Reja: kirish asosiy qism
Yüklə 40,02 Kb.
|
|
Anvar Obidjon she’rlari – bolalar qalbi, ruhining yorqin ko’zgusi. Reja: KIRISH ASOSIY QISM 1.ANVAR OBIDJONNI HAYOTI VA IJODI 2. ANVAR OBIDJON SHE’RLARI 3. ANVAR OBIDJONNING «BAYRAM LIBOSI» SHE’RI Xulosa Adabiyotlar Anvar Obidjon 1947 yil 8 yanvarda Fargʻona viloyatining Oltiariq tumanidagi Poloson qishlogʻida tugʻildi. U sheʼr yozishni maktabda oʻqib yurganidayoq boshladi; dastlabki sheʼrlari “Gʻuncha” jurnalida eʼlon qilindi. Mehnat faoliyatini ham erta boshlab, yettinchi-sakkizinchi sinflarda oʻqib yurganida chekka mahallalar aholisiga tekin xizmat koʻrsatuvchi sayyor kinochiga shogird tushib, kasb oʻrgandi, paxta tayyorlash zavod-punktida traktorchilik qildi, konda burgʻulovchi boʻlib ishladi, Polosondagi kutubxonani boshqardi, Samarqand Moliya texnikumini tugalladi, 1966–1969 yillarda harbiy xizmatni oʻtadi… Toshkent davlat universiteti (hozirgi OʻzMU)ning jurnalistika fakultetida sirtdan taʼlim oldi (1974–1979). Anvar Obidjon 1981 yili Toshkentga kelib, hozirgi “Yangi asr avlodi”, “Choʻlpon” nashriyotlarida, “Mushtum”, “Yosh kuch” jurnallarida, Oʻzbekiston teleradiokompaniyasida faoliyat yuritdi .U bolalar uchun ham, kattalar uchun ham qator qissalar, sheʼrlar, dostonlar, hikoyalar, pyesalar yaratdi. Hozirga qadar “Ona Yer” (1974), “Bahromning hikoyalari” (1980), “Ey, yorugʻ dunyo…”, “Olovjon va uning doʻstlari” (1983), “Alamazon i yego pexota” (1984), “Bezgakshamol” (hajviy gʻazallar, 1985), “Ketmagil” (1985), “Masxaraboz bola” (1986), “Akang qaragʻay Gulmat”, “Juda qiziq voqea” (1987), “Dahshatli Meshpolvon” (1989), “Yerliklar” (1990), “Meshpolvonning janglari” (1994), “Bulbulning choʻpchaklari”, “Odobli boʻlish osonmi” (2001), “Tanlangan sheʼrlar”(2006), “Oʻq oʻtmas bolakay yoxud oltin yurak” (2011), “Ajinasi yoʻq jinkoʻchalar” (2015) kabi oʻttizdan ortiq kitoblari nashr etildi. Anvar Obidjonning dramaturg sifatidagi faoliyati “Qoʻngʻiroqli yolgʻonchi” komediyasi (1983) Yosh tomoshabinlar teatrida sahnalashtirilganidan boshlandi. Shundan eʼtiboran ushbu teatrda hamda Fargʻona, Qarshi, Qoʻqon, Guliston teatrlarida uning “Pahlavonning oʻgʻirlanishi”, “Topsang – hay-hay” (“Qorinbotir”), “Samozvanets” (“Qoʻngʻiroqli yolgʻonchi”ning ruschasi), “Navroʻz va Boychechak”, “Alamazon” kabi pyesalari qoʻyildi. Oʻzbekfilm kinostudiyasida adib ssenariylari asosida “Tilsimoy ‒ gʻaroyib qizaloq”, “Dahshatli meshpolvon” komediyalari tasvirga olindi. Oʻzbekiston xalq shoiri Anvar Obidjon 1997 yilda “Shuhrat” medali, 2011 yilda “Fidokorona xizmatlari uchun” ordeni bilan taqdirlandi. Anvar Obidjon she’rlari – bolalar qalbi, ruhining yorqin ko’zsi. Uning asarlari o’zidek quvnoq, goh o’ychan, tili soda va shirin, xalqchil. Qahramonalir insonparvar, bag’ri keng, hazilkash bolalar. SHu tufayli shoir barcha bolalar diliga osongina yo’l topa oladi. Anvar Obidjon so’zlarni chertib-chertib, bolalarning yosh xususiyatlariga mansublarini tanlaydi va o’z o’rnida ishlatadi. Bu uning deyarli brcha she’riy asarlariga xos fazilat. Eng quvonarlisi shuki, bola Anvar Obidjonning she’rlarini tutilmasdan, qiynalib-qoqilmasdan, erkin, ravon