Referat mavzu: jahon iqtisodiyotida demogrfafik muammo bajardi: mmt-72/22 guruh talabasi Z. S. Xudoyberdiyeva

Demografik muammo

Global maydonda davlatlarni o’zgartiruvchi va aholi sonining o’sishi va iqtisodiy barqarorlik haqidagi uzoq vaqtdan beri mavjud bo’lgan e’tiqodlarga qarshi kurashuvchi demografik inqiroz hukm surmoqda. Rossiya, Xitoy, Yaponiyadan tortib dunyoning eng chekka burchaklarigacha bo’lgan mamlakatlarda tug’ilishning pasayishi va aholi sonining qisqarishi kuzatilmoqda. Raqamlar xavotir uyg’otadi va dunyo tartibida yaqinlashib kelayotgan o’zgarishlardan dalolat beradi, shuning uchun bu tendentsiyaga qarshi kurashish zarurligi haqida suhbatlar paydo bo’ladi.
Demografik inqiroz - bu dunyo aholisining keskin o’zgarishi. Demografik inqirozni ham aholining yo’qolishi, ham hududlarning haddan tashqari ko’payishi deb tushunish mumkin.

• 
  Birinchi holda, bu davlatda (mamlakatda) yoki mintaqada tug’ilish darajasi oddiy aholini almashtirish darajasidan, shuningdek, o’lim darajasidan pastga tushganda rivojlanadigan holat. Bu holat hozirda dunyoning ko’plab mamlakatlarida, masalan yevropa, Osiyo, xususan, Rossiyada ham rivojlanmoqda.
  
• 
  Aholining haddan tashqari ko’payishi holatida demografik inqiroz hududning o’z aholisini hayotiy resurslar bilan ta’minlay olmasligidir.
  

Demografiyani o’rganayotganda demografik inqiroz va demografik siyosat tushunchalarini ham bilish kerak. Turli davlatlar uchun demografik inqiroz tushunchasi mutlaqo teskari ma’noga ega bo’lishi mumkin. Nigeriyada aholining yuqori darajada o’sishi oziq-ovqat va boshqa manbalarning etishmasligi tufayli tashvishga solayotgan bo’lsa-da, G’arbiy Evropa mamlakatlari uchun tug’ilishning pasayishi va umr ko’rish davomiyligining oshishi tufayli aholining qisqarishi muammosi ko’proq xarakterlidir.
Demografik inqirozni keltirib chiqargan muammolarga qarab, ushbu muammolarni hal qilishning turli xil usullari mavjud. Davlatning demografik siyosati bilvosita aholi sonining o’sish dinamikasiga ta’sir qiladi. Masalan, aholining portlashiga qarshi kurashishga qaratilgan "Bir oila - bitta bola" shiori Xitoyda keng tarqalgan. Davlat tug’ruq koeffitsientini ko’p bolali oilalarga qo’shimcha soliq to’lash va bitta bola bilan cheklanganlarni rag’batlantirish orqali tartibga soldi. Yana bir misol, fashistlar Germaniyasi, bu erda katta oilalar va nikohdan tashqari bolalar tug’ilishi rag’batlantirildi. Oxir-oqibat, Reyx boshqa mamlakatlarni egallab olish uchun doimiy ravishda yangi "pichan yemlari" ga, shuningdek, bosib olingan hududlarni to’ldirish uchun mustamlakachilarga muhtoj edi.
Demografik portlash va turli mintaqalarda populyatsiyaning notekis o’sishi tegishli global muammolarning kuchayishiga olib keladi:

• 
  atrof-muhitga demografik bosim,
  
• 
  etnik va madaniyatlararo muammolar (millatlararo va madaniyatlararo ziddiyatlar),
  
• 
  muhojirlar va qochqinlar muammolari,
  
• 
  qashshoqlik, qashshoqlik va oziq-ovqat etishmasligi muammolari,
  
• 
  urbanizatsiya muammosi ("noumid urbanizatsiya"),
  
• 
  ishsizlik, ishlab chiqaruvchi kuchlarning tarqalishidagi deformatsiyalar va boshqalar.
  

