Reja: Kirish 1 O’zbekistonda Arxeologiya fanning paydo bo’lishi

O’zR FA akademiklari :
– A. Asqarov, A. Muhammadjonov, O’. Islomov, Yu. Buryakov, professorlar :
M. Qosimov, T. Mirsoatov, R. Sulaymonov, M. Jo’raqulov, A. Abduhamidov, M. Isoqov, M. Mambetullaev, M. Isomiddinov,
Fan nomzodlari:
– I. A.rorov, O’ Alimov, A. Anarbaev, J. Mirzaahmedov, S. Anorboev kabi yetuk mutaxassislar o’zbekistonda arxeologiya fani taraqqiyotiga katta
Hissa qo’shdilar. Ushbu olimlarning aksariyati hozirgi kunda ham barakali ilmiy ijod bilan shug’ullanmoqda.
1988- yildan boshlab O’zR FA Arxeologiya instituti arxeologiyasi, ulug’ alloma, arxeolog Ya.G’ulomov nomi bilan ataladi. O’zbekiston arxeologiyasidagi kadrlar bo’yicha muvaffaqqiyatli tarzda amalga oshirilgan tezkor chora-tadbirlar o’zining ijobiy natijasini ko’rsata boshladi.
1940-1950 yillardan boshlab, O’rta Osiyo, xususan O’zbekistonda arxeologiya yodgorliklarini rayonlarga, tarixiy–madaniy vohalarga bo’lib o’rganish joriy etildi. 1970-1980-yillarda O’zbekistonning deyarli barcha viloyatlarida keng qamrovli arxeologik kuzatuv va qazuv tadqiqotlari tashkil etildi. Natijada, O’zbekiston tarixining qadimiy tosh asridan to so’nggi o’rta asrlargacha bo’lgan davrlariga mansub ko’plab nodir yodgorliklar, kamyob moddiy madaniyat namunalari topildi. Xususan, Surxondaryo, Buxoro, Samarqand, Toshkent, Farg’ona viloyatlarida – Teshiktosh, Amir Temur, Omon. Qo’ton, Qo’tirbuloq, Ko’lbuloq, Obi–Rahmat, kabi qadimgi tosh davri g’or makonlari hamda Xorazm cho’llarida yangi tosh va bronza davri makonlarining o’rganilishi, ilmiy jamoatchilik tomonidan O’zbekistonning tosh davri arxeologiyasi uchun kata ilmiy yutuq sifatida e'tirof etildi.
Arxeologiya institutida 1959- yildan “O’zbekiston moddiy madaniyati tarixi” ; 2002- yildan “O’zbekistonda arxeologik tadqiqotlar” yillik to’plamlari nashr etilib, ularda Respublikamiz hududida olib borilayotgan arxeologik tadqiqotlarning umumlashma ilmiy xulosalari berib boriladi. 2010 yildan esa “O’zbekiston Arxeologiyasi” ilmiy jurnali chop etila boshlandi.
O’zbekistonda arxeologiyaning rivoji unga turdosh bo’lgan fan sohalaridan biri antropologiya taraqqiyotiga ham sezilarli, ijobiy ta'sir ko’rsatdi
O’zbekiston Prezidenti I.A. Karimovning 1998- yilda respublikamizning bir guruh yetakchi tarixchi, arxeologlari bilan o’tkazgan uchrashuvi va ushbu uchrashuv natijasi olaroq, Respublika Vazirlar Mahkamasining “O’zR FA Tarix institute faoliyatini takomillashtirish to’g’risida” gi qarori istiqbolda, tarixchi, arxeologlar tomonidan o’tkaziladigan tadqiqotlarning dasturi amali bo’lib xizmat qildi. Mazkur qarorning qadimgi tarix, xususan arxeologiyaga oid bandlaridagi vazifalardan kelib chiqqan holda, Arxeologiya institutida “O’zbekistonda Arxeologiya fanini rivojlantirish konsepsiyasi” ishlab chiqildi. Ikki bo’limdan iborat ushbu konsepsiyaning