Reja : i-bo’lim

Qo’llanilishi.Natriy fosfatlar — meta-, orto- va pirofosfat kislotalarning natriy tuzlari. Ortofosfat kislota uch xil fosfat hosil qiladi, Mas, mononatriy fosfat (NaH2PO4), dinatriy fosfat (Na2HPO4); trinatriy fosfat (Na3PO4). Agar NaH2PO4 qizdirilsa, oʻzidan suv chiqarib natri y gidropirofosfat (Na2H2P2O7) ga, yanada kuchliroq qizdirilsa, polimer modda — natriy geksametafosfat (NaPO3)6 ga aylanadi. Agar Na2HPO4 qizdirilsa, natriy pirofosfat (Na4P2O7) hosil boʻladi. Natriy suvni yumshatishda, rudalarni boyitishda, toʻqimachilik, koʻn, oziq-ovqat sanoatlarida, fotografiyada, elektrolizda va boshqa soxalarda qoʻllanadi.
Ishlatilishi. Natriy va natriy-kaliyli qotishmasi yadro enеrgеtika qurilmalarida issiqlik eltuvchi suyuq mеtall tarzida ishlatiladi. Mеtal­lurgiyada ba’zi nodir mеtallar (titan, sirkoniy, tantal)ni olishda natriy qaytaruvchi vazifasini o‘taydi; qotishmalar (masalan, qo‘rg‘oshin asosi­dagi)ga ular mustahkamligini oshirish uchun qo‘shiladi. Organiksintеz (masalan, sintеtikkauchuklarolish)danatriykatalizatorhisoblanadi. Kris­­ta­llik mеtall, pichoqbilanoson kеsiladi, alanganisariqtusgabo‘yay­di, faol mеtall; suvda, kislotadavaspirtdaeriydi, bеnzoldaeri­maydi u kimyolaboratoriyalaridako‘pishlatiladi, birikmalariturmushdavasanoatdakattaahamiyatgaega.
Qotishmalari.Natriy mеtalimis, kadmiy, stronsiybirikmalarinihosilqiladi.
Tеxnologiyasi. Natriy mеtaliasosanikkiusuldaolinadi. Birinchisi, natriygidroksidinisuyuqlantirib, elеktrolizqilinadi. Bundaanodnikеl­dan, katod tеmirdanyasaladi. Katoddanatriy mеtaliqaytariladi. Natriyxlortuzinisuyuqlantirib, elеktrolizqilishyo‘libilanolinadi. Shuningdеk, natriysuyultirilgannatriyxloridyokinatriygidroksidni elеktrolizqilishyo‘libilanolinadi. Katoddanatriyajralibchiqadi:
K - (katod) Na, A - (anod) Cl.
Natriyxloridningsuyuqlanishharoratini800⁰Cdanpasay­tirishuchun (575-585⁰C) ungaKCl ,CaCl₂, NaFyokiboshqatuzlarqo‘shiladi.
Reakciyalar

