Reja: Adabiy janrlar xaqida ma'lumot

masal mazmunini aniq idrok etish;

• 
  kompozitsiyasi, qatnashuvchilarning xarakteriga mos xususiyat-
  larini, xatti-harakatlarining sabablarini ochish;
  

• 
  allegoriyani aniqlash;
  
• 
  masal xulosasini tahlil qilish.
  

Mana shu izchillik hisobga olinsa, masal o'qish darsining qurilishi quyidagicha bo'Iadi:
1. Tayyorgarlik ishlari:

1. 
   masal muallifi haqida o'qituvchi hikoyasi;
   
2. 
   o'qilgan masal mazmuni bilan bog'liq suhbat;
   

d) o'qilgan masalda qatnashuvchi timsollarga xos xususiyatlar ha­qida suhbat.
2. Masalni o'qituvchi o'qishi (magnitafon yozuvini eshitish yoki
film ko'rsatish ham mumkin).
3. Masai matni ustida ishlash:

1. 
   masalning tuzilishi va kompozitsiyasini aniqlash (o'qish, reja
   tuzish va hokazo);
   
2. 
   qatnashuvchilarning xatti-harakati, fe'1-atvori, xarakteriga xos
   xususiyatlarini tushuntirish (tanlab o'qish, so'z bilan va grafik tasvir-
   lash, savollarga javob berish);
   

4. 
   masalning aniq mazmunidan kelib chiqib, undagi asosiy fikrni
   belgilash;
   
5. 
   krossvordlar, ta'limiy o'yinlar, topishmoqlardan foydalanib,
   masal mazmuni va g'oyasini o'zlashtirish.
   