Demografik muammo eng jiddiy va nozik masalalardan biridir. Birinchidan, aholining o’sish sur’atlarini pasaytirishning aniq va eng muhimi, qonuniy va qonuniy maqbul universal mexanizm hali ishlab chiqilmagan. Ikkinchidan, hattoki moliyaviy nuqtai nazardan, dunyo mamlakatlaridagi turmush darajasi va tug’ilish darajasi o’rtasidagi teskari mutanosiblik paradoksi tufayli muammoni hal qilish qiyin.
Olimlar hozirgi demografik muammoning sabablarini XX asrning ikkinchi yarmidagi "demografik portlash" da, Ikkinchi Jahon Urushidan keyin aholi o’sishi va o’rtacha umr ko’rish o’sishi uchun qulay sharoitlar paydo bo’lganida ko’rishmoqda. Har soniyada Yer yuzidagi odamlarning soni 3 kishiga ko’payadi, deb ishoniladi.
Dunyo miqyosidagi demografik muammoni hal qilish bo’yicha takliflar murakkab o’ziga xoslik tufayli alohida ahamiyatga ega. Bizning resursimiz foydalanuvchilariga yangi statistika va tahlillar, g’oyalar, loyihalar va ushbu yo’nalishdagi echimlar uchun minnatdorchilik bildiramiz. Turli mamlakatlarda demografik siyosatdagi farqlardan qat’i nazar, vaziyat davlat tomonidan nazorat qilinadi. Dunyo bo’ylab, aholi sonini ko’paytirish yoki kamaytirishga qaratilgan tadbirlar o’tkazilmoqda.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining hisob-kitoblariga ko’ra, 2022 yil noyabr oyida 8 milliarddan oshgan dunyo aholisi 2037 yilga borib 9 milliardga yetishi kutilmoqda. Jahon tug’ilish darajasi pasayganiga qaramay, hozirgi yoshlarimiz sonining o’tmishdagi o’sish sur’ati barqaror o’sishni ta’minlaydi. kattalashtirish; ko’paytirish. Aholi soni 2080-yillarga borib 10,4 milliardga yetadi, keyin esa asr oxiriga kelib asta-sekin kamayib boradi. Shunday bo’lsa-da, tug’ilish ko’rsatkichlarining pasayishi aniq rasmni ko’rsatadi. Hozirda bu ko’rsatkich har bir ayolga 2,3 tug’ilishni tashkil etadi, ammo prognozlarga ko’ra, 2050 yilga kelib bu ko’rsatkich 2,1 ga kamayadi. Bu, ayniqsa, Xitoy, Yaponiya va Janubiy Koreya kabi mamlakatlarda to’g’ri keladi. Masalan, Xitoy 2022 yilda so’nggi oltmish yil ichida birinchi marta aholining qisqarishini qayd etdi. 2100 yilga kelib, mamlakat 1,4 milliarddan 800 millionga kamayishi kutilmoqda. Yaponiya ham aholining qisqarishini boshdan kechirmoqda, uning aholisi 2070 yilga borib 125 milliondan 87 millionga qisqarishi kutilmoqda. 0,78 tug’ilish koeffitsienti bilan Janubiy Koreya Iqtisodiy hamkorlik va hamkorlik tashkilotining birdan past ko’rsatkichi bo’lgan yagona davlat hisoblanadi.
Tug’ilish koeffitsienti har bir ayolga 2,1 tug’ilish darajasi odatda aholining barqarorligini ta’minlash uchun o’rnini bosish darajasi hisoblanadi. Biroq, Isroildan tashqari, dunyo miqyosidagi ko’pgina ilg’or iqtisodlarda tug’ilish ko’rsatkichlari yangilanish darajasidan past. Jahon banki ma’lumotlariga ko’ra, 2050 yilga borib aholisining qisqarishi kutilayotgan 61 ga yaqin davlat mavjud.
Ayniqsa, Yevropa va Osiyoning koʻplab rivojlanayotgan mamlakatlarida: Rossiya, Xitoy, Ukraina, Moldova, Tailand, Myanma va boshqalarda kuchayib borayotgan demografik inqiroz bilan bogʻliq vaziyat ayniqsa qiyin. Bu mamlakatlarda rivojlangan mamlakatlarga xos odatiy demografik inqiroz yomonlasha boshladi, koʻpincha. keng norasmiy, yashirin iqtisodiyot tufayli mehnatga layoqatli aholining rasman mehnatga layoqatli ulushining yanada keskin kamayishi, tug’ilishning yanada pastligi, ishsizlikning yanada oshishi, faol mehnat hayotining sog’lom yillari qisqarishi tufayli pensionerlarning yanada ko’proq o’sishi, bu bilan birga. yosh, iqtisodiy faol va mehnatga layoqatli aholining dunyoning boy mamlakatlariga faol emigratsiyasi mamlakatlarning iqtisodiy o’sishining sekinlashishiga va buning natijasida mamlakatlarda ish haqi va turmush darajasining o’sishining sekinlashishiga olib keladi. , bu esa rivojlanayotgan mamlakatlarda turmush darajasining rivojlangan mamlakatlardagi turmush darajasiga yaqinlashishini sekinlashtiradi.
Evropa va Osiyoning rivojlangan rivojlangan mamlakatlari ko’pincha demografik inqiroz muammosini ko’proq xorijiy ishchi kuchi importi uchun kvotani ko’paytirish orqali hal qilishadi, bu esa, o’z navbatida, kambag’al, ham malakali, ham malakasiz xorijiy ishchilar uchun iqtisodiy jihatdan yoqimsiz, rivojlanayotgan mamlakatlar ularni sotib olishga qurbi etmaydi. . Misol tariqasida, Xitoy iqtisodiyoti Xitoy davlat ommaviy axborot vositalarida ko’p muhokama qilinadigan muammoga duch kelishi mumkin: Xitoy aholisi boyib ketganidan ko’ra tezroq qarishi mumkin, bu esa Xitoyning turmush darajasini pasaytirishi va ish haqining boshqa rivojlangan va boy Osiyo iqtisodiyotlari bilan yaqinlashishiga olib kelishi mumkin: Yaponiya , Koreya Respublikasi, Xitoy Respublikasi, Singapur, Gonkong va eng yomon holatda, Yaponiyada o’ttiz yil davomida kuzatilgan Yaponiyanikiga o’xshash iqtisodiy turg’unlikka, lekin Yaponiya iqtisodiy rivojlangan, boy davlat ekanligini hisobga olgan holda. yuqori maosh bilan, Xitoy esa faqat rivojlanmoqda.
Shunga o’xshash voqea Rossiya, Ukraina, Belorussiya, ammo Evropaning iqtisodiy rivojlangan mamlakatlariga nisbatan: Shveytsariya, Germaniya, Frantsiya, Norvegiya, Islandiya, Irlandiya, Sloveniya va boshqalar.
Demografik inqirozning inertial xususiyatlari. Demografik inqirozlar umuman (va ayniqsa Rossiyada) inertsiya xususiyatiga ega: tug’ilish darajasi uzoq vaqt davomida oddiy ko’payish darajasidan past bo’lsa, aholining yoshi va tug’ish yoshidagi ayollar soni kamayadi. Natijada, aholi sonini barqarorlashtirish uchun tug’ilishning umumiy koeffitsientini (tug’ish yoshidagi ayolga to’g’ri keladigan bolalar soni) oshirish talab etiladi.

3.