Reja: Loyiha haqida ma`lumot

4-mavzu. Loyiha.
Reja:
1. Loyiha haqida ma`lumot.
2. Loyiha tuzish va uni amalga oshirish yo`llari.
3. Loyihani boshqarish.
Loyiha - bu fikr, g'oya, niyat yoki biror narsa qilishning maqsadi. Umumiy ma'noda, loyiha biror narsa qilish uchun ishlab chiqilgan reja.
Loyihalar, aniqroq narsa bo'lishi mumkin, masalan, biron bir narsani bajarish uchun ko'rsatmalar mavjud hujjatlar. Bu yakuniy shaklni qabul qilishdan oldin dastlabki qadam sifatida bajariladigan har qanday turdagi birinchi eskiz yoki sxema bo'lishi mumkin.
Loyiha so'zi bir nechta ma'nolarni anglatadi. Lotin tilidan proiektus, fe'ldan kelib chiqqan  proicere tomonidan tashkil etilgan pro "oldinga" iacere bu "otish" ni anglatadi. Masalan, muhandislik va arxitekturada loyihalar - bu ish qanday bo'lishi va uning narxi qancha bo'lishi kerakligi haqida ma'lumot berish uchun tuzilgan ma'lumotlar, rejalar va hisob-kitoblar to'plamidir.
O‘zbek tilining izohli lug‘atida loyiha arabcha-ro‘yxat, nizom, qoida degan ma’nolarni anglatadi.
Geometriyada loyiha istiqbolli tasvir haqida. Biroz sinonimlari loyiha: reja, reja, niyat, maqsad, g'oya, hisoblash, dizayn, eskiz va sxema.
Qonun loyihasi Bu hukumat tomonidan ishlab chiqilgan va parlament tomonidan tasdiqlanishi kerak bo'lgan qonun.
Loyihani amalga oshirish uchun qadamlar:
Loyiha keng tushuncha bo'lib, amalga oshiriladigan loyihaning turiga qarab va o'rganish maydoni o'zgarishi mumkin. Umuman olganda, loyihani amalga oshirish uchun quyidagilar kerak:

loyihaning mohiyatini aniqlash: tavsiflash, asoslash va asoslash, institutsional asos va kontekstni yaratish, maqsad, maqsad va vazifalarni, foyda oluvchilarni, mahsulotlarini, joylashuvi va fazoviy qamrovini ko'rsatish; amalga oshiriladigan tadbirlar va vazifalarni operativ ravishda belgilab qo'ying; kerakli usul va usullarni ko'rsating,

muddatlarni belgilash,
resurslarni aniqlash (inson, moddiy, texnik va iqtisodiy),
byudjetni belgilash,
boshqaruv va boshqaruv rejimini ko'rsating,
baholash usullarini o'rnatish va
loyihaning tashqi shartlari va shartlarini tavsiflang.
Loyiha turlari :
Maqsad xususiyatiga qarab turli xil loyihalar mavjud. Ular odatda bo'linadi:
uning maqsadiga muvofiq: tovarlarni ishlab chiqarish, xizmatlar ko'rsatish yoki ilmiy loyihalar.uning o'lchamiga ko'ra: mikro yoki kichik, o'rta yoki katta yoki mega-loyiha.ijrochiga ko'ra: davlat, xususiy yoki aralash.
Life Proyect
Hayotiy loyiha - bu har bir inson o'z mavjudligini va hayotiy darajadagi maqsadlari va niyatlarini anglashi bilan bog'liq hayotiy reja yoki yondashuv.
Hayotiy loyihaga e'tiqod tizimi, qadriyatlar, imkoniyatlar va shaxsiy qiziqishlar, shuningdek atrof-muhit va mavjud imkoniyatlar kuchli ta'sir ko'rsatadi.
Hayot loyihasi aniq tekislikka yo'naltirilgan bo'lishi mumkin (masalan, muhandislik darajasini o'rganish, fuqarolik qurilish kompaniyasida amaliyot o'tash, turmush qurish, uch farzand tug'ilishi va dengiz yaqinida yashash) va shuningdek mavhum ma'noda (bo'lish kabi) baxtli yoki muhtojlarga yordam berish).
Loyiha — 1) biror bino, inshootni barpo etish maqsadida yoki muayyan bir buyumni yaratishga doir tayyorlangan hujjatlar (hisob-kitoblar, chizma, maketlar) majmui. Maʼlum bir bino yoki inshootning loyihasi yakka tartibda yoki bir xil andazada boʻlishi mumkin. Hozirda turli tashkilotlarning loyiha buyurtmalarini bajaruvchi maxsus va loyihalash institutlari, kafedra va boshqa ijodiy uyushmalar mavjud (qarang Loyihalash); 2) biror hujjatning oldindan tuzilgan matni; 3) reja, moʻljal, gʻoya.
