Raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Vazifalar
1. Ma’lumotlarni tiklashda Recuva, DiskDrill, TestDisk, R-Undelete utilitlari bilan ishlash imkoniyatlari va tuzilmalarini qo‘llash.
2. Fayllarni qayta tiklash uchun Recuva dasturidan foydalaning.

Nazorat savollari
1. Ma’lumotlarni tiklashda Recuva dasturidan qanday foydalandingiz?
2. DiskDrill, TestDisk, R-Undelete utilitlari bilan ishlashda qanday imkoniyatlarga ega bo‘ldingiz?
3. Dastur haqida ma’lumot bering.

13-amaliy mashg‘ulot. CD va DVD disklarda ma’lumotlarni saqlash va o‘chirilgan ma’lumotlarni tiklash topologiyasi

Ishdan maqsad: CD va DVD disklardagi o‘chirilgan ma’lumotlarni tiklash usullaridan foydalanish
Masalani qo‘yilishi: Yo‘qotilgan barcha fayllarni asl nomlari va katalog tuzilishi bilan qayta tiklash.
CD va DVD disklarda ma'lumotlarni saqlash topologiyasi.
CD va DVD disklarning o‘rtasidan boshlanadigan va chetiga bo‘lgan spiral yo‘l yordamida ma’lumotlarni saqlaydi. Ma’lumotlar diskda 0 va 1 ning ikkilik kodini ifodalovchi chuqurlar shaklida saqlanadi. CD dagi spiral yo‘l taxminan 5,6 km uzunlikda bo‘lib, diskning o‘rtasidan boshlanadi va chetiga qarab tashqariga buriladi. Ma’lumotlar diskda bitta spiral yo‘lda saqlanadi hamda bu trekni diskning markazidan chetiga skanerlaydigan lazer nurlari tomonidan o‘qiladi. DVD da spiral trek bir-biriga yaqinroq bo‘lib, diskda ko‘proq ma’lumotlarni saqlashga imkon beradi. DVD disklari ma’lumotlarni saqlashning ikkinchi qatlamiga ega bo‘lib, bu esa saqlanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlar hajmini ikki baravar oshiradi.
Lazer nurlari chuqurlarni aks ettirish orqali ma’lumotlarni o‘qiydi va aks ettirishdagi o‘zgarishlar aniqlanadi. Diskda saqlangan raqamli ma’lumotlarga tarjima qilinadi. Lazer diskda saqlangan ma'lumotlarni to‘g‘ri o‘qish uchun nurning fokusini sozlaydigan CD yoki DVD diskidagi obyektiv tizimi tomonidan disk yuzasiga qaratilgan bo‘ladi. Ikkilik ma’lumotlarni diskka kodlash uchun mastering deb ataladigan jarayon qo‘llaniladi. O‘zlashtirish jarayonida disk yuzasiga mikroskopik chuqurlarni yoqish uchun lazer ishlatiladi. Chuqurliklar ikkilik kodning 0 (nol) larini, chuqurlar orasidagi maydonlar bo‘lgan yerlar esa 1 (bir) larni ifodalaydi. Chuqur va yerlarning o‘lchami va shakli diskning hajmini va saqlanishi mumkin bo'lgan ma‘lumotlarning sifatini aniqlaydi.
CD disklari odatda 700 MB sig‘imga ega, DVD disklari esa bitta qatlamda 4,7 Gb gacha yoki ikki qavatli diskda 8,5 Gb gacha saqlashi mumkin. Optik disk texnologiyasining yangi shakli bo‘lgan Blu-ray disklari bitta qatlamda 25 Gb gacha va ikki qavatli diskda 50 Gb gacha saqlashi mumkin. CD yoki DVDda saqlangan ma'lumotlarni o‘qish uchun disk CD yoki DVD diskiga joylashtiriladi, bu diskning sirtini skanerlash va ma’lumotlarni o‘qish uchun lazerdan foydalanadi. Drayv ma’lumotlarni o‘qiyotganda lazer nurini diskdagi spiral yo‘l bilan to‘g‘rilab turish uchun kuzatuv mexanizmidan foydalanadi.

CD va DVD disklarida ma’lumotlarni saqlash topologiyasi diskning o‘rtasidan boshlanib, chetga qarab spiral yo‘ldan foydalanishni o‘z ichiga oladi. Ikkilik ma’lumotlarni ifodalovchi chuqur va yerlardan tashqari, CD va DVD disklari uning tuzilishi hamda mazmuni haqida ma’lumot beruvchi bir qator "kirish" va "chiqish" joylariga ega. Kirish maydoni disk formati va ishlab chiqaruvchisi haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi, chiqish maydoni esa diskdagi ma’lumotlar maydonining oxirini belgilaydi.

CD va DVD larda diskdagi tirnalgan, chang yoki boshqa tashqi ta’sirlardan kelib chiqqan ma’lumotlardagi kichik xatolarni qoplash imkonini beruvchi xatolarni tuzatish tizimi mavjud. Ushbu xatolarni tuzatish tizimi CD uchun CIRC (Cross-Interleaved Reed-Solomon Code) va DVD uchun ECC (Error correction code) deb ataladi. CD va DVD disklarga yozish paytida lazer bo‘sh disk yuzasida chuqurlarni yaratish va ma’lumotlarni diskka kodlash uchun ishlatiladi.
CD va DVD disklarida ma’lumotlarni saqlash topologiyasi spiral yo‘l, mikroskopik chuqurlar va yerlar, kirish, chiqish joylari hamda xatolarni tuzatish tizimini o‘z ichiga oladi. Bu xususiyatlar CD va DVD disklari katta hajmdagi ma’lumotlarni turli qurilmalar tomonidan o‘qilishi mumkin bo‘lgan ixcham va ishonchli formatda saqlash imkonini beradi.