o’qiydi. SHoir she’r uchun chiroyli, qiziqarli, original detallarni topa oladi. Anvar Obidjonning «Bayram libosi» she’ri bolani ham kuldiradi, ham o’ylatadi. Tariqvoy G’unchaoyga «ko’ylak tikib», «bayramda shod yur» ishi uchun xonatlas sovg’a qilib keltiradi. Kirpi ham tikib berishga rozi bo’ladi, lekin «faqat zo’rroq bichiqchi topib kelinglar» deb iltimos qiladi. «SHu payt semiz Kalamush Kavakdan chiqib asta», «- Ko’ylakni, mana biz, Bichamizda bir pasda» deydi. SHe’r quyidagi satrlar bilan tugaydi: U ishni tez bajarib, «Qoyilmisiz?!»deb qo’ydi. … Keyin, ko’ylakdan ortgan Qiyqimlarni eb qo’ydi. SHe’rni o’qish bilan bola, albatta, kulib yuboradi va Kalamushning badnafisligidan nafratlanadi. Anvar Obidjon badnafs bo’lmaslik kerak, degan g’oyani chiroyli kulgu orqali ilgari suradi. SHe’r nafosat jihatdan ham, ma’naviy jihatdan ham tarbiyaviy ahamiyatga ega. Anvar Obidjon she’riyatidagi eng ko’lamli mavzu – Ona Tabiat va Bolalar. SHoir bu mavzuga ijodining boshlang’ich pallasidanoq qo’l urdi. Bu muhim va ahamiyatli masalani yuksak badiiy tarzda yoritish uchun jiddiy izlandi, vositalar, usullar, ohanglar topishga intildi. Uning 80-yillarda ketma- ket e’lon qilingan «Dalalardan bolalarga», «Ajoyibxona», «Kulchalar», «Siz eshitmagan qo’shiqlar», «Botirvoyning kundaligi», «Bulbulning cho’pchaklari», «Ignalarim chiroyli», «G’alati maktublar» singari she’riy turkumlari bu izlanishlarning samarasi bo’ldi. Mazkur turkumlar o’zbek bolalar adabiyotida yangilik, alohida hodisa sifatida tan olindi, yuqori baholandi. Ma’lumki, o’zbek bolalar adabiyotining ilk davrlaridayoq tabiat mavzusi etakchilik qilgan. Agar boalar uchun tabiat mavzuida maxsus yozilgan she’rlar yig’ilsa, ular ko’p jildlik kitoblarni tashkil etgan bo’lardi. Ushbu yo’nalishda o’quvchiga ma’qul keladigan, avvalgilarga nisbatan yaxshiroq asarlar yaratish, bu borada kashfiyot qilish nihoyatda murakkab bir yumush edi. Anvar Obidjon o’z turkumlarida anna shu boqiy mavzuni bolalar ongiga, dunyoqarashiga, ruhiyatiga mos tarzda badiiy talqin etishda o’izga xoslik topa oldi. Uning she’rlarida tabiat turfa rang va ohanglarda namoyon bo’ladi. SHoirning ona tabiat haqidagi she’rlarida hayotga, insonga muhabbat, uning boqiyligiga ishonch tuyg’usi ko’zga tashlanadi, yosh kitobxon qalbini hayajonga soladi. Ularda biz yuilan yonma-yon yashayotgan har bir jonzot, har bir o’simlik tabiat in’om etgan tiriklikdan zavqlanadi, bu dunyoda yashashning o’zi quvonch ekanligini tarannum etadi. SHoir ularda tashxis (jonlantirish) va intoq (Odamlarday so’zlatish) san’atlaridan mohirlik bilan foydalanib, turli jonzotlarni, hatto jonsiz narsalarni ham bolalarday hatti- harakatlarida, so’zlatadi. YAratilgan obrazlarning ko’pchiligi goh monolog, goh suhbat, goh qo’shiq, goh tarjimai hol, goh maktublar usullaridan qalblarga bor haqiqatday bo’lib quyiladi. Ular benihoyat soddaligi va 16
