Reja: Jarayon tushunchasi; Jarayon holati; Jarayonlarni boshqarish bloki; Jarayonlarni boshqarishni rejalashtirish; Jarayonlar ustida amallar. Jarayon tushunchasi Jarayon (process)

Stekda navbatdagi protsedura (jarayon) ishga tushirilgach, stekka faollashtirish yozuvi (activation record) ajratiladi, shuningdek, joriy avlod (ishga tushirish) jarayonlarining lokal ma’lumotlarini saqlash uchun lokal ma’lumotlar maydoni (local data area) va stek freymi (stack frame) deb ataluvchi maydonlar ajratiladi. Amalga oshirilgandan so’ng faollashtirish yozuvlari stekdan o’chiriladi;
Ma'lumotlar bo'limi (data section ) - bu operatsion tizim tomonidan jarayonga ajratiladigan, uning global o'zgaruvchilari, massivlari, tuzilmalari, ob'ektlarini saqlash uchun asosiy xotiraning statik (doimiy ravishda ajratilgan, o’zgarmas o'lchamdagi) sohasi.
Jarayonning bajariladigan kodi (buyruqlar) dastlab ikkilamchi xotira (disk)da saqlanadi va asosiy xotiraga unga murojaat vaqtida to’liq yoki qisman yuklanadi.
Jarayon holatlari
Jarayon bajarilayotgan vaqtida o’zining holatini quyidagi ko’rinishda o’zgartiradi:
Yangi (new): Operatsion tizimda jarayon hosil qilinadi, lekin hali bajarilishi boshlanmagan holati.
Bajarilishi (running): OT boshqaruvi ostida jarayon buyruqlarining protsessorda yoki kompyuter tizimda bajarilishi holati.
Kutish (waiting): Jarayon ba’zi hodisalarning ro’y berishini kutishi, masalan, kiritish-chiqarishning tugallanishi. Kutish holatidagi jarayon protsessorni band qilmaydi.
Bajarilishga tayyor (ready): Jarayon bajarilishi uchun protsessor resurslarini kutib turish holati. Jarayonning bajarilishga tayyorlik holatiga yoki uning yaratilishida, yoki kiritish-chiqarishning tugallanishida (kutish holatidan keyin) tushib qolishi mumkin.
Tugallanish (terminated): Jarayon bajarilishining yakunlanishi holati.
Jarayonning holat diagrammasi 1-rasmda tasvirlangan.

1-rasm. Jarayon holat diagrammasi.
Diagrammadan (1-rasm) ko'rinib turibdiki, tizimda yaratilgan yangi jarayon ruxsat berish (qabul qilingan, admitted) bosqichdan o'tadi - uni operatsion tizim tizimdagi barcha jarayonlarning navbatiga kiritadi, shundan so'ng OT uni bajarilishga tayyor holatga keltiradi. E’tiborga olish kerakki, ishlashga tayyor jarayonlar navbati – jarayonlarni boshqarish uchun eng ko’p qo’llaniladigan tizim strukturalardan biri hisoblanadi. Jarayon tayyorlik holatidan bajarilish holatiga OT rejalashtiruvchisi tomonidan o’tkaziladi, boshqarishni rejalashtirish natijasida protsessorning kvant vaqti ajratiladi. Jarayon bajarilish vaqtida uzilish (taymer bo’yicha, xatolik natijasida va boshq.) mumkin, OT uzilishlarni qayta ishlab bo’lganidan keyin qaytadan bajarilishga tayyorlik holatiga o’tkaziladi. Agar jarayon sinxron kiritish-chiqarishni bajarayotgan bo’lsa, yoki biror bir hodisa ro’y berishini kutishi (masalan, aniq vaqt lahzasida) kerak bo’lsa, jarayon kutish holatiga o’tkaziladi. Kiritish-chiqarish yakunlanishi bilan yoki kutilayotgan hodisaning ro’y berishi bilan, jarayon uchun darhol protsessorning kvant vaqtini olmaydi, balki bajarilishga tayyorlik holatiga o’tkaziladi. Jarayon yakunlanish holatiga dastur jarayonlari ishining yakunlanishida o’tkaziladi, masalan, exit(c) (bu yerda c yakunlash kodi) tizimli chaqiruv natijasida. Agar c = 0 bo’lsa, jarayon muvaffaqiyatli yakunlangan hisoblanadi.