Raxmanova Xurriyat Yusupovna

CHET TILINI O’QITISHDA ZAMONAVIY INNОVATSION TEXNOLOGIYALAR VA METODLARDAN FOYDALANISH HAMDA ULARNING SAMARADORLIGI

Raxmanova Xurriyat Yusupovna Payariq tumani 79-maktab o’qituvchi
Annotatsiya: Ushbu maqolada O’zbekiston Respublikasida chet tillariga berilgan katta ahamiyat hamda ularni o’rganish uchun zarur bo’lgan innovatsion texnologiyalar va metodlarni dars jarayonlarida tadbiq etish orqali, ta’lim samaradorligini oshirish masalalari yoritilgan.
Kalit so’zlar: Chet tili, o’yin, innovatsion texnologiya, texnologik vositalar, usullar, metodlar.
XXI asr zamonaviy texnologiyalar jadal rivojlanayotgan va har bir sohada o’z aksini topayotgan davrdir. Ushbu globallashgan jamiyatda xorijiy tillarni o’rganishga bo’lgan talab kun sayin oshib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyevning 19-may 2021-yildagi “O‘zbekiston Respublikasida xorijiy tillarni o‘rganishni ommalashtirish faoliyatini sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarorida ham “Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili” Davlat dasturiga muvofiq, xorijiy tillarni o‘rgatishni ta’lim siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida rivojlantirish, ushbu yo‘nalishda ta’lim sifatini tubdan oshirish, sohaga malakali pedagoglarni jalb etish hamda aholining xorijiy tillarni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshirishga alohida ahamiyat qaratilgan. Yurtimizda chet tillarni o’qitilishida yangicha bosqich, yangicha davr boshlandi. Chet tili darslarining o’qitilishi jarayonida ilg’or pedagogik texnologiyalar, interfaol, innovatsion usullardan, kommunikativ-axborot vositalaridan foydalanish talab qilinmoqda. Respublikamizda chet tilining o’qitilishi, chet tili o’qituvchilarining bilim va ko’nikmalarini baholashning umumyevropa ramkalari tavsiyanomalari (CEFR) ga mos ravishda yangi usul va talablari ishlab chiqildi. Unga ko’ra umumta’lim maktablari va kasb- hunar maktablari o’quvchilari uchun darsliklar yaratildi. Ushbu talablarga mos ravishda o’quv xonalari, yangi axborot kommunikativ texnikalar bilan jihozlandi. Chet tili fani to’rt aspektga (o’qish, yozish, tinglab tushunish va gapirish) bo’linib, ularning har biri bo’yicha alohida tushuncha va ko’nikmalar berilmoqda.
Xorijiy tillarni o’qitishda ilg’or zamonaviy texnologiyalarning ahamiyati beqiyos. Zero ta’lim jarayonida texnologik vositalardan foydalanish chet tillarini o’rganishning har bir bo’limida bilimlarni o’zlashtirish va mustahkamlashda beqiyos rol o’ynaydi. Masalan, tinglab tushunish ko’nikmasini shakllantirishni kompyuter, player,CD disklarsiz amalga oshirish imkonsiz. Tinglab tushunish til o’rganishning eng muhim qismlaridan biridir. Bunda o’quvchi bir paytning o’zida so’zlovchining talaffuzi, grammatik qoidalarga rioya qilganligi, so’z boyligi va uning ma’nolariga e’tibor berishi talab qilinadi. Bugungi globallashuv jarayonida internet hayotimizning har bir jabhasini qamrab olgan. Yosh avlod orasida ijtimoiy tarmoqlardan, turli saytlardan chet tillarini o’rganishda oqilona foydalanishni yo’lga qo’yish dolzarb masalaga aylanib ulgurdi. Ayniqsainternet orqali chet tilida so’zlashuvshilar bilan muloqot qilish imkoniyatidan foydalanib, gapirish ko’nikmasini rivojlantirish,e-mail orqali xat yozishish bilan yozish mashqini takomillashtirish mumkin.
Dars jarayonlarida multimedia vositalaridan foydalanishning ahamiyati beqiyosdir. Jumladan, slaydlar orqali darsni tashkil qilish, o’quvchilarni xorijiy til darsi boshlanishiga o’ziga jalb qiluvchi usullar (warm-up activities)dan foydalanish, turli xil rangdagi ko’rgazmalardan foydalanish orqali darsni mazmunli tashkil qilishga hamda o’quvchilarning mavzuni to’liq o’zlashtirishiga erishish mumkin.Shuningdek, maktablarda dars jarayonlarini interfaol o’yinlar orqali tashkil qilish ham juda katta ijobiy natijalar berishi isbotlangan. Ma’lumki, darsning turli xil o’yinlar asosida o’tilishi o’quvchilarning kreativ va tanqidiy fikrlash imkoniyatlarini kashf etibgina qolmay, balkiularning diqqatni jamlash, muammoli vaziyatlardan chiqish yo’llarni izlashko’nikmalarini ham rivojlantiradi. Chunki, o’yinlardan foydalanishning asosini o’quvchini faollashtiruvchi va jadallashtiruvchi faoliyat tashkil etadi. Psixologlarning ta’kidlashlaricha, o’yinli faoliyatning psixologik mexanizmlari shaxsning o’zini namoyon qilish, hayotda barqaror o’rnini topish, o’zini o’zi boshqarish, o’z imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental ehtiyojlariga tayanadi. Har qanday o’yin zamirida umumiy qabul qilingan ta’lim prinsiplari, taktikasi yotishi kerak. O’quv o’yinlariga o’quv predmetlari asos qilib olinishi kerak. O’yinlar jarayonida o’quvchi oddiy darsga qaraganda bu mashg’ulotga qiziqibroq yondashadi va o’zini erkinroq tutadi. Bu ayniqsa tabiatan uyatchang va jamoaga tez qo’shila olmaydigan o’quvchilar bilan ishlashni osonlashtiradi. Ularning kirishimlilik qobiliyatlarini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’kidlash lozimki, o’yin eng avallo, o’qitishning bir usulidir. O’quvchilar o’yinli darslarga qiziqib qatnashadilar, g’alaba qozonishga intiladilar, pirovardida bilim va ko’nikmalarini ham boyitib boradilar. Masalan o’quvchi ingliz tilidagi o’yinda qatnashish jarayonida o’ziga bo’lgan ishonchni mustahkamlaydi, men bu tilda gapira olarkanman, tinglab tushuna olarkanman, yoza