Loyiha — yakka tartibda yoki hamkorlikda amalga oshiriladigan, tadqiqot yoki dizaynni oʻz ichiga olgan, maʼlum bir maqsadga erishish uchun ehtiyotkorlik bilan rejalashtirilgan har qanday tashabbus.
Boshqaruv nuqtai nazaridan loyihaning muqobil koʻrinishi voqealar ketma-ketligiga asoslanadi: „belgilangan vaqt davomida va maʼlum xarajatlar va boshqa cheklovlar doirasida bajarilishi kerak boʻlgan oʻzaro bogʻliq vazifalar toʻplami“.
Loyiha vaqtinchalik ijtimoiy tizim (mehnat tizimi) boʻlishi mumkin, ehtimol vaqt cheklovlari ostida muayyan vazifalarni bajarish uchun jamoalar bilan taʼminlangan boʻladi.
Loyiha dastur boshqaruvining bir qismini tashkil qilishi mumkin yoki maxsus tizim sifatida ishlashi mumkin.
Umumiy koʻrinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Loyiha soʻzi lotincha proicere, „harakat oldidan“ feʼlidan kelib chiqqan boʻlib, u oʻz navbatida pro- dan kelib chiqqan va u ustuvorlikni bildiradi (vaqt oʻtishi bilan boshqa narsadan oldin keladigan narsa (yunoncha prō) va iacere, „qilmoq“). Shunday qilib, „loyiha“ soʻzi dastlab „harakatdan oldin“ degan maʼnoni anglatadi.
Ingliz tili bu soʻzni dastlab qabul qilganda, u ushbu rejani amalga oshirish harakatiga emas, balki biror narsaning rejasiga ishora qildi. Loyihaga muvofiq bajarilgan narsa " obyekt " sifatida tanildi. Har bir loyiha rivojlanishning maʼlum bosqichlariga ega.
Loyihani boshqarish institutiga asoslanib, loyiha jamoalar, tashkilotlar yoki jamiyatlarda oʻzgarishlarni amalga oshirishga qaratilgan „vaqtinchalik harakat“ sifatida belgilanishi mumkin. Loyihaning natijasi odatda yangi mahsulot turi, xizmat yoki natija hisoblanadi.
Loyihani boshqarish sohasi
Loyiha muammo, ehtiyoj, istak yoki noqulaylik manbai (masalan, binoda toʻgʻri ventilyatsiya yoʻqligi) bilan duch kelganda idrok etilgan imkoniyatdan kelib chiqqan aniq va uyushgan harakatlardan iborat. U mahsulot, xizmat, jarayon yoki baʼzi hollarda ilmiy tadqiqot kabi noyob va innovatsion mahsulotni amalga oshirishga intiladi. Har bir loyihaning boshlanishi va oxiri bor. U loyihani boshqarishning 4 ta punkti boʻyicha ishlab chiqilgan: Reja, jarayonlar, odamlar va kuch (masalan, vakolat doirasi). U uch xil cheklovlar bilan bogʻlangan boʻlib, ular kalendar, xarajatlar va sifat meʼyorlari. Ularning har biri loyihaning hayot aylanishi davomida obyektiv ravishda aniqlanishi va oʻlchanishi mumkin. Baʼzi loyihalar rasmiy hujjatlarni, natijalarni (lar) va ijobiy yoki salbiy boʻlishi mumkin boʻlgan baʼzi taʼsirlarni ishlab chiqaradi.
Maktablarda, taʼlim muassasalarida va universitetlarda loyiha — bu talabaga beriladigan tadqiqot topshirigʻi boʻlib, u odatda oddiy insho topshirigʻiga qaraganda koʻproq kuch va mustaqil ishni talab qiladi. Bu talabalardan kutubxona, internet tadqiqotlari maʼlumotlarni toʻplash orqali faktlarni aniqlash va tahlil qilishlarini talab qiladi. Loyihadan keladigan yozma hisobot odatda dissertatsiya shaklida boʻlib, unda loyihaning boshlanishi, tahlili, topilmalari va xulosalari boʻlimlari mavjud.
Loyiha boshqaruvi
Loyiha boshqaruvida loyiha yangi mahsulot, xizmat yoki natijani yaratish uchun qilingan vaqtinchalik harakatlardan iborat. Boshqa bir taʼrif, belgilangan biznes holatiga koʻra, bir yoki bir nechta biznes mahsulotlarini yetkazib berish maqsadida yaratilgan boshqaruv muhitidir. Loyihalarni vaqtinchalik tashkilotlar sifatida ham koʻrish mumkin.