samimiyligi, beozor kulgiga yo’g’rilganligi bilan o’quvchini o’ziga rom etadi. Masala, 41 ta she’rdan tashkil topgan «Dalalardan - bolalarga» turkumidagi «Loviya» she’riga e’tibor beraylik: Hasad qilar Loviyalar Menga Mosh, Qorako’z. Mevalarim Silkitmasdan Qalamqosh Asta uz. Bir tupimda Yo’qsa, YUz uya, Uyni ochishar, Uya to’la Tirqirashib Loviya. Qochishar. Aniq ko’rinib turibdiki, she’r nihoyatda ixcham. Misralar bir va ikki so’zdan tashkil topgan. Undagi voqea qahramonning o’z nutqi usulida ifoda etilgan. Uning portretiga xos shtrixlar ham bor. Ritm ta’sirli. SHoir she’rda haqiqatdan chekinmagan holda hayoliy-romantik obraz yaratgan. SHe’r kichkintoylarni bir tupdagi yuzlab uyalarda yashaydigan «qalamqosh» «qorako’z» o’simlikka o’zgacha nigoh bilan qarashga undaydi. YOki «Bug’doy» nomli she’rni olsak, unda bu o’simlik haqidagi hammaga ma’lum gaplar bilan cheklanib qolinmagan. SHe’rda romantik ruh bor. Bu ruh Bug’doyning o’ziga xos olami borligini ta’sirli ko’rsatishga xizmat qiladi. Darhaqiqat, Bug’doy ham har bir tirik mavjudod singari urug’dan unadi, o’sadi, hosilga kiradi. O’ziga xos hayot yo’lini bosib o’tadi. Demak uning ham o’ziga yarasha olami bor. SHoir bu olamni bolalar qalbini hayajonga soluvchi Bug’doyning o’z so’zlari (monologi) orqali ko’rsatishga erishgan. … El kuylasa Oy chiqqanda O’ynayman, Qo’noqqa, Xirmon sari O’xshar Bo’ylayman. Kumush o’roqqa A. Obidjon. O’g’rilangan pahlavon. T. CHo’lpon. 2006 yil SHe’rdagi samimiyat, nafis tasvir o’quvchi ko’z o’ngida sirli, sokin tunning go’zalligidan zavqlanayotgan, osmondagi oyni «kumush o’roqqa» o’xshashini kashf etgan Bug’doy siymosi gavdalanishiga sabab bo’ladi. Bunday she’rlar bolalar qalbida ezgulikni, mehr urug’larini undurishi shubhasizdir, Mazkur turkumda yurtimizdagi deyarli hamma meva
sabzavotlarning o’ziga xos dunyosi borligi mahorat bilan ko’rsatilgan. Ular
(masalan uzum, olma) haqida sanoqsiz she’rlar yaratilgan. Anvar Obidjonning eng kata yutuqlaridan biri shundaki, ular to’g’risida original asarlar yaratadi. Fikrimiz quruq bo’lmasligi uchun tabiat alifbosi haqida turkum she’rlar yaratgan mashhur bolalar shoiri Quddus Muhammadiyning «Uzum» she’ri bilan Anvar Obidjonning «Uzum» she’rini qiyoslab ko’raylik. Quddus Muhammadiyning tabiat tasviriga bag’ishlangan she’rlarida tom ma’noda milliy ruh, o’zlikni his etish tuyg’usi yorqin ko’rinadi. Lekin Quddus Muhammadiy va umuman ko’plab keksa avlod shoirlari bolalar adabiyotiga bolalarni ahloqiy-ta’limiy tarbiyalashdagi qo’shimcha vosita deb qarashni ma’qul deb o’ylashagan. Va qalamga olingan narsa haqidagi ma’lumotlari kengroq, batafsilroq berishga intilishgan. Mevalarim eng asili 18
YAshil ishkom bog’ uzumim. Uchqorada qora kishmish Parkentda bor tog’ uzumim. Toyif, hasayn, kata qo’rg’on, SHakarrangul ham shivilg’on. Nimrang, naycha, muskat jono, SHirin-shakar bol uzumim. Keltirilgan she’rdan ko’rinib turibdiki, Quddus Muhammadiy bolaning ruhiyati, his tuyg’usiga emas, balki ongiga, aqliga ta’sir etish, bilim doirasini kengaytirish kabilarni asosiy maqsad qilib olgan. SHuning uchun shoir uzumning turli navlari xususida bolaga quruq ma’lumot berish bilan chegaralangan. Anvar Obidjon ham, bolaning ongini boyitishga urinadi. Ammo u sal boshqacha yo’l tanlab, birinchi galda bolaning ruhiyatiga ta’sir etishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Buning