаtilаdigаn elеktr mаshinаlаr uchun kоmпеnsаtоrlаr ulаnаdi.
Elektron kuchaytirgichlarning xususiyati ularning yuqori sezuvchanligi: ular juda kam quvvatli signallarni kuchaytirishga qodir. Shu sababli, elektron kuchaytirgichlardan foydalanish, ayniqsa sezgir elementlar yoki sensorlarning chiqish quvvati juda past bo'lgan holatlarda (bir necha mikrovattlar bo'yicha) maqsadga muvofiqdir.
Avtomatik boshqaruv tizimlarida to'g'ridan-to'g'ri va o'zgaruvchan tok uchun elektron kuchaytirgichlar, bir bosqichli va ko'p bosqichli qo'llaniladi. Oddiy elektron doimiy kuchaytirgichning sxemasi jadvalda keltirilgan. V.1 (diagramma 1). Anoddagi kuchlanishni yodda tutib, uni kuchaytirish koeffitsientini aniqlaylik
Agar anod oqimi bo'lsa va kuchlanish tarmoqdagi kuchlanishga teng bo'lsa, unda ko'rib chiqilgan holatda kuchlanish kuchayishi bo'ladi

bu erda chiroq xarakteristikasining dinamik qiyaligi.
Biz statik tiklik kontseptsiyasini kiritamiz, keyin formulani (V. 1) shaklda qayta yozish mumkin

chiroqning ichki qarshiligi qayerda.

(skanerlashni ko'rish uchun bosing)
Formuladan (V.2) ko'rinib turibdiki, kuchlanish kuchayishi qanchalik katta bo'lsa, xarakteristikaning 50 burchagi qanchalik katta bo'lsa va qarshilik shunchalik katta bo'ladi. Shunday qilib, bir bosqichli kuchaytirgichning kuchayishi chiroq turiga bog'liq va 10 dan 80 gacha o'zgarishi mumkin.
Bir bosqichli shahar kuchaytirgichlarining boshqa sxemalari jadvalda keltirilgan. V.1, 2, 3. raqamli. Ushbu turdagi kuchaytirgichlar yuqori tezlik bilan ajralib turadi va amalda harakatsiz deb hisoblanadi.
Eng keng tarqalgan AC kuchaytirgichlarining sxematik diagrammasi ham jadvalda keltirilgan. V.1 (sxemalar 4, 5). Avtomatik boshqarish tizimlarida, asosan, o'zgaruvchan tok kuchaytirgichlari ishlatiladi, chunki ular nol driftga ega emas va yaratilishini ta'minlaydi oddiy sxemalar barcha holatlarda fazaga sezgir kuchaytirgich kerak bo'lganda.
Elektron kuchaytirgichlar ketma-ket ulanishi mumkin. Bunday ko'p bosqichli kuchaytirgichning yutug'i alohida bosqichlarning yutuqlari mahsuloti bilan belgilanadi.
Elektron kuchaytirgichlar yuqori sezuvchanlikka ega, bu odatda sezgirlik koeffitsienti bilan tavsiflanadi. Kattalashtirish koeffitsienti - bu lampa tomonidan etkazib beriladigan milliwattdagi quvvatning yukga voltsli kirish voltajining kvadratiga nisbati. An'anaviy kuchaytiruvchi naychalar uchun bu qiymat 2 dan 5 gacha.
Elektron kuchaytirgichlarning kamchiliklari ularning kichikligidir chiqish quvvati, past ishonchlilik, tebranish sezgirligi va nisbatan yuqori quvvat sarfi.