I qismidagi O’zbekistonning jahon sivilizasiyasi tizimidagi ahamiyatli o’rni, dunyo tamadduniga qo’shgan ulkan hissasi, erishilgan arxeologik kashfiyotlar orqali asoslangan. Shuningdek, mazkur qismda O’zbekiston arxeologiyasining kelgusidagi istiqbolli vazifalari belgi-langan. Konsepsiyaning II qismida qadimgi davrlardan temuriylar davrigacha o’zbek davlatchiligi va sivilizasiyasining paydo bo’lishi, shakllanishi hamda rivojlanish bosichlarining asosiy xususiyatlari, davriy chegaralari, taraqqiyot va inqiroz davrlari, ularni o’rganishning asosiy yo’nalishlari belgilab berilgan.
Konsepsiya yaratilgan kundan boshlab o’zbek arxeologiyasining bugungi kundagi bosh maqsadi, xalqimizning o’tmishi haqidagi haqqoniy manzarani yaratish, uning eng qadimgi davrlardan temuriylar zamonigacha bo’lgan boy tarixini jahon tarixidan ajratmagan, unga qarama-qarshi qo’ymagan holda o’rganish, sharq bilan g’arb o’rtasidagi muloqotlarga kata xizmat qilgan o’zbek xalqining jahon madaniyati xazinasiga qo’shgan hissasini ko’rsatish va Markaziy Osiyo xalqlari madaniyati, davlatchiligini shakllanishida ajdodlarimizning xizmatlarini aniqlashdan iborat bo’ldi.⁸
Buning natijasida, o’zbek davlatchiligining paydo bo’lishi ildizlari, rivojlanish bosqichlari va taraqqiyoti darajasiga doir ilmiy tadqiqotlar amalga oshirilib salmoqli yutuqlarga erishildi. Mustaillik yillarida nihoyatda faollashgan tadqiqotlar ko’lami va ularning ilmiy samarasi tufayli, O’zbekiston arxeologiyasi dunyo ilm-fani darajasiga ko’tarildi. Bunday natija esa, navbatida, O’zbekiston arxeologiyasi uchun dunyodagi yetakchi arxeologiya markazlari bilan ilmiy hamkorlik o’rnatishga, teng asosda xalqaro shartnomalar zamin yaratdi. Ayni paytda O’zbekiston hududida - Avstraliya, AQSh, Germaniya, Italiya, Ispaniya, Polsha, Rossiya, Fransiya, Yaponiya
Kabi davlatlarning arxeolog olimlari bilan hamkorlikda, xalqaro miqyosda, arxeologik tadqiqotlar olib borilmoqda.
O’zbekiston arxeologiyasi hozirgi paytda millat manfaati, uning madaniy –ma'naviy hayoti, mustaqillik g’oyalari talab va istaklaridan kelib chiqqan holda faoliyat yuritmoqda, fanga xizmat qilmoqda. Belgili tavallud yoshlari nishonlangan : Ahmad al–Farg’oniy, Imom Moturudiy, Imom al–Buxoriy, Burhoniddin Marg’inoniy, sohibqiron Amir Temur, Mirzo Ulug’bek kabi ulug’ salaflarimizning ilmiy merosi, ular yashab o’tgan davr madaniyati taraqqiyotini o’rganishda, Samarqand, Buxoro, Qarshi, Shahrisabz, Xiva, Termiz, Toshkent, Marg’ilon singari qadimiy shaharlarimizning muborak tarixiy sanalarini rasman aniqlashda, o’zbek arxeologiyasining xizmatlari beqiyos bo’ldi. Ushbu yubiley tantanalarini BMT ning maxsus bo’limi YuNESKO shafeligi ostida o’tkazilishi, so’nggi deyarli 20 yil davomida mamlakatimizda olib borilgan arxeologiya fani izlanishlarining naqadar serqirra va sermahsul bo’lganligidan dalolat berdi. ⁹


Xulosa.

