R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi
Yüklə 8,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4
.3 -ra sm . Davlat (unitar) korxona balansi Xususiy mulkchilik korxonasi balansi Aralash mulkchilik korxonasi balansi Jamoat tashkilotlari balansi Yakka balans Yig‘ma balans Dastlabki balans Joriy balans Sanatsiyalovchi balans Tugatish balansi Bo‘linish balansi Birlashtirish balansi Yuridik balans Alohida balans Kirish balansi Davriy balans Yakuniy balans Kirish balansi Bo‘linish balansi Birlashtirish balansi Tugatish balansi Bir tomonlama balans Ikki tomonlama balans Brutto balans Netto balans Asosiy(ustav) faoliyati balansi Asosiy bo‘lmagan faoliyat balansi Sanoat korxonalari balansi Transport tashkilotlari balansi Oborot (oborot-saldo) Oddiy shaklda Shaxmat shaklida Konsolidatsiyalangan balans 79 jamiyatlari, xo‘jalik shirkatlari va b.) balansi; jamoat tashkilotlari balansi va h.k Axborotlar hajmi bo‘yicha balanslar yakka, yig‘ma va umumlashtirilgan (konsolidatsiyalangan) balanslarga bo‘linadi. Yakka balans faqat bitta xo‘jalik yurituvchi subyektning moliya-xo‘jalik faoliyati natijalarini aks ettiradi. Yig‘ma balans bir nechta balanslarning moddalarini mos ravishda mexanik jamlash yo‘li bilan tuziladi. Yig‘ma balanslarning o‘ziga xos turlaridan biri konsolidatsiyalangan balans hisoblanadi. Umumlashtirilgan (konsolidatsiyalangan) balans yuridik mustaqil, lekin iqtisodiy va moliyaviy jihatdan o‘zaro bog‘liq korxonalarning balanslarini birlashtirish natijasida hosil bo‘ladi. Umumlashtirilgan balans «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi qonunining 23-moddasi va № 8-«Umumlashtirilgan moliyaviy hisobot va sho‘ba xo‘jalik jamiyat- larida investitsiyalarni hisobga olish» nomli BHMSga muvofiq tuziladi. Tuzish vaqti bo‘yicha balanslar dastlabki, joriy, sanatsiyalanuvchi, tugatish, bo‘linish va birlashtirish balanslariga bo‘linadi. Dastlabki (tashkiliy) balans faqat bir marta tuzilib, korxonada buxgalteriya hisobini yuritish shundan boshlanadi. U korxona o‘z faoliyatini boshlayotgan vaqtda ta’sischilar tomonidan ustav kapitaliga qo‘shiladigan ulushlar hajmini bildiradi va korxona ustavi ro‘yxatga olinganidan keyin yoki aktivlar (ulushlar) ustav kapitaliga qo‘shilga- nidan keyin tuziladi. Joriy balanslar xo‘jalik yurituvchi subyektning butun faoliyat davri davomida belgilangan muddatlarda tuziladi. Ular boshlang‘ich (kirish), oraliq va yakunlovchi balanslarga bo‘linadi. Boshlang‘ich balans yil boshida, yakunlovchi balans esa yil oxirida tuziladi. Oraliq balanslar yil davomida tuziladi. Oraliq balanslar yakunlovchi balanslardan, birinchidan yakunlovchi balansga undagi moddalarni ochib beruvchi bir qancha hisobot shakllari ilova qilinishi bilan farq qiladi. Ikkinchidan, oraliq balanslar, qoidaga ko‘ra, faqat joriy hisob ma’lumotlari asosida tuziladi. Yakunlovchi balansni tuzishdan oldin esa to‘liq inventarizatsiya tuzilib, uning natijalari ham balansga ta’sir ko‘rsatadi va yakunlovchi balans aniq tuzilishiga erishiladi. Sanatsiyalovchi balanslar xo‘jalik yurituvchi subyekt bankrot bo‘lishiga yaqinlashgan vaqtda tuziladi. Bunday sharoitlarda xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘zini bankrot deb e’lon qilishi yoki kreditorlar bilan qarzlar bo‘yicha to‘lovlarni uzaytirishga shartnoma tuzishi zarur bo‘ladi. Ammo kreditorlar ko‘rgan zararlari qanchalik katta ekanligi va kel- 80 gusida ularni qoplashga umid borligini bilishlari zarur. Sanatsiyalovchi balans auditor yordamida, xo‘jalik yurituvchi subyektdagi haqiqiy holatni baholash maqsadida, hisobot davri tugamasdan oldin tuziladi. Tugatish balansi xo‘jalik yurituvchi subyekt tugatilayotganda tuziladi. U boshqa balanslardan o‘z moddalarining hisob (dastlabki yoki tiklanish) qiymati bo‘yicha emas, balki tugatilish paytida har bir aktivning sotish mumkin bo‘lgan bahoda baholanishi bilan tubdan farq qiladi. «Noumid qarzlar», «Zararlar», «Kelgusi davr daromadlari» va «Kelgusi davr xarajatlari» moddalari tugatish balansiga kiritilmasligi mumkin. Ammo gudvill, patent va savdo belgilari qiymati kabi yangi moddalar paydo bo‘lishi mumkin. Tugatish davri boshidan barcha o‘z mablag‘lari maxsus ochiladigan «Tugatish» schotida hisobga olinib, unda keyinchalik mulkiy moddalar va xo‘jalik yurituvchi subyektni tugatish xarajatlari o‘rtasidagi farq ko‘rsatiladi. Bo‘linish balansi yirik korxonani bir qancha mayda korxonalarga bo‘lish, bitta yoki bir nechta bo‘linmalarni boshqa korxonaga berish paytida tuzilib, so‘nggi holatda balans o‘tkazish balansi deb ham ataladi. Birlashtirish balansi bir nechta korxonalar bittaga birlashganida tuziladi. Huquqiy maqomi bo‘yicha buxgalteriya balanslari quyidagicha: Yüklə 8,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|