4. 
   Allegoriyani ochish.
   
5. 
   Axloqiy xulosa aks ettirilgan qismni tahlil qilish.
   
6. 
   Hayotda uchragan shunga o'xshash hodisalarga taqqoslash.
   

She'rni o'qish metodikasi. She'r ohang jihatidan ma'lum bir tartibga solingan, his-tuyg'u ifodasi sifatida vujudga kelgan hayajonli ritmik nutqdir. She'riy nutqni ohang jihatidan ma'lum bir tartibga solish vositalari ritm (bir-biriga monand kichik bo'laklarning izchil va bir me'yorda takrorlanib kelishi) va qofiya (misralarning
oxirida keladigan ohangdosh so'zlar) hisoblanadi.¹
She'rni o'qiganda kichik yoshdagi o'quvchilar tabiat va jamiyat voqea-hodisalarining poetik tasviridan hayajonlanishlari muhim ahamiyatga ega. Boshlang'ich sinflarda she'r tarzida yozilgan hikoyalar, ertaklar, ya'ni she'riy asarlar va lirik she'rlar o'qitiladi.
She'riy hikoyani tahlil qilishda, asosan, hikoya, ertak, masalni tahlil qilishda qo'llangan ish turlaridan foydalanish mumkin.
She'riy hikoya, she'riy ertaklarda sujet, ya'ni voqealar tizimi va lining rivoji xarakterlidir. Lirik she'r ,,biror hayotiy voqea-hodisa ta'sirida insonda tug'ilgan ruhiy kechinma, fikr va tuyg'ular orqali turmushni aks ettiradi". Lirik she'rning xususiyati ,,kishining his-tuyg'uga to'la hayajonli nutqini ta'sirliroq ifodalashda qo'l keladi"².
She'rni o'qish darslarida asosiy ish turi ifodali o'qish hisoblanadi. O'quvchi she'rning asosiy mazmunini tushunsagina, uni ifodali o'qiy oladi.
Lirik she'rni o'qish va tahlil qilish o'qituvchidan katta mahorat talab qiladi. Holbuki, ko'p hollarda she'rga oddiy matn nuqtai nazaridan yondashiladi. Bunday holda she'riy san'at hissiyot bilan bog"liq ekanligi unutiladi, she'r ma'nosining satrlar, so'zlar zaminida yashirin berilishi anglab yetilmaydi. Buning oqibatida o'quvchilar she'rdagi obrazlilikning mag'zini chaqa olmaydilar. Vaholanki, har qanday asar zaminidagi yashirin ma'noni uqish mehnattalab ishdir. Busiz hatto adabiy ta'limning maqsadi ham amalga oshmaydi.
She'riy ohangni his qilmaslik, matndagi so'zlarning ma'nosini to'la tushunib yetmaslik she'r yodlashni zerikarli mashg'ulotga aylantiradi. Ma'nosi anglanmagan matnni yodlash oson kechmaydi. Buni deyarli barcha sinflarda o'rganiladigan ,,O'zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi" misolida ko'rish mumkin. Ma'lumki, madhiya kichik yoshdagi bolalarga moijallab maxsus yaratilmaydi. Binobarin, uning matnidagi ,,hur o'lka", ,,to abad", ,,ilm-u fan", ,,shuhrating", ,,ajdodlar", ,,mardona ruhi sengayor", ,,o'chmas iymoni", ,,istiqlol mash'ali", ,,tinchlik posboni", ,,haqsevar ona yurt", ,,mangu bo'l obod", “jo'sh urgan" kabi ko'pdan-ko'p so'zlar, iboralar o'quvchilarga izohlab tu-shuntirilmasa, ta'limdan ko'zlangan maqsadga erishib bo'lmaydi.
4-sinfda Q. Hikmatning ,,Qish to'zg'itar momiq par" she'rini o'rganishda albatta tabiat manzaralarini izohlash talab etiladi. She'rni o'qishdan oldin unda tasvirlangan yil fasllari haqida suhbat o'tkaziladi yoki she'r mazmunini tushunish uchun o'quvchilar bilishi lozim bo'lgan voqealarni o'qituvchi qisqa qilib aytib beradi.
Ma'lumki, qish fasli go'zal ko'rinishi bilan odamda yoqimli tuyg'ular uyg'otadi. Qishda bolalar chana uchish, qorbobo yasash, qorbo'ron o'ynashdan olam-olam zavq oladilar. Qishdagi sof va toza havogina emas, oppoq qorga burkalib turgan daraxtlar, dala-bog'lar kishida ajib bir kayfiyat uyg'otadi.
,,Qish to'zg'itar momiq par" (Qudrat Hikmat) she'rini o'rganish jarayonida agar qor yog'magan bo'lsa, ayni manzara tasvirlangan rasmlardan foydalanish ham
¹ Homidiy H. va boshq. Adabiyotshunoslik terminlari lug'ati. — T.:
,,O'qituvchi", 1967. 92-bet.
² O’sha asar. 93-bet.
mumkin. Qish fasli haqida gapirilar ekan, albatta, ,,kumush" sifati qo'shib aytiladi.
