R. X. Maksudov

3.3-§. Tishli g ‘ildiraklarni tayyorlash usullari
Tishli 
g‘ildiraklarni 
uning 
oMchamlari,materiali, 
formasini 
hisobiga olib har xil y o ‘llar bilan tayyorlash mumkin, shulardan 
ayrimlarini ko‘rib oMamiz.
1. Nusxalash usuli. Bu usulda gMldirak tishlar o ‘rtasining formasi shu 
shakldagi diskali yoki barmoqli freza yordamida kesiladi, 
3.5-rasm.
Bunda qirquvchi asbob bitta botiqlikni qirqqandan key in zagotovkani 
qoM kuchi yordamida 
360%
burchakka (ilashish qadami) burib, kesish 
y a ’na davom ettiriladi. Bu usulni unumdorligi kam, asosan mashinalar 
ta’m irlash jarayonida ishlatiladi.
2. 
Dumalatish usuli. Bu usulda reykali asbob yordamida gMldirakda 
tishlar kesiladi. Masalan, 
3.6-rasmda
reykali asbob yordamida gMldirak 
tishlarni kesish jarayoni ko‘rsatilgan. GMldirak o‘z o ‘qi atrofida aylanish 
jarayonida tish kesuvchi reykali asbob rasmda ko‘rsatilgandek harakat 
qiladi, y a ’ni o ‘q bo‘yicha tepaga va pastga hamda gMldirakka urinma 
shaklda gorizontal tekislik bo‘yicha harakatlanadi. Kesuvchi asbob 
sifatida o ‘q bo‘yicha kesimi reykaga o ‘xshash chervyakli freza 
3.6—
rasm
ishlatiladi. Bu usulda jaravon uzluksiz boMganligi uchun 
unumdorligi va aniqlik darajasi yuqori boMadi. 
3.7-rasmda
konussimon 
gMldirak tishlarini kesish jarayoni ko‘rsatilgan.
a)
3.5-rasm.
49
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3.6-rasm.
3.7-rasin.
3.4-§.Tishli g ‘ildiraklarning geom etrik o ‘lchamlari
G ‘ildirak tishlari asosiy ayla- 
naga urinm a shaklda o4kazilgan 
n-n
chiziq b o ‘yicha ilashadi, shuning 
uchun bu chiziqni ilashish chizig‘i 
deyiladi (
3.7-rasm
).
0 ‘zaro ilashgan tishli g ‘ildi- 
raklar o ‘rtasida uzatish soni u=sonst 
o'zgarm as bo4lishi uchun ilashish 
nuqtalariga 
o'tkazilgan 
umumiy
normal 
hamma 
vaqt 
m arkazlar 
i --------------------
chizig‘ining o ‘zgarmas nuqtasidan 
3.7-rasni
o ‘tishi shart. Bu nuqta ilashish qutbi 
n
deb ataladi 
(3 .
7- 
rasm).
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘zaro sirpanishsiz harakatlanib qutb nuqtasidan o‘tadigan 
aylanalar boshlangMch aylana deb ataladi, shartli belgisi 
d (a2.
Uzatmada o ‘qlararo masofa o ‘zgarsa boshlang‘ich aylana diametrlari 
ham o ‘zgaradi, chunki
a _ 
+ dm2
2
Shuning uchun boshlang‘ich aylanalar cheksiz ko‘p boMishi mumkin, 
lekin 
alohida olingan 
tishli 
g‘ildiraklarda 
boshlang‘ich 
aylana 
boMmaydi.
Tishli g ‘ildiraklar o ‘zaro ilashganda hisoblash uchun asosan 
quyidagi aylana diametrlaridan va oMchamlaridan foydalaniladi.