Loyihaning maqsadlari loyiha yakunida maqsadli maqomni belgilaydi, unga erishish rejalashtirilgan foydalarga erishish uchun zarur deb hisoblanadi. Ular SMART mezonlari sifatida shakllantirilishi mumkin: Loyihalar koʻpincha boshqaruvchi guruh tomonidan boshqariladi
Loyihani boshqarish
Loyiha o'z vaqtida, unga ajratilgan byudjet chegarasidan chiqmagan holda va shu bilan birga rejalashtirilgan natijaga erishish uchun mohirlik bilan boshqarilishi kerak. Loyihani samarali amalga oshirishda bilim, malaka va uslublarni mohirlik bilan qo'llash loyihani boshqarish deb ataladi.
Har bir loyihaning o'z umri bo'ladi. Turli adabiyotlarda bunday davrlar turlicha ataladi, lekin umuman olganda har bir loyihaning umri 4 bosqichga bo'linadi. Ular:
Boshlanish;
Rejalashtirish;
Ijro etish;
Yakunlash.
Yana bir muhim bosqich bu Monitoring va nazorat qilish boshqichi bo'lib, lekin u har bir yuqoridagi boshqichlarda ro'y beradi; shuning uchun uni doim ham alohida boshqichga ajratmaydilar.
Boshi ------------------------------------------------------------------------------------------------> Yakuni
Boshlanish davrida loyihaning maqsad va vazifalari, shuningdek ma’suliyatlar aniqlanadi. Loyiha nizomi, uning umumiy qiymati va mandaatdor tomonlar aniqlanadi.
Rejalashtirish davrida, loyihaning batafsil ish rejasi, moliyaviy rejasi, tadbirlar jadvali va boshqa tafsilotlari ishlab chiqiladi. Loyiha jamoasi tuziladi.
Ijro etish davri eng uzun davr bo'lib, barcha tadbirlar shu davrda amalga oshiriladi.
Tugatish davriga kelganda barcha tadbirlar tugab bo'ladi, shartnomalar berkitiladi va hujjatlashtirish ishlari ro'y beradi. Loyiha natijalari baholanadi. Loyiha natijasiga ko'ra keyingi boqichga tavsiyalar beriladi. Agar yangi mahsulot yaratilgan bo'lsa, uni doimiy ishlab chiqarishga o'tkaziladi va loyiha rasmiy ravishda berkitiladi.
Loyiha tushunchasi
Loyiha bu aniq bir maqsadga erishish uchun kelishilgan muayyan faoliyatlar tizimidir. Buni osonroq tushunish uchun, keling loyihaning boshqa faoliyat turlaridan ajratib turadigan jihatlarini ko'rib chiqamiz:
Demak, loyiha bu biror o'ziga xos mahsulot, xizmat yoki natijaga erishish uchun amalga oshiriladigan vaqtinchalik harakatlar majmuasi. U ma’lum bir belgilangan jadval, narx va ijro parametrlari doirasida maxsus maqsadlarga erishish uchun amalga oshiriladi.
Loyihaning vaqtinchalik bo'lgani loyiha natijasida yaratiladigan mahsulot yoki natijaga ta’sir etmaydi. Aksincha, bunday mahsulot va natijalar uzoq yillar davomida xizmat qilish uchun yaratiladi. Masalan, bino qurish loyihasining natijasida qurilgan bino ko'p yillar davomida turadi.
Loyihaga misollar quyidagilar bo'lishi mumkin:
Yangi mahsulot yoki xizmat turini yaratish;
Tashkilotning ichida o'zgarishlarni kiritish; masalan tashkilotning ichki tuzilmasini o'zgartirish;
Qurilish loyihalari;
Yangi biznes jarayonini kiritish va hokazo.
Loyihalar har bir sohaga taaluqlidir. Ijtimoiy sohada biror muayyan muammoga yechim topish maqsadida turli loyihalar amalga oshiriladi. Ko'pincha bunday loyihalar "pilot" yoki "tajriba loyihalari" deb ataladi. Bunga sabab, muammoga yechim bo'ladigan yangi xizmat turi yoki natijaga erishish yo'li muayyan bir hududda tajribada sinab ko'riladi. Bunga misol tuman aholisini gigiena bo'yicha bilimlarini oshirish. Deylik bunday xizmat hozircha tumanda yo'q, lekin gigiena va tozalikka rioya qilmaslik ko'plab kasalliklarni qo'zg'atmoqda. Shu muammoni hal qilish