Bu shu fasl hukmronligi davridagi manzaraga, qorning oppoq boiib tovlanishiga, ko'zlarni qamashtirishiga ishoradir. Ushbu she'rni o'rganish darsi dastlab o` quvchilarning qish fasli haqidagi tushunchalarini aniqlashdan bosh-lanadi. Qishning o'ziga xos beigilari, qishda o'ynaladigan o'yinlar, qish manzarasi yuzasidan savol-javob o'tkaziladi. O'quvchilarning qish faslida sovuq bo'lishi tufayli ayrim qushlarning o'lkamizni tark ctib janubga uchib ketishlari, qishda sovuqqa mos issiq
kiyimlarning kiyilishi haqidagi tushunchalari aniqlashtirilib, to'ldiriladi. Shundan so'ng o'qituvchi she'rni ifodali o'qiydi.
Boshlang'ich sinflarda ko'rgazmali ta'limning asosiy shakli she'rni ifodali o'qish hisoblanadi. Lirik she'rni ham o'quvchilar hayajon bilan yaxlit idrok etishlariga erishish muhim. Shuning uchun she'r birinchi marta o'qilganda, hech qanday tushuntirish berilmaydi. She'r o'quvchilarga qanday ta'sir qilganini hisobga olish, bilish zarur. O'qituvchi she'rni shunday ifodali o'qishi kerakki, bolalar uning asosiy mazmunini anglasinlar, ularga jonli so'z kuchliroq ta'sir etsin. So'ngra she'rni mustaqil o'qish topshiriladi. O'qish oddiy bo'lishi kerak. O'qiyotganda tabiiy zavq-shavq, shodlik, xursandlik, qahr-g'azab hissini qichqiriq ovoz bilan soxta ifodalashga yo'l qo'ymaslik zarur. Bolalar she'rni o'qiganda, she'riy satrga rioya qilishlari, bu jarayonda ularning she'r ritmini buzmasliklariga erishish kerak.
O'quvchilar she'r matnini mustaqil o'qiyotganlarida xattaxtaga ma'nosi izohlanadigan so'zlar yozib qo'yiladi. Masalan, ,,Qish to'zg'itar momiq par" she'ri o'rganilganda ,,to'zg'itar", ,,momiq par", ,,oq namat", ,,nazdimda", ,,zarra" so'zlari izohlanadi. Shundan so'ng, she'r o'quvchilarga navbat bilan o'qittiriladi, uning mazmuni yuzasidan savollar asosida suhbat o'tkaziladi. Bunda quyidagicha savollar berilishi mumkin: ,,She'rda qaysi fasl tasvirlangan ekan?", ,,Shoir qor yoqqan joylarni nimaga o'xshatadi?", ,,She'rda qor yog'ishi nimaga qiyoslan-gan?", ,,Shoir qorga qanday murojaat qiladi?". O'qituvchi berilgan javoblarni to'ldirib, o'quvchilarning qish fasliga doir tushunchalarini boyitadi.
,,Qish" (Tursunboy Adashboyev) she'rining hajmi unchalik katta emas. Lekin u qishda hayvonlar hayotida ro'y beradigan o'zgarishlarni bilib olishga yaqindan yordam beradi. Bu she'rni o'qishdan oldin ham o'quvchilar bilan savol-javoblar o'tkaziladi. O'quvchilar diqqati hayvonlarning qishdagi hayotiga qaratiladi. Masalan, qishda yowoyi quyonlarning rangi o'zgarib, qorda o'zini dushmandan himoya qiladi-gan oq rangga kirishi, ayiqning o'siq yunglari sovuqda yashashga qo'l kelishi to'g'risida tushuncha beriladi. She'r matni bilan tanishishdan oldin xattaxtaga ,,ayoz", ,,quyruq", ,,so'qmoq", ,,piyma", ,,po'stin" ,,pahmoq" so'zlari yozilib, ma'nosi izohlanadi. She'rni navbat bilan o'quvchilarga to'rt-besh marta o'qitilganidan keyin uning mazmuni yuzasidan savol-javob o'tkaziladi. She'rning toia mazmuni uch-to'rt o'quvchiga gapirtiriladi, ularning fikr-mulohazalari to'ldiriladi. Mazkur mavzuni o'rganish jarayonida maktab atrofiga sayohat uyushtirish ham mumkin. Qishda qor bosgan daialarni, tomlarni, daraxtlarni, odamlarning va qushlarning qishdagi hayotini kuzatish o`quvchilarning mustaqil fikrlashi va nutqining ifodali, sermazmun bolishi uchun boy material beradi.
O'quvchilar barglari to'kilib, sovuqda qor bosib turgan daraxtlarni ko'rar ekan, shu holatni ifodalagan ,,qor ko'rpasigao'rangan yalang'och daraxt" yoki ,,sovuqda mudrayotgan daraxt" kabi iboralarni topishga harakat qiladi, bu esa o`quvchilarning lug'at boyligining oshishiga xizmat qiladi.