uchun shoir uzumning badiiy obrazini yaratadi. U jonli qahramon kabi bevosita o’zi haqidagi ma’lumotlarni quvnoqlik bilan so’zlaydi: Donolarim Kuzda Marjoncha, Eb-eb to’yishar, Bir boshim - Qishga Naq bir jomcha. Osib qo’yishar. Quritsangiz, YOsh-qarilar. Dasturxonga Maqtar hatto Fayzman. Arilar. SHe’rda o’quvchi chehrasida beixtiyor kulgi paydo etuvchi samimiy yumor borligi asarning qimmatiga qimmat qo’shadi. SHoir she’rlarining badiiyligiga xos etakchi xususiyatlar yumor, ozgina quvlik, sho’xlik, hazil, kinoya vositalarining mo’lligidir. SHunisi muhimki, qahramonlarning fe’l-atvori kichkintoylarning tabiatiga mos, diliga yaqin, so’zlari bolalar tiliga xos va tushunarlidir. U juda oddiy narsalardan ham 19
kulgili vaziyatlar yarata oladi. Misol uchun «Sarimsoqpiyoz» she’ri qahramoni o’zini shu darajada kibrli, viqorli tutadiki, shuning o’ziyoq o’quvchida kulgi uyg’otadi: Ismim Janob Sarimsoq… Gapirgan yo’q Ko’p uzoq. SHe’r tushuallanmasidan shoir kutilmagan burilish yasaydi va beixtiyor salobat bilan kerilib turgan Sarimsoqpiyozning haqiqiy yuzi ko’rinadi. O’quvchi, yosh oshpazdan yozining badbo’yligini yashirayotgan maqtanchoq ustidan qah-qah urib kuladi: … Bo’lma anqov Mendek Va sodda, Hidi shirinni… CHiqarib qo’yma Hoy, YOddan - Jiyirma burunni! SHoir anna shunday kulgili vaziyatlar yaratish chog’ida batafsil tasvirlash va ortiqcha tafsilotlarga berilib ketmaydi. U lo’nda fikr-tuyg’ular ifodasi vositasida yaratilayotgan obraz bilan kitobxon o’rtasida jonli muloqot o’rnatadi. Har bir qahramon o’quvchining yoniga kelib, o’zi haqida maroq bilan, chapanilanib gapirayotgan suhbatdoshga aylanadi, kitobxonga samimiyat bilan bemalol murojaat qiladi. Masalan: Murobboga YOki: Nega uzding Qalaysan Bandimni? Berishsa-ku Sog’indingmi? YAlaysan. Mantini? («Maymanchak») («Oshqovoq») Ko’rib o’tganimizdek, bolalar olamida xayolot va haqiqat doimo yonma-yon, birgalikda yuradi. Anqar Obidjon she’rlarida nafaqat o’simliklarning, balki hayvon va parandalar, turli hashorotlar dunyosi ham 20
bolalar olamiga anna shunday omuxtalikda taqdim etiladi. Ular ham xudi o’simliklar singari o’z sirlari, dar dva tashvishlari, quvonchlar bilan o’rtoqlashadilar. SHu tariqa shoir o’zining kichik o’quvchilari qalbida tabiatga nisbatan hurmat, muhabbat uyg’otadi. Anvar Obidjon «Ajoyibxona» turkumining muqaddimasida ta’kidlaganidek, «Qumursqadan tortib Filgacha, Itbaliqdan tortib Kitgacha, CHivindan tortib Lochingacha – hamma – hammasi xudi sizu biz kabi ona Sayyoramizning teng huquqli farzandlaridir» 4 . SHoirning bu fikri faqat jonzotlarga bag’ishlangan she’rlaringgina emas, balki butun ijodining asosiy o’zak qismini tashkil etadi. Anvar Obidjonning «Siz eshitmagan qo’shiqlar» turkumi o’zbek bolalar adabiyotining yangi pog’onaga ko’tardi. Bu she’rlarida jonli va jonsiz narsalar: bedana, sirtlon, xo’tik, sichqon, koptok, chirmanda, miltiqcha, hattoki avtomobilu shippak, ruchkayu telefongacha o’ziga xos ohangda ashula aytadi. SHoir hamma –hammasining o’z qo’shig’i, boshqalarga aytgisi kelayotgan o’z so’zi borligini bolalar qalbi va ongiga navobaxsh satrlar orqali etkazadi. Bu