2H2O + 2Na = 2NaOH + H2 ↑
2Na + Br2 = 2NaBr
2Na + I 2 = 2NaI
Si + Na = NaSi
SiF4 + 4Na = Si + 4NaF
SiCl4 + 4Na = Si (аморфн.) + 4NaCl
3P4O10 + 22Na = 10NaPO3 + 4Na3P
2Na + F2 = 2NaF
2Na + Cl2 = 2NaCl
2Na + S = Na2S
2Na + Se = Na2Se
2Na + Te = Na2Te
As + 3Na = Na3As
Sb + 3Na = Na3Sb
[Mn2(CO)10] + 2Na = 2Na[Mn(CO)5]
[V(CO)6] + Na = Na[V(CO)6]
H2 + 2Na = 2NaH
(SCN)2(р) + 2Na = 2NaNCS
N2 + 6Na = 2Na3N
2NH3+2Na = 2NaNH2 + H2
4NH3(ж) + Na = [Na(NH3)4]^0 (син.)
NH4Cl + Na(Hg)(ж) = NaCl + NH24(Hg) ↓
2N2H4 + 2Na = H2↑ + 2Na(N2H3)
4HN3 + 2Na = 2NaN3 + NH4N3 + N2↑
2NO2(ж) + Na = NO↑ + NaNO3
2NaNO2 + 6Na = 4Na2O + N2
2NaNO2 + 2Na = Na4N2O4↓ (желт.)
2Na + 2HCl (разб.) = 2NaCl + H2↑
2Na + 2NaOH = 2Na2O + H2
2Na + O2 (воздух) = Na2O2
4Na + O2 + 2H2O = 4NaOH
3Na + P (ккрасн.) = Na3P (зел.)
2Na + 2C (графит) = Na2C2
2Na + 2H2S (насыщ.) = 2NaHS↓ + H2↑
2Na + B2O3 + 7H2 = 2Na[BH4] + 3H2O
Na2O2 + 2Na = 2Na2O
8NaNO3 + 10Na = N2 + 6Na3NO4
As + 3Na + 3NH4Br = AsH3↑ + 3NaBr + 3NH3
SF6 + 8Na = 6NaF + Na2S
H2Se(г) + 2Na = Na2Se + H2
ThCl4 + 4Na = Th + 4NaCl
ZrCl4 + 4Na = Zr + 4NaCl
HfCl4 + 4Na = Hf + 4NaCl
NbCl5 + 5Na = Nb + 5NaCl
K2[NbF7] + 5Na = Nb + 2KF + 5NaF
K2[TaF7] + 5Na = Ta + 5NaF + 2KF
[Cr(CO)6] + 2Na = Na2[Cr(CO)5] (желт.) + CO↑
WO3 + nNa(ж) = NaWO3
NH4ReO4 + 18Na + 13C2H5OH = Na2[ReH9]↓ + 13Na(C2H5O) + 3NaOH + NH3•H2O
[Fe(CO)5] + 2Na = Na2[Fe(CO)4]↓(бел.) + CO↑
[Mn2(CO)10] + 2Na(Hg) + 2H2O = 2[MnH(CO)5](ж)↓ + 2NaOH + 2Hg ↓
2SO2(р) + 2Na(Hg) = Na2S2O4 + 2Hg↓
[Co2(CO)8] + 2Na(Hg) = 2Na[Co(CO)4] + 2Hg(ж)
2B2H5I + 2Na = B4H10 + 2NaI
2GeH4 + 2Na = 2NaGeH3 + H2
K2[NbOF5] + 3Na = NbO + 2KF + 3NaF
6Na + B2O3 = 2B + 3Na2O
2Na + 2C2H5OH = 2C2H5ONa + H2
2Na + NaOH = Na2O + NaH
Na + NO = NaNO
4Na + O2 = 2Na2O

Foydalanilgan va tavsiya etiladigan adabiyotlar: 1.Жданов Ю.А. Теория строения органических соединений. М., 1981. 2.Карапетянц М.Х. Строение вещества. М., 1980. 3.Волькенштейн М.В. Строение и физических свойства молекул. М., 1965. 4.Попов Г.М., Шафраковский И.П. Кристаллография. М., 1975. 5. Йулчибоев А.А. Квант кимѐданукувкулланма. Тошкент «ТошДУнашри», 1979 йил 6. ЙулчибоевА.А. Квантмеханикавакванткимѐданкимѐфакултетинингталабалариучунсеминармашгулотларибуйичаметодиккурсатма. ТошкентТошДУнашри, 1989 йил. 7. Мелешина А.М курс квантовой механики для химиков М.Высшаяшкола, 1989 Internet saytlari: Feysbukda: https://www.facebook.com/Orbita.Uz/ Tvitterda: @OrbitaUz Google+ : https://plus.google.com/104225891102513041205/posts/ Telegramdagi kanalimiz: https://telegram.me/OrbitaUz