She'r matni ham savollar asosida tahlil qilinadi. Ammo, she'r mazmuni haqida o'quvchilarga ko'p savol berish tavsiya etilmaydi. O'quvchilar she'rning asosiy mazmunini tushunganliklariga ishonch hosil qilishning o'zi kifoya. Shuni ham aytish kerakki, bolalar hayoti, ularning o'ziga xos fikrlari, his-tuyg'ulari, qiziqishlarini ifodalovchi, shuningdek, zamonamiz qahramonJari, o'zbek xalqi, Vatan himoyasi, xalqtmizning qahramonona ishlari haqidagi she'rlar mazmunini to'liqroq tahlil qilish taiab etiladi. Bunday she'rlarni o'qishga maxsus tayyorlaniladi: she'r mazmuniga asos bo'lgan tarixiy voqea haqida qisqacha so'zlab beriladi yoki suhbat o'tkaziladi.
Bosiilang'ich sinflarda o'rganiladigan ko'pgina she'rlarni tahlil qilib, ifodali o'qish mashq qilingach, ifodali yod aytib berish vazifasi topshiriladi.
She'riy nutq yengil yodlab olinadi, bolada estetik his-tuyg'u uyg'otadi. Kichik yoshdagi o'quvchilar saviyasiga mos bolalarbop ravshan til bilan yozilgan sodda ritmli jarangdor she'rlarni bolalar tez va oson yodlab oladilar.
Kichik yoshdagi o'quvchilarga she'rni qanday yodlash kerakligi o'rgatiladi. Buning uchun o'qituvchi o'quvchilar bilan she'rni teng satrli bir necha qismga bo'ladi. O'quvchilarga har bir satr oxirida pauza (to'xtam) qilish, buning uchun satr oxirida tinish belgisi bo'lishi shart emasligi, rttrnik to'xtamda ovozni nuqtadagi kabi pasaytirmaslik lozimiigi, bu tugallanmagan fikrni davom ettirishga imkon berishi tushuntiriladi va bo'lingan qismlar navbati bilan yodlatiladi.
Epik (voqeiy) she'rlar yoki she'riy usuldagi adabiy ertaklar kishilar hayotida yuz bergan yoki yuz berishi mumkin bo'lgan biror voqeani umumlashtirgan hoida ifodalash bilan hikoyalarga o'xshaydi. Voqealarni ifoda etuvchi vositalarning ohang jihatdan tartibga solinishi, kichik bo'laklarning izchil va bir me'yorda takrorlanishi, misralarda ohangdosh so'zlarning qo'llanishi bilan she'riy nutq sanaladi. Shu sababli bunday asarJarni o'rganishda she'r va hikoya ustida ishlash metodikasidan foydalaniladi.
Epik she'rlarni o'qishga o'quvchilar alohida tayyorlanadi, ularda iCoda etilgan voqealar yuz bergan davr haqida tasawur hosil qilinadi. Bunday she'rlarning mazmuni qay darajada o'zlashtirilganligiga ham alohida e'tibor qaratilishi lozim. Bunda ta'limiy vositalardan bo'lgan rasmlardan foydalanish yaxshi samara beradi. Asar matni ustida ish­lashda uni qismlarga bo'lish, har bir qismdagi asosiy fikrni aniqlash, icja tuzish va qayta hikoyalash, qahramonlarga tavsif berish va tarbiyaviy xulosalar chiqarish kabi tahliliy ishlar amalga oshiriladi.
Epik she'rlarning nasriy asarlar kabi tuguni, kulminatsion nuqtasi, yechimi mavjud bo'ladi. Shu sababli asar mazmuni savol-topshiriqlar orqali tahlil qilinadi. Savol-topshiriqlar o'quvchilar tomonidan ham luzilishi mumkin.
Bunday she'rlarni tahlil qilish asar voqealarini hamda qahramon liolatlarini o'quvchi ko'z oldida yaqqol gavdalantirish imkonini beradi. Bunda ayrim epizodlarga rasmlar ham chizdirish mumkin.
Epik she'rlarning badiiy til vositalari ma'nolarini ochish, ohang­dosh so'zlarni aniqlash, band va misralar, bo'g'inlar sonini belgilash, ifodali o'qish, ayrim epizodlarni yod oldirish kabi ish turlari qoilansa, maqsadga muvofiq boiadi.
4-sinf ,,O'qish kitobi"da ,,Mardlik va aql yorug'ligi" (M.A'zam), ,,Dehqonbobo va o'n uch bolakay qissasi", ,,Sharq hikoyasi" (A.Ori-pov), ,,Har kim ekkanin o'rar" (M.Abdurashidxonov), ,,Pop va uning xizmatkori Balda haqida ertak" (A.S.Pushkin), ,,Bo'rining tabib bo'lgani haqida ertak" (A. Obidjon) kabi epik she'rlar berilgan. Bu asarlar ustida ishlashda ham yuqorida ta'kidlab o'tilgan ish turlaridan foydalanish kerak.
She'rni izohli o'qish darsining tuzilishi quyidagicha boiishi mumkin:

