Радиотехник тизимлар назарияси асослари

III.2.2. Yer ostida yashash ham yomon emas
Xitoy hokimiyati Shanxay ostida 30 m etr chuqurlik- 
da va 60 gektarlik m aydonda quriladigan yer osti inshooti 
rejasi haqida bayon qildilar. Shunday qilib qator m uam - 
m olarni yechish rejalashtiriladi, xususan, m illionlab pi- 
yodalarga turli ob'ektlarga etish osonlashadi. Yangi majmua 
o ‘ziga ko‘plab supermarketlar, qahvaxona va restoranlarni 
sig‘diradi va Shanxayning yer ostki qismini m unosib ra- 
vishda to ‘ldirish kerak. Yer osti shahari birinchi mijozlar- 
ni qabul qilishi 2006-yilga rejalashtirilmoqda.
Shu orada esa XXRning yirik sanoat-moliya markazi- 
Shanxayning butun yer usti qismi tez orada cho‘kib ketishi 
mumkin deb 2002-yildayoq Shanxay geologik statistik insti- 
tutining vakili Vey Szo‘sin xabar berdi. Shahar yiliga taxminan 
10 mm tezlikbilan Yanszo‘ daryosi tomon cho‘kmoqda. Olim- 
ning so‘zlari bo‘yicha 1921- yilda boshlangan botishi yer osti 
suvlaridan faol ravishda foydalanilgani oqibatida kelib chiq- 
qan. Oxirgi 10 yillikda cho‘kish sekinlashdi, biroq 1920- va 
1960-yillar orasida uning tezligi odatdagidek to ‘rt marta ko‘p
60
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

edi. «Shanxay cho‘kmoqda va bu jarayonni biroz to ‘xtatish 
mumkin bo‘lsada, to ‘la bartaraf etish mumkin emas» — deb 
aytgan edi Vey Szo‘sin. Tadqiqotchilarning so‘zlari 2003- 
yilda shahar rriarkazida bir necha bino to ‘g‘ridan-to‘g‘ri yer 
ostiga kirib, boshqalari esa yer osti avtotonelini bosib qolishi 
sababli buzilib ketganidan so‘ng tasdiqlandi.
III.3 . H ududni landshaft-ekologik va funksional- 
rejaviy zonalashtirish
H ududdan ratsional foydalanish m uam m osini eko- 
logik nuqtai-nazardan qarash bugungi kunda katta aham i- 
yatga ega.
Shaharsozlik bo‘yicha o ‘zlashtirishning tavsifi uoh aso- 
siy turga bo‘linadi:
— intensiv o ‘zlashtirish va tabiiy m uhitni maksimal 
yo‘l q o ‘yiluvchi sun'iy qayta shakllanishi;
— ek sten siv (k e n g a y tirilg a n ) o ‘zlash tirish va ta- 
biiy m u h itn in g n isb atan k o ‘p b o ‘lm ag an s u n ’iy qayta 
shakllanishi;
— chegaralangan o ‘zlashtinsh va tabiiy muhitni m ak- 
simal saqlab qolish.
Y erdan foydalanish intensivligi-iqtisodiy va boshqa 
q o ‘yilm alarga b o g iiq b o im a g a n holda yoki, aksincha, 
m ab!ag‘, ashyo va boshqa quyilm ali belgilovchi, yer 
m aydoni birligidan olinadigan foydali m ahsulotning 
y ig in d i m iqdoridir. Intensiv o ‘zlashtirish hududlariga 
sanoat zonalari, zich qurilgan seliteb rayonlar, transport 
va injenerlik kommunikasiyalari va boshqalar aloqadordir.
61
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ekstensiv o ‘zlashtiruv hududlarida seliteb zonalar bi- 
lan birga ularga bevosita yondoshgan ochiq joylar, rekrea- 
tsion zonalar va boshqalar kiritiladi.
Chegaralangan o ‘zlashtiruv hududlariga tabiatni mu- 
hofaza qilish zonalari (o ‘rm onlar, parklar, q o ‘riqxonalar 
va boshqalar) kiradi.
Urbanizasiyalanish jarayonida hududlarning b o ‘lini- 
shi undagi ketma-ketlik bo ‘yicha yuz beradi:
— qo ‘riqlanuvchi landshaftlar;
— rekreatsion zonalar;
— qishloq va o ‘rm on xo‘jaligini rivojlanish zonalari;
— tabiiy m uhitga ozgina ta'sir ko'rsatgan urbanizasi- 
yalashgan hududlar;
— ekstremal ekologik tavsifga ega b o ‘lgan ishlab chiqa- 
rish joylashgan rayonlar.
Funksional zona joylashtiriluvchi landshaft-ekologik 
yondashuvda qutblashgan funksional zonalashtirish, ya’ni 
biologik hududiy tizim ni (BXT) yaratish tam oyili belgi- 
lovchi Do‘lib qoladi (14-rasm).
Atrof muhitni funksional zonalashtirish vositalari bilan 
m uvofiqlashtirish, shu zonalarning h a r birini ratsional 
rejaviy tashkillashtirish bilan quvvatlanadi:
— seliteb rayonlar uchun — aholi yashash joylari gu- 
ruhi bilan ko‘kalamzorlashtirilgan hududlar orasida qulay 
aloqalartashkil etish, tabiatni muvozanatlashtiruvchi ekologik 
zonalar bo‘lgan ko‘kalamzorlar va qishloq xo‘jalik yerlaridan 
iborat bo‘lgan zonalar shakllantirish va hokazolar;
— tashqi tran sp o rt zonalari uch u n — injenerlik va 
transport tarmoqlarini seliteb hududdan ko ‘kalamzorlash-
62
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

TZ3 l
>
h
h
3 / n t A * /■ '•>!— s
•
J f f ‘ 
j: 
;j ■
: 
l 
■
, i' 
' 
>
1
/ 
> ' ’ ’ ;
14-rasm. lVfosKvaf aglomerasiyasini qutilab mintaqalash,,