Rabil Mehtiyev Fəlsəfə

2. Dünyagörüşünün mahiyyəti və tarixi tipləri.
Dünyagörüşü dünya və orada insanın yeri haqqında tə­səvvürlərin, anlayışların, baxışların sistemidir. Onun ob­yekti dünya, predmeti isə təbiət və insandır.
Bütövlükdə dünyagörüşünün strukturu ontoloji, qno­se­oloji, aksioloji, sosial-siyasi amillərə istinad edir.
Dünyaduyumu insanın hiss və həyacanla bağlı emo­si­o­nal-psixoloji, dünyaanlamı isə dünyagörüşünün idrakı-intellektual aspektidir. Dünyaduyumu insanların fəaliy­yəti prosesində kortəbii surətdə, dünyaanlamı isə şüurlu tərzdə formalaşır.
Dünyagörüşü dünyaduyumunun və dünyaanlamının qarşılıqlı əlaqəsindən ibarətdir. Dünyagörüşünün inki­şa­fın­da əqidə aparıcı rol oynayır. Əqidə ilə formalaşan si­ya­si, hüquqi, əxlaqi, fəlsəfi yanaşmalar, cəmiyyətə inte­qra­siya insanın həyati fəaliyyətinin nüvəsini təşkil edir.
Dünyagörüşü iki səviyyədə mövcud olur: 1) psixoloji-emosional və yaxud, hissi səviyyə. Bu səviyyə həm də dün­yaduyumu adlanır və ətraf gerçəkliyin hisslər vasi­tə­silə kortəbii qavranılması kimi başa düşülür; 2) rasional sə­viyyə. Bu səviyyə isə dünyaanlamı adlanıb ətraf ger­çək­liyin hadisə və proseslərinin zəka ilə, məntiqi əsas­lan­dır­ma vasitəsilə dərk olunmasını ehtiva edir. Bütöv­lükdə, dünyagörüşü hər iki səviyyənin vəhdəti və qar­şı­lıqlı təsiri nəticəsində formalaşır.
Dünyagörüşünün tarixi tipləri bunlardır: mifologiya, din, fəlsəfə.
Dünyagörüşünün ilkin forması mifdir ki, miflərdə adət-ənənələr, əxlaqi-mənəvi baxışlar, insanların reallığa es­tetik münasibətləri əks olunur. Başqa sözlə, mif qədim döv­rlərdə insanların dünyagörüşünün tarixi for­ma­la­rın­dan biri olmuşdur.
Dünyagörüşünün qədim formalarından biri dindir. İde­oloji dünyagörüşü kimi təşəkkül tapmış, insanları sə­fər­bər edən, gerçəkliyi və özlərini dərk etməsinin tarixi for­ması kimi formalaşmışdır.
Din sadə məişət qaydalarından başlayaraq dövlət ida­rə­çiliyinə qədər bir çox sahələrin müəyyənləşməsinə id­dia etmişdir.
Fəlsəfi dünyagörüşü mifdən və dindən fərqli olaraq, inam və hiss əsasında deyil, ağıl və biliyə istinad edərək təbiətin, cəmiyyətin, bütövlükdə aləmin rasional mənzərəsini yaratmağa başladı.