qo’shiqlarni tinglar ekansiz, har bir «xonanda»ning hayotga bo’lgan muhabbatini, olamda mavjudligiga shukronalikni tuyasiz hamda dunyodagi jamiki jonli-jonsiz narsalar ezgulikka, mehrga zor va tashna ekanligini chuqur his etasiz. Eng muhimi bu qo’shiqlar kichkintoylarni tevarak-atrofga befarq qaramaslik, shafqatliroq, rahmdilroq bo’lish, tabiatni iloji boricha asrab-avaylash kerakligi borasida o’zlari uchun muhim xulosalar siqarishga undaydi. SHoir o’z qo’shig’ini o’zi ijro etayotgan har bir narsaning hayoti ma’nosini, umr mazmunini imkon qadar teran ochishga alohida e’tibor beradi. Qo’shiqlar musiqasi jonli-jonsiz narsalardan chiqadigan vozlarga mos tarzda yaratilgan. Vozlarning turli-tumanligi musiqalarning rang-barangligini yorqin 4 Z. Ibrohimova. «Quvnoqlikka yashiringan iztiroblar». (SHoir adabiy portretiga chizgilar). Toshkent 2005 yil. 26-bet 21 ifodalab bergan. Masalan, miltiq otilganda undan «paq-puq» degan ovoz chiqadi. «Miltiqcha qo’shig’i»ning kuyi anna shu tovushga hamohang eshitildi: Do’konlarda sotilaman, YOqtiraman mard o’rtoqni Paq-puq. Paq -puq. YOlg’ondan otilaman, CHo’chitaman lanj, qo’rqoqni Paq-puq. Paq -puq. Demak, o’yinchoq «shumtaka» miltiqcha hayotining mazmuni – mard bola bilan o’rtoq bo’lish, lanj va qo’rqoqlikni cho’chitib, ko’nglini yozish. Bu oddiy haqiqat asar mag’ziga san’atkorona singdirilgan. Ma’lumki, hayotdagi, tabiatdagi narsalar tashki ko’rinishlari jihatidan har xildir. Ularning ba’zilari go’zal, ayrimlar esa xunuk. Lekin mahoratli yozuvchilar o’ta xunuk narsalarda ham o’ziga xos go’zallik borligini ko’rsata oladilar. SHu jihatdan Anvar Obidjonning «Baqa qo’shig’i» nihoyatda xarakterlidir: Egnimda ko’k ko’ylagim, Kulcha ekan yuzlarim, Vaq-vaqa-vaq. Vaq-vaqa-vaq. Oldimda toshoynagim, SHahlo ekan ko’zlarim, Vaq-vaqa-vaq. Vaq-vaqa-vaq. Baqaning sho’x qo’shig’i, nihoyatda xushchaqchaq kayfiyati, tashqi ko’rinishidan bu qadar mamnunligi beixtiyor yosh kitobxonni zavqlantiradi, kayfiyatini ko’taradi. SHu bilan birga, uning qalbida tabiatning, garchi ko’rinishi xunuk bo’lsa ham, beozor bir mavjudotiga nisbatan iliq tuyg’u uyg’otadi. Uni tevarak-atrofga o’zgacha nazar bilan qrashga, har bir narsa olamidagi go’zalliklarni ko’ra bilishga o’rgatadi. SHoir shu tariqa, tabiatga oid ko’plab she’rlarida bolalarga, hatto sen uchun jirkanch tuyulgan narsaning iqdir, degan falsafiy fikrni etkazishga intiladi. Anvar Obidjonning narsalar va jonzotlar haqidagi she’rlarida ularning dunyosidagi ham insonlarga xos Vatan, vijdon, or-nomus kabi ijtimoiy 22 tushunchalar mavjudligi ko’p hollarda ataylab bo’rttirib berilgan. Zero, bundan ko’zlangan maqsad jajji kitobxon qalbida bu oliy tuyg’ularni yanada yalangalatishdir. Inson kindik qoni to’kilgan joyni Vatan deb bilganidek, tabiatdagi jonzotlar ham tug’ilgan joylarini muqaddas maskan deb anglaydilar, unga yoniqib sehr qo’yadilar. Masalan, shoirning «Tog’ qushi» she’rida qqfasdagi tutqun Kaklik o’z Vatani tog’larni qo’msaydi. SHe’r ikki qismdan iborat bo’lib, uning birinchi qismida Kaklikning polaponlik chog’lari haqida fikr yuritiladi. YOshlik – dunyodagi jamiki mavjudotda eng