To’g’ri kasrlarni soda kasrlar yig’indisi orqali ifodalash Biz kasr sonlar bobida oddiy kasrlardan ilgari ulushlarni o’rganamiz. Matematika o’qituvchimiz doskaga kvadrat chizdi va 4 bo’lakka bo’ldi. Bir bo’lakni rangli qalamda bo’yab chizdi. Ustoz kvadratning qanday bo’lagini bo’yadi. Demak, ustoz kvadratni 4 ta teng bo’laklarga bo’lib, uni bitta bo’lagini rangli qalam bilan bo’yadi. U kvadratning 4 tadan bittasini bo’lganini bildiradi.
Demak, butunning teng bo’laklari ulushlar deyiladi.
Xayotda, turmushda, xo’jalik yuritishda bir butun deb olingan miqdorni (buyumni) ko’pincha teng bo’laklarga bo’lamiz. Ulushlarni xayotda nom bilan ataymiz. Ikkidan bir ulush – yarim, to’rtdan bir ulush – chorak, sakkizdan bir ulush – nimchorak.
Butun yarim chorak nimchorak
Butunning bitta yoki bir nechta teng ulushlaridan tuzilgan son kasr deyiladi. Keltirilgan misolimizda kvadratning to’rtdan bir bo’lagini bo’yalganini aytib o’tdik bu bo’yalgan bo’lagini kasr ko’rinishda bo’lagi bo’yalgan deyiladi.
yozuvda chiziqcha ustidagi son kasrning surati, pastidagi son kasrning maxraji, “ ” chiziqcha esa kasr chizig’i deyiladi.
Umumiy ko’rinishda kasr son deb olingan. ko’rinishdagi sonlar oddiy kasrlar deyiladi. va lar natural sonlardir. Har qanday kasrni natural son ni natural son gu bo’lish natijasi deb aytish mumkin. Aksincha yoki ko’rinishda yozish mumkin.
Misol: , , , .
Har qanday natural sonni maxraja 1 bo’lgan kasr deb qarash mumkin.
.
Kasr chizig’i bo’lish amalini bildiradi.
Misol:
yozuvda va natural sonlarga nisbatan quyidagi fikrlar bo’lish mumkin: 1) , 2) , 3) , bu xollarda quyidagicha kasrlarni xosil qilamiz.
Agar bo’lsa, to’g’ri kasr,
, bo’lsa, noto’g’ri kasr xosil bo’ladi.
Surati maxrajidan kichik bo’lgan kasr to’g’ri kasr deyiladi. To’g’ri kasr doimo 1 dan kichik bo’ladi.
Surati maxrajidan katta yoki maxrajiga teng kasr noto’g’ri kasr deyiladi. Noto’g’ri kasrlar 1 dan katta yoki 1 ga teng bo’ladi.
