R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi
Yüklə 8,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
(ii) ushbu majburiyatning summasini yetarli ishonlilik bilan baholash
mumkin bo‘lmaydi» 11 . 18 – modda daromadlar va xarajatlarni hisobga olish tartibini belgilaydi. Ushbu modda eski tahrirda aynan shu nomdagi 13-modda bo‘lgan. Lekin yangi tahrirda daromadlar va xarajatlar «buxgalteriya hisobi standartlariga muvofiq» aks ettirilishi to‘g‘risida qo‘shimcha kiritilgan. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjetining va davlat maqsadli jamg‘armalari byudjetlarining ijrosi bo‘yicha daromadlar va xarajatlar «byudjet to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq» aks ettirilishi to‘g‘risida aniqlik kiritilgan. Foyda ko‘rsatkichi dunyo amaliyotida ko‘pincha biznes samaradorligining mezoni yoki investitsiyalardan olingan daromadlar yoki aktsiya va boshqa qimmatli qog‘ozlardan olingan daromad (tushum) larni tahlil qilish vositasi sifatida qo‘llaniladi. Daromadlar va xarajatlar foydani aniqlashga taalluqli bo‘lgan bevosita elementlar hisoblanadi. Daromadlar va xarajatlarni, natijada esa foydani aniqlash korxona tomonidan moliyaviy hisobotni tayyorlashda qo‘llaniladigan kapital va uni saqlash kontseptsiyasiga qisman bog‘liq. Daromadlar va xarajatlarning elementlari quyidagicha aniqlanadi: a) daromadlar bu – hisobot davri ichida aktivlarning ko‘payishi yoki passivlarning kamayishi ko‘rinishida iqtisodiy foydaning o‘sishi bo‘lib, kapitalning o‘sishiga olib keladi. b) xarajatlar – bu hisobot davrida aktivlarning chiqishi yoki kamayishiga olib keluvchi majburiyatlar paydo bo‘lishi natijasida iqtisodiy foydaning kamayishidir. Daromadlar va xarajatlarning ta’rifi ularning asosiy belgilarini aniqlaydi, ammo ularni moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda aks ettirish uchun talab qilinadigan mezonlarni aniqlab bera olmaydi. Foydani aks ettirish aktivlarning o‘sishi yoki passivlarning kamayishini aks ettirish bilan bir vaqtda sodir bo‘ladi. Masalan, tovarlarni yoki xizmatlarni sotishda yuzaga keladigan aktivlar o‘sishi, yoki kreditorlarga qarzlar qaytarilishi bilan bog‘liq passivlar kamayishi hollari. Xarajatlar moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobotda, ro‘y bergan aniq o‘lchanishi mumkin bo‘lgan aktivning kamayishi yoki passivning o‘sishiga taalluqli kelgusidagi foydaning kamayishi kabi aks ettiriladi. Bu, sarflarni aks ettirish, passivlar o‘sishi yoki aktivlar kamayishini hisobga olish bilan bir vaqtda sodir bo‘lishini bildiradi Masalan, xizmatchilar ish haqi yoki qurilmalar eskirishining o‘sishi. 11 Шу ерда. 378 19-modda xususiy kapital va uni hisobga olishning huquqiy maqomini belgilaydi. Bu moddaga muvofiq korxonaning xususiy kapitali ustav fondidan(ustav kapitalidan), qo‘shilgan, zaxira kapitalidan va taqsimlanmagan foydadan tashkil topadi. Ushbu modda oldingi tahrirdagi shunday nomlangan 14-modda bo‘lib, xususiy kapital tarkibini tavsiflashda «ustav fondi» tushunchasi kiritilgan. Ustav fondi (ustav kapitali) korxona ta’sischilari tomonidan, uning ta’sis hujjatlarida belgilangan hajmdagi ulushlar (pul ifodasidagi) yig‘indisidan iboratdir. Ustav fondiga (ustav kapitaliga) ulush sifatida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar yoki direktorlar kengashi kelishuvi bo‘yicha ularning real qiymatiga asosan baholanadi. Shuningdek, «qonunda nazarda tutilgan hollarda esa, baholovchi tashkilot tomonidan baholanishi kerak» degan qo‘shimcha kiritilgan. Qo‘shilgan kapital aktsiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki sotishdan olinadigan emissiya daromadini bildiradi (aktsiyadorlik jamiyatlarida). Yangi tahrirda «ekvivalenti chet el valyutasida ifodalangan ustav fondini (ustav kapitalini) shakllantirish jarayonida yuzaga keladigan kurs farqini» ham qo‘shilgan kapital tarkibida aks ettirish belgilangan. Oldingi tahrirda «Zaxira kapitali mol-mulkni qayta baholash chog‘ida hosil bo‘ladigan inflyatsiya zaxiralarini, shuningdek tekinga olingan mol- mulk qiymatini aks ettiradi» deb tavsiflangan. Yangi tahrirda: «mol-mulk» tushunchasi o‘rniga «uzoq muddatli aktivlar» tushunchasi kiritilib, aniqlashtirilgan. Shuningdek, «qonun hujjatlarida va ta’sis hujjatlarida nazarda tutilgan miqdorlarda sof foydadan ajratmalar» hisobiga ham ko‘paytirilishi to‘g‘risida qo‘shimcha kiritilgan. Taqsimlanmagan foyda jamg‘arilayotgan foydani bildiradi va u ustav fondiga (ustav kapitaliga) o‘tkazilishi ham mumkin (mulkdorlar qaroriga muvofiq). Ustav fondi (ustav kapitali)ning buxgalteriya hisobida aks ettirilgan summasi uning ta’sis hujjatlarida belgilangan summasiga teng bo‘lishi shart. Agar yuridik shaxs ustav fondini (ustav kapitalini) ko‘paytirishga qaror qilsa, u belgilangan tartibda ta’sis hujjatlariga ham o‘zgartirish kiritib, ularni qayta ro‘yxatdan o‘tkazishi lozim. 20-modda garovni hisobga olish tartibini belgilaydi (oldingi tahrirdagi 15-modda). Garov xo‘jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan olingan kreditlar, qarz mablag‘lari va boshqa yuzaga keladigan majburiyatlarning qaytarilishini kafolatlash uchun xizmat qiladi. 379 Korxonaning o‘z majburiyatlari yoki boshqalarning majburiyatlarini ta’minlash uchun garovga berilgan mol-mulklar qiymati (o‘z mablag‘lari ham) boshqa aktivlardan alohida hisobga olinadi. Mulkiy yoki pullik garovlarni berib yubormasdan belgilangan ta’minotlar, garovga olingan mol-mulk qiymati, garov sifatida qabul qilingan pul mablag‘lari va valyuta qiymatliklari alohida balansdan tashqari schyotlarda hisobga olinadi. Garov bilan bog‘liq munosabatlar «O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi» va «Garov to‘g‘risida»gi Qonun bilan tartibga solinadi. Qonunning yangi tahririda ichki nazoratning maqomi va mazmunini belgilaydigan, yangi 21-«Ichki nazorat» nomli modda kiritilgan. Unga muvofiq « Yüklə 8,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|