go’zal, fusunkor ranglarga, yorug’likka, ezgulikka va quvonchlarga to’liq bo’lishi bilan ajralib turadi. Kaklikning ham yoshlik yillari o’z ona-Vatani – tog’lar quchog’ida o’tadi. U o’z go’shasida nafaqat yayrab, emin-erkin yurardi, balki yoqimli sayrashi bilan tevarak-atrofga go’zallik taratardi, yurtini quvonchlarga to’lib madh etardi. SHoir qushning bu kunlarini bir qadar sokin, armonli xotira tariqasida tasvirlaydi. SHe’rning ikkinchi qismida Kaklikning qafasdagi hayoti, nihoyatda achinish, g’am-alam bilan ifoda etiladi: Endi YOqimlidir Ingrar qafasda Kaklikning Kelmay uyqusi… Hatto yig’imi. SHoir she’rini anna shunday kinoyali ohangda tugatadi. Vatanidan ayrilgan qushning ingrab yig’ilishini sezmayotgan, aksincha, o’zganing kulfatidan o’ziga huzur yaratganlarning ichki olami qora bo’yoqlarda ifoda etiladi. Erkinlik va tutqunlikning qiyosiy ko’rsatilishi o’quvchini chuqur o’ylantiradi, mushohada qilishga undaydi. Vatan sog’inchiga bag’ishlangan «Kekcha Ari» she’ri ham diqqatga sazovordir. Unda Keksa arii nabiralariga arilarning vatani bo’lgani haqidagi ertakni takror-takror aytaveradi. Ertak nabiralarining sira joniga tegmaydi. Kichkintoy arilar ertakni har gal jon quloqlari bilan tinglashadi. Ular tutqunlik iskanjasida torayib ketganidek ko’rinayotgan ona-Vatan bqalbini o’rtayotganligini yurakdan his etadilar, Vatanning qaytadan ozod bo’lishi ularning ham ezgu orzusiga aylana boradi. SHoir Vatan ozodligi tuyg’uchi naqadar ulug’, muqaddas ekanligini, u nafaqat insonlarga, hatto biz nazarga bilib-bilmaydigan jonzotlarga ham xosligini keksa arii obrazi misolida, juda oddiy, nihoyatda ta’sirli usulda o’quvchiga etkaza olgan. Anvar Obidjonning «Boyqush» she’ri mag’ziga inson o’z Vatanini faqat go’zalligi, boyligi uchungina sevmasligi, balki uni qanday bo’lsa shundayligicha qabul qilishi kerak, degan falsafiy fikrni kichkintoylar qalbi va shuuriga etkaza olgan. SHe’r savol-javob usulida yozilgan. Tabiiyki, faqat kichkintoylar emas, balki kattalar ham nega qushlarning bir xiliga «Boyqush» nomi qo’yilganligi bilan qiziqadilar. Axir bu qushlar nimasi bilan atrofdagilardan o’zgacha? Boyligi nimalardan iborat? SHoir kichkintoylar nomidan Boyqushga quyidagicha savol bilan murojaat etadi: -Senga bita savol bor Menga quloq sol, hoy qush, Vayronada yashaysan, Noming esa naq Boyqush. Ayt-chi, nahot sen boysan? Qush bu savolga ko’pni ko’rgan keksa donishmandlardan bosiqlik, ayanch hissini uyg’otadigan hazin ohangda bitilgan. Tillaqo’ng’izning soqov bo’lib qolishida chuqur ma’no bor. CHunki u kimlargadir nimalarnidir isbot etish uchun, yoki o’zini, o’z ona tiliga cheksiz muhabbatini ko’rsatish uchungina bunday qilmaydi, balki o’z vijdoni, or-nomusi oldida tozaligicha qolish, yurtiga, jondoshlari manfaatiga sodiqligicha yashish uchun ham, chigirtkadek sayrashdan ko’ra, soqov bo’lib yurishni afzal deb biladi. Bu kichkina Tillaqo’ng’izning zo’ravonlikka, yovuzlikka nisbatan kata isyoni edi. SHoirning «Beozor kuchuk» she’rida talonchilarning, zo’ravonlarning o’zgalar tinchiga zomin bo’lishi, o’zgalar rizqiga ko’z olaytirishi aslo kelishib bo’lmaydigan hol ekanligi haqida so’z borgan. Bu she’rdagi voqealar avvalgi 25
