Reja: Guruh va jamoa haqida tushuncha

3. Guruhdagi shaxslararo munosabatlar

Odamning xatti - harakati ijtimoiy muhitning ta`siriga bog`liqdir. Kishining shaxs sifatida taqi olam bilan bo`lgan o`zaro munosabatlari ularning ishlab chiqarish faoliyatlarida odamlar o`rtasida shakllanadigan munosabatlarda yuzaga kelgan. Ijtimoiy hayot davomida va ishlab chiqarishda odamlar o`rtasida ob`ektiv tarzda yuzaga keladigan real aloqa va munosabatlar odamlarning sub`ektiv munosabatlarida namoyon bo`ladi. Masalan: o`qituvchi o`quvchilarga to`g`ri munosabatda bo`lmasa, o`quvchilarda o`nga nisbatan hurmat yo`qoladi. Jamoadagi shaxslararo munosabatlar xilma -xil va murakkabdir. Bu munosabatlarni o`rganish uchun maxsus metodlardan foydalaniladi. Ana shunday metodlardan biri sotsiometrik metodni amerikalik mikrosotsiolog D. Moreno kashf etgan. Bu metod butun jamiyat qonuniyatini o`rganish imkonini beradigan universal metod bo`la olmaydi. Sotsiometrik metodni kichik guruhda qo`llash mumkin. Jamoada kishilar bir - birlarini yaxshi bilsalargina bu metod samarali bo`lishi mumkin. Bu metodning mohiyati shuki, biz guruhda yoki jamoada kim eng qadrli, obro`li, kim obro`siz ekanligini aniqlashimiz mumkin. Buning uchun jamoa a`zolarining matritsasini, ya`ni a`zolarning nomerlangan ro`yhatini tuziladi. Qizlarning familiyasi doira bilan, o`gil bolalarning familiyasining uchburchak bilan belgilanadi. Keyin 3 - 4 doira chiziladi. O`quvchilarga quyidagi yozma savollar berib, ularga javob yozilishi aytiladi. Savollar quyidagi mazmunda bo`lishi mumkin: “Sen kim bilan bir partada o`tirishni xohlaysan?”, “Sen sinfda kim boshliq bo`lishini istaysan?” O`quvchilar o`zlari yoqtirgan tengdoshining familiyasini yozib berishlari kerak. Kim ko`p ovoz olsa, eng ichkarigi doiraga, undan kamroq ovoz olgan ikkinchi doiraga, eng kam ovoz olgan o`quvchi eng katta doiraga belgi bilan joylashtiriladi. Jamoada yoshlarda umumiy axlok normalariga to`g`ri keladigan munosabatlar: talabchanlik, odillik, jamoachilik, o`rtoqlik, g`amxo`rlik, nazokatlilik, sofdillik, vatanparvarlik, mehr - muruvvatlilik kabi xislatlar shakllantiriladi.

Har bir jamoaning o`z lideri – boshlig`i bo`ladi. Lider shu jamoa ichidan etilib chiqishi kerak. Lider rasmiy va norasmiy bo`lishi mumkin. Rasmiy lider yuqoridan tayinlanadi. Masalan, rahbarlar tayinlanadi. Norasmiy liderlar referent guruh boshliqlari, bo`lishi mumkin. Tashqilotchilar ham norasmiy lider hisoblanadi. Liderlar o`z ortlaridan boshqalarni ergashtira oladigan kishilardir. Ularda tashqilotchilik qobiliyatlari shakllangan bo`ladi. Guruhdagi kishilar konformli, ya`ni kelishuvchan, kechirimli bo`lishlari lozim. Agar guruh uyushgan bo`lsa konformlilik kuchli bo`ladi. Jamoadagi shaxslar konformlilik asosida barcha ishlarni amalga oshirishlari mumkin. Guruh yoki jamoada kelishuvchanlik bo`zilsa, muloqot to`g`ri amalga oshirilmasa konfliktlar - nizolar kelib chiqishi mumkin. Nizolar ikki xil bo`ladi: a) shaxsiy adovatlar asosida kelib chiqadigan nizolar; b) xizmat (ish) yuzasidan kelib chiqadigan nizolar. Nizolarni bartaraf qilish rahbar - liderlarning qobiliyatiga bog`liq.