1. 
   she'r mazmunini yaxlit idrok etish uchun uni ifodali o'qib be­
   rish (birinchi sintez);
   

1. 
   she'rda tasvirlangan payt, hodisa haqida suhbat (analiz);
   

2. 
   she'rni ifodali o'qishni mashq qilish (ikkinchi sintez);
   
3. 
   she'rni yod aytib berishga tayyorlanish;
   
4. 
   epik (voqeiy) she'rlar ustida ishlash;
   
5. 
   she'rdagi notanish so'zlar ustida ishlash.
   

Maqol o'rganish metodikasi. Maqol turmush tajribalari zaminida tug'ilgan va xalq donoligini ifodalagan qisqa, ko'pincha she'riy shakldagi hikmatli so'zlar, chuqur ma'noli iboralardir. Maqollar xilma-xil mavzularda bo'lib, hayotning turli masalalarini qamrab oladi. Ko'pincha maqol o'git, nasihat xarak-terida bo'ladi: ,,Yer haydasang — kuz hayda, Kuz haydamasang yuz hayda", ,,Hunari yo'q kishining, mazasi yo'q ishining" kabi.
Maqol xalq og'zaki ijodining juda qadimiy shakllaridan biri bo'lib, unda xilma-xil badiiy ifoda vositaiari — ohangdosh tovushlar takrori bo'ladi. Katta hayotiy va ijodiy tajribaga ega bo'lgan ajoyib so'z ustalarining o'lmas satr va hikrnatli so'zlari ham ko'pincha xalq maqollariga o'xshab ketadi. Masalan, A.Navoiyning ,,Mahbub ul-qulub"da aytgan bir qancha hikmatli so'zlari shular jumlasidandir: ,,Oz-oz o'rganib dono bo'lur, qatra-qatra yig'ilib daryo bo'lur", ,,Tilga ixtiyorsiz — elga e'tiborsiz" va boshq.
Ma'lumki, badiiy asar matni ustida ishlash bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Maqollarni o'rganishda ham bu bosqichlarga e'tibor qaratish kerak. 1—2-sinflar maqollarni o'rganishning birinchi bosqichi bo'lsa, savod o'rgatish davri maqollarni o'qish va o'rganishning tay-yorlov bosqichidir.
Savod o'rgatish davridayoq o'quvchilar maqollarni o'qiydilar. Alifbe davrida berilgan maqollar matn mazmuni bilan bogliq bo'lib, uiar matn g'oyasini o'quvchilarga lo'nda, aniq yetkazish uchun ham xizmat qiladi. Bu vaqtda o'quvchilarga maqollar o'qitiladi, ma'nosini bilganlaricha izohlab berishlari so'raladi. O'quvchilar javobini o'qituvchi toidirib, misollar bilan dalillab beradi.
Maqollarni o'rgatish o'qituvchidan katta tayyorgarlikni talab etadi. Har bir darsga tayyorlanayotganda asar mazmuniga va unda ilgari surilgan g'oyaga mos maqol ustida qanday mashq uyushtirishni rejaiashtirib olish lozim. Iloji boricha ularni dars rejasiga kiritish, izohli lug'atlar (Masalan: Sh. Shomaqsudov, Sh.Shorahmedovning ,,Hikmatnoma" (o'zbek maqollarining izohli lug'ati), Toshkent, 1990) dan lining ma'nosini oson izohlaydigan, sodda til bilan tushuntirish mumkin bo'lgan shakllarini bilib olish zarur. Buning uchun o'qituvchi „ Maqollar to'plami" va ularning izohiga oid adabiyotlarga ega bo'lishi kerak.