olarkanman, deb motivatsiya oladi. [2]. Biz bilamizki, hozirgi ta’lim jarayonida o’quvchi sub’ekt bo’lishi lozim. Bunda ko’proq interfaol metodlardan foydalanish ta’lim samaradorligini oshiradi. Chet tili darslariga qo’yilgan eng muhim talablardan biri o’quvchilarni mustaqil, kreativ fikrlashga o’rgatishdir. Bugungi kunda respublikamizdagi xorijiy til o’qituvchilari Amerika Qo’shma Shtatlari, Angliya pedagoglari tajribasiga tayangan holda quyidagi innovatsion metodlardan foydalanib kelishmoqda:
− “Muammoli vaziyat yechimi” (Creative Problem Solving) bu usulni qo’llashda hikoyaning boshlanish qismi o’qib beriladi, yakuni qanday bo’lishi esa o’quvchilar, hukmiga havola qilinadi. Bu o’z navbatida o’quvchilarning mustaqil firklash qobiliyatini rivojlantirishda muhum ahamiyat kasb etadi.
− “Quvnoq topishmoqlar” (Merry Riddles) o’quvchilarga topishmoqlarni o’rgatishningxorijiy tilni o’qitishda o’rni beqiyos.Topishmoq yodlash orqali o’quvchilaning so’z boyligi oshib boradi, undan tashqari xotirani mustahkamlashda ham topishmoqlarning ahamiyati juda katta.
− “Tezkor javob” (Quick answers) o’tilgan dars mavzusini mustahkamlashga yordam beradi;
− “Chigil yozdi” (“Warm-up exercises”) o’quvchilarni darsga qiziqtirish uchun sinfda har xil o’yinlardan foydalanish, dars boshlanishidan oldin o’quvchilarni o’tiladigan mavzuga moslashtirishga xizmat qiladi [3];
− “Pantomima” (pantomime) bu usul juda qiyin mavzular tushuntirilishi kerak bo’lgan darsda yoki yozma mashqlar bajarilib, talabalar charchagan paytda foydalanilsa bo’ladi;
− “Hikoya zanjiri” (a chain story) usuli o’quvchilarning og’zaki nutqini o’stirishda yordam beradi;
− “Rolli o’yinlar” (Acting characters) bu usul darsning barcha tiplarida qo’llanilishi mumkin. Hunarga o’rgatish uchun “Interpretter”, “Translator”, “Writer”, “Poet” kabi kasbdagi kishilar darsda ishtirok etishib o’quvchilar bilan suhbatlashishlari mumkin;
− “Allomalar yig’ini” (Thinkers meeting) U.Shekspir, A.Navoiy, R.Burns kabi shoirlar va yozuvchilarni “taklif qilish” mumkin. Bunday paytda ular aytib ketgan hikmatli so’zlardan darsda foydalanish yoshlarni komil inson bo’lib tarbiyalanishiga yordam beradi;
− “Rasmlar so’zlaganda” (When pictures speak) usuli ancha qulay bo’lib, ingliz tilini o’rgatishda, talaba, o’quvchilarning og’zaki nutqini rivojlantirishda yordam beradi, buning uchun mavzuga oid rasmlardan foydalanish lozim;
− Kviz kartochkalari (quiz cards) o’quvchilarning soniga qarab kartochkalar tarqatiladi va hamma talabalar bir vaqtda darsda ishtirok etish imkonini beradi, barcha o’quvchilarga e’tibor berilishi ta’minlaydiva vaqtni tejaydi [4].
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, xulosa qilish mumkinki, har bir innovatsion texnologiya o’ziga xos afzallik jihatlariga egadir. Bunday usullarning barchasida o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi hamkorlik, o’quvchining ta’lim jarayonidagi faol harakati ko’zda tutiladi .Xorijiy til darslarida innovatsion texnologiyalar va usullarni qo’llash natijasida o’quvchilarning mantiqiy va kreativ fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, nutqi ravonlashadi, tez va to’g’ri javob berish malakasi shakllanadi. Darslarning noan’anaviy usullarda, turli metodlarni qo’llagan holda tashkil qilinishi orqali zerikarli mashg’ulotlrning oldi olinadi. Bu esa yosh avlod o’rtasida xorijiy tillarni o’rganishga bo’lgan qiziqishning, bilim olishga bo’lgan ishtiyoqning ortishiga, darslarning esa samarali tashkil etilishiga zamin yaratadi. Natijada o’quvchilaning darsga puxta tayyorgarlik ko’rib kelishiga, o’zlashtirish samaradorligining jadal o’sishiga erishiladi.