she’rdagiga nisbatan boshqacharoq, bundagi «bosqinchini» jazolagan kuchuk nihoyatda beozor, hech kimga yomonlik qilishni ham, urushishni ham istamaydi. Ammo taqdir taqozosi bilan, uning uyiga «Serbet Ko’ppak» bostirib kiradi: Kirib birdan uyimga, Tortib oldi suyakni. Keyin CHil-chil sindirdi YUvindili tuvakni… Anvar Obidjon uslubiga xos bo’lgan xususiyat - juda nozik, o’ta jiddiy vaziyatni ham kulgili, ayni chog’da haqqoniy va tagdor qilib tasvirlash bu she’rda ham yaqqol ko’rinadi. Kata odam uchun bir qadar kulgili ko’ringan bu dastlabki misralardagi tasvirni kichkintoy ancha bosiqlik va jiddiylik bilan qabul qiladi. CHunki u beozor kuchuk tomonidan hikoya qilinayotgan keskin voqeaga loqayd tomashabin sifatida qaramaydi, balki kuchukning holatini his etadi va she’r so’ngida Beozor kuchuk Surbet ko’ppakning iligidan tishlab olishini adolat mezoni sifatida qoniqish bilan qabul qiladi. Anvar Obidjonning ijtimoiy xarakterdagi she’rlari ko’pqatlamligi bilan ham yaqqol ajralib turadi. Ularni bolalar ham, kattalar ham qiziqib o’qiydilar va ma’naviy ma’nolarni o’z mushohadalari doirasida dilga singdiradilar. SHoir «Sigir qo’shig’i», «Parvarda», «Yirtqich» kabi she’rlarida kichkintoylarning dunyoni anglashga intilish jarayonlaridagi kattalar bilan to’qnashuvi, ota-onalar va ьolalarning ba’zan bir-birlarini to’g’ri tushunmasligi bois sodir bo’luvchi turli anglashilmovchilik oqibatida kelib chiqadigan dramatik holatlarni kulgili tarzda ko’rsatadi. SHu ma’noda «Sigir qo’shig’i»ni ko’rib chiqaylik: Qand deb yig’lar buzog’im, Bilmaydiki esi past Tinchimaydi qulog’im, Ko’k beda ham yomonmas, Mo’-o’-o’. Mo’-o’-o’. 26
Ko’nmayapti u sira, Nima u – «qand» degani, Bersam hatto kunjara, Arziydimi egani? Mo’-o’-o’. Mo’ -o’-o’. SHe’rdagi buzoqning onasidan «qand» so’rayotganligining o’ziyoq bog’cha bolasi uchun kulgili tuyulsa, kichik maktab yoshidagi bola she’rga jiddiyroq munosabatda bo’ladi, ona-Sigirning, birinchidan qand topish imkoniyatiga ega emasligiga, ikkinchidan, bolasini ovqatlanishga qo’ndiralmay qiynalayotganiga uning rahmi keladi. Ayni paytda, Buzoqning juda-juda «qand» egisi kelayotganini ham yurak-yurakdan his etib turadi. CHunki, uning o’zi ham biron-bir shirinlikni nihoyatda egisi kelga vaqtlar bo’lgan. Topilmasa, injiqliklar ham qilgan. SHuning uchun Buzoqning o’z orzusiga erishishini chin dildan istaydi. O’smir esa bu she’r ustida yanada teranroq fikrlaydi. U, dunyoda xashak, kunjara va ko’k bedadan boshqa narsalar ham borligini bilmagan, umri davomida o’z turmushini boshqalarniki bilan biron marta qiyoslab ko’rmagan soddagina ona-Sigirga qattiq achinadi, bularning siymosida o’z qobig’iga o’ralib, atrof bilan mutlaqo qiziqmay, qorong’ilikda yashayotgan insonni va yorug’likka intilayotgan bolani ko’radi. Anvar Obidjonning ijtimoiy xarakterdagi she’rlari bolalarni ona- Vatanga muhabbat, yaxshilikka sadoqat, adolatga intilish, ozodlik uchun kurashish ruhida tarbiyalashdek muhim vazifalarni amalga oshishida kata ahamiyatga ega. Yüklə 40,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|