Boshlang'ich sinflarda matn ostida berilgan maqollarni o'qish va o'rganish, tahlil qilish asar o'qilib, tahlil qilinib boiingach amalga oshirilishi kerak. Chunki asar mazmuni va unda yozuvchi aytmoqchi bo'lgan g'oyani tushunmay turib, maqolning ma'nosini izohlash qiyin boiadi. Mualliflar ham maqol ma'nosini asar voqealari bilan izohlamoqchi bo'ladilar.
1—2-sinflarda maqolni ifodali o'qish va yod olishga ahamiyat beriladi. l-sinf darsligida bo'lim yuzasidan berilgan savol-topshiriqlarda ham maqollarni o'rganishga katta e'tibor berilgan. Masalan, ,,Xalq o'giti — baxt kaliti" bo'limidagi savol-topshiriqlarda ,,Rostgo'ylik haqidagi maqollardan ayting", ,,Odob insonga husn" bo'limida ,,Qanoatda — barakat" maqolining ma'nosini tushuntirib bering", ,,Ko'klam — yashnadi olam" boiimidan so'ng ,,Bilim olish haqidagi maqollarni ayting" kabi vazifalar berilgan. Har bir bolim yuzasidan berilgan vazifalarda u yoki bu maqolni o'rganish ko'zda tutilgan.
1—2-sinfda maqolning mazmunini o'rganish va yod olishdanlashqari, uning matnidagi izohtalab so'zlar, birikmalar ustida lug'at ishi o'tkazish, badiiy til vositalari, ko'chma ma'noli, qarama-qarshi ma'no bildiruvchi, maqolda takrorlanib kelayotgan so'zlar ma'nosi yuzasidan ish olib borish talab etiladi. Masalan, 1-sinf ,,O'qish kitobi" da ,,Ona yurting - oltin beshiging" maqoli berilgan. Mana shu maqol matni ustida ishlaganda, ,,Yurt" so'zini qaysi so'zlar bilan almashtirish mumkin?", ,,Maqolda ona yurt nimaga tenglashtirilayapti?", ,,Beshik oltin boiadimi?" kabi savollar berish yo'li bilan o'quvchilarning lug'atini boyitish, bog'lanishli nutqini o'stirish ustida ishlanadi. Bundan tashqari, ,,Eling senga cho'zsa qo'l, Unga doim sodiq bo'l" maqolining ma'nosini tushuntirishda shu bo'limdagi asarlardan, bolalar uchun davlatimiz tomonidan yaratib berilgan sharoitlardan misollar keltirish lozim. Masalan, ,,Jar" sport kompleksi sizning sog'lom o'sishingiz uchun yaratildi. Maktabda bepul bilim olyapsiz. Shunga javoban siz nima qilishingiz kerak?" kabi. Shu maqolning badiiy til vositasi ustida ishlashda ,,Qo'l cho'zsa" deganda nimani tushundingiz?" kabi savollar bilan o'quvchilarga murojaat qilish va uning qanday ina'noda kelayot-ganini aytib o'tish foydadan xoli bolmaydi.
2-sinfda ,,Ish ishtaha ochar" matnidan keyin: ,,Ish ishtaha ochar, Dangasa ishdan qochar", ,,Kuch birlikda" matnidan ,,Birlashgan o'zar, birlashmagan to'zar" maqollari keltirilgan. Bu maqollardan matn o'rganib bo'lingach, asarning g'oyasini ochishda va xulosa chiqarishda foydalaniladi. Su tarzda maqol mazmuni ham ochiladi. Maqol tili ustidagi 1-sinfda uyushtirilgan ishlar 2-sinfda ham davom ettiriladi. Maqol ustida ishlash orqali o'quvchilar uning yaratilishi sababini, oddiy gapdan farqini bilib oladilar.
1-sinfda maqollarni to'g'ri o'qish va yod olishga e'tibor ko'proq qaratiladi, 2-sinfda esa o'quvchilardan matn mazmuniga mos maqollar aytishni talab qilish mumkin.