Shunday qilib xulosa o’rnida shuni aytish kerakki XX-asrni birinchi yarmida aniqrogi uni ikkinchi chora-gida Markaziy Osiyo xududida yashagan ajdodlarimizni ilk tarixini boshlanishini xorijiy olimlar 80-100 ming yil bilan belgilab, arxeologik jixatdan must’e davriga te-gishli deb topib, must’egacha bo’lgan arxeologik yodgorlik-larni Markaziy Osiyo xududidan xali topilmagani uchun, teshik tosh ғori sohiblarini chetdan kelgan kelgindilar deb notugri nuqtai nazarlarini keltirgan edilar. Ammo shu asrni ikkinchi yarmiga kelib, akademik Ya. Ғ. Ғulomovni sayi xarakatlari tufayli yuzaga kelgan. Markaziy Osiyoda yagona bo’lgan arxeologiya institutining O’zbekiston Respublikasi-ni Fanlar akademiyasi tarkibida tashkil topishi natijasi-da juda katta ilmiy kashfiyotlar qilindi. eng muximi bu arxeologiya institutini asosini milliy kadrlar tashkil et-di. Shuning uchun xam nafaqat yuqoridagi kabi ғayri ilmiy nuqtai nazarlariga zarba berildi, balki tinimsiz izla-nishlar tufayli Markaziy Osiyo xududida yashagan ajdodla-rimizni tarixi daliliy ashyolarga tayangan xolda 100 ming yildan 1 mil. yilga uzaytirildi. Қadimiy ajdodlarimizni chetdan kelgan kelgindilar emasligi, balki ularni ilk il-dizlari aynan shu Markaziy Osiyoni o’zidan ekanligi Selun-gur va Ko’lbuloqlarning madaniy qatlamlaridan topilgan bir necha minglab mexnat qurollariga tayanilgan xolda is-botlab berildi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   И А КАРИМОВ ЮКСАК МАЪНАВИЯТ ЁНГИЛМАС КУЧ Т-2008 Б-3
   

2.Tfn. N.N Rajabov. Arxeologiya asoslari o’quv qo’llanma. Qarshi-2009.B-16.
3.Ширинов Т.Ш. Ўзбекистонда археология фанини ривожлантириш концепцияси // ЎММТ. 32-сон
4. Муҳаммаджонов А. Археология // Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Тошкент, Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 2000.
5. Труды отдела истории культуры и искусства Востока. Москва, 1940
6. O’zbekiston Arxeologiyasi jurnali. Samarqand -2010-y B-4

1^ И А КАРИМОВ ЮКСАК МАЪНАВИЯТ ЁНГИЛМАС КУЧ Т-2008 Б-3

2^ Tfn. N.N Rajabov. Arxeologiya asoslari o’quv qo’llanma. Qarshi-2009.B-16.

3^ O’zbekiston Arxeologiyasi jurnali. Samarqand -2010-y B-4

4^ Tfn.N.N Rajabov. Arxeologiya asoslari o’quv qo’llanma. Qarshi -2009. B-37.

5^ Труды отдела истории культуры и искусства Востока. Москва, 1940

6^ Муҳаммаджонов А. Археология // Ўзбекистон миллий энциклопедияси. Тошкент, Ўзбекистон мил-
лий энциклопедияси. 2000.

7^ Ширинов Т.Ш., Пардаев М.Ҳ., Мирзааҳмедов Ж.К. Академик Я.Ғ. Ғуломовнинг ҳаёт йўли ва илмий
мероси // ЎММТ. 29-сон. Самарқанд, Суғдиёна, 1998.

8^ Ширинов Т.Ш. Ўзбекистонда археология фанини ривожлантириш концепцияси // ЎММТ. 32-сон.

9^ Ozbekiston Arxeologiyasi jurnali. Samarqand-2009.B-15-16