Iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi yordamida davlatning iqtisodiy siyosatini baholash mumkin. Biz oldingi boblarning birida narxlarni davlat tomonidan nazorat qilinishi, ya’ni davlat tomonidan o’rnatiladigan maksimal va minimal narxlar va bu siyosatning iqtisodiy oqibatlari to’g`risida gapirgan edik.Faraz qilaylik, tovarga davlat tomonidan maksimal narx.Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri. Maksimal narx o’rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar (xarajatlarini maksimal narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib chiqariladi va ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi Qe dan Q1 gacha kamayadi. Tovarni sotib olishni davom ettirayotgan iste’molchilar tovarni past narxda sotib oladilar va ularning iste’mol ortiqchaligi oshadi.
Iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi yordamida davlatning iqtisodiy siyosatini baholash mumkin. Biz oldingi boblarning birida narxlarni davlat tomonidan nazorat qilinishi, ya’ni davlat tomonidan o’rnatiladigan maksimal va minimal narxlar va bu siyosatning iqtisodiy oqibatlari to’g`risida gapirgan edik.Faraz qilaylik, tovarga davlat tomonidan maksimal narx.Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri. Maksimal narx o’rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar (xarajatlarini maksimal narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib chiqariladi va ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi Qe dan Q1 gacha kamayadi. Tovarni sotib olishni davom ettirayotgan iste’molchilar tovarni past narxda sotib oladilar va ularning iste’mol ortiqchaligi oshadi.
Ushbu siyosat natijasida ish joyi topgan ishchilar (rasmda L1
Ushbu siyosat natijasida ish joyi topgan ishchilar (rasmda L1
ishchi) yuqori ish haqi oladi. Lekin, L L2 L1 miqdoridagi ishchilar ish topa olmaydilar va ishsiz qoladilar. Demak, bunday siyosat ishsizlikka olib kelishi mumkin.
2.Iste’molchi ortiqchaligi
Iste’molchi ortiqchaligi – iste’molchi tomonidan tovarga to’lashi mumkin bo’lgan maksimal narx bilan tovarning haqiqiy narxi o’rtasidagi farqni bildiradi. Aniqroq qilib aytadigan bo’lsak, iste’molchining tovar uchun berishi mumkin bo’lgan maksimal narxdan tovarni sotib olishda to’lanadigan haqiqiy narxning ayirmasiga teng.Iste’molchi ortiqchaligi (qo’shimcha naf) alohida insonning qanchalik o’rtacha yaxshi yashayotganligini ko’rsatadi.
Iste’molchining umumiy ortiqchaligi bu talab chizig`i bilan bozor narxi chizig`i o’rtasida joylashgan soha (1-rasmda shtrixlangan soha).