3—4-sinflarda maqollar maxsus darslarda va badiiy asarni o'rganish jarayonida ham muntazam o'rganib boriladi. Bu sinflarda maqol­larni o'rganishdan ko'zlangan maqsad o'quvchilar dunyoqarashini shakllantirish, to'g'ri va ongli o'qish malakalarini takomillashtirish, inaqoldagi har bir so'zning va yaxlit maqolning ma'nosini toiiq idrok ctishga erishishdir. O'quvchilar o'qilgan matn ichidan maqollarni, hikmatli so'zlarni o'zi mustaqil topa olish ko'nikmasini egallashi, ular yordamida o'qilgan asarlar yuzasidan to'g'ri hukm chiqarishga o'rganishlari zarur.
3—4-sinflarda ,,Xalq og'zaki ijodi" bo'limi tarkibida ,,Maqollar" mavzusi alohida o'rganiladi. Bu mavzuni o'rganishda maqolning kclib chiqishi, yaratilishi haqida dastlabki elementar ma'lumotlar beriladi. Bunda maqollar xalqning uzoq yillik hayotiy tajribasi asosida vujudga kelganligi, tarbiya vositasi sifatida har bir xalqning milliy ma'naviyatining shakllanishida muhim vosita bo'lishi haqida dastlabki lushunchalar beriladi.
Maqollar mavzular bo'yicha guruhlab o'rgatiladi. Masalan, 4-sinf ,,O'qish kitobi"da maqollar ,,Ona yiirting — oltin beshiging", ,,Eldan ayrilguncha, jondan ayril", ,,Mehnat — baxt keltirar", ,,Odobing — zeb-u ziynating", ,,Olim bo'lsang, olam seniki", ,,Ko'ngil ko'ngildan suv ichar" kabi mavzular asosida birlashtirilib berilgan. O'quvchilarga maqollarni mavzu bo'yicha guruhlab o'rgatishda o'qish mavzulariga asoslaniladi. Bunda maqol mazmuniga mos asarlar nomini keltirish, lining mazmun va g'oyasini maqol bilan bog'lash kerak. Bu jarayonda o'quvchilarning hayotiy tajribalari asosida misollar keltirish bilan maqollarni izohlash yoki o'quvchilarga maqol g'oyasiga mos bironta hikoya tuzish mustaqil ish sifatida berilishi ham mumkin.
3 4-sinflarda maqol janri bo'yicha tahliliy ishlar o'quv yili davomida izchil uyushtirilib boriladi, ya'ni ,,Asar g'oyasiga oid maqol ayting", „Maqollar asosida krossvord tuzing, rebus yarating" kabi topshiriqlar beriladi, ,,Maqollar aytish musobaqasi", ,,Maqollar mushoirasi" kabilar tashkil qilinadi.
Maqollarni o'rganishda ko'rgazmalilik, nazariyaning amaliyot bilan bog'liqligi, ta'lim-tarbiyaning birligi tamoyillariga amal qilinadi.
4-sinf yakunida maqol janrini o'rganish yuzasidan umumlashtiruvchi darsni tashkil qilish zarur. Bunda o'quvchilarga yod olingan maqollar mavzusiga qarab guruhlash ustida ish olib boriladi.
Yuqoridagilarni hisobga olganda, maqolni o'rganishda quyidagi ish turlaridan foydalaniladi:

1. 
   Maqolni o'qib, uning mazmuni ustida ishlash.
   
2. 
   Maqoldagi so'zlarning ma'nosini izohlash.
   
3. 
   Badiiy til vositalari ustida ishlash.
   
4. 
   Maqolni yod oldirish.
   
5. 
   Maqol matnidagi qarama-qarshi ma'noli va ma'nodosh so'z-
   larni aniqiash va ularning maqolda ifoda etilgan g'oya bilan aloqasini
   ochish.
   
6. 
   Matn mazmuni va g'oyasiga mos maqol toptirish.
   
7. 
   Maqollarni mavzular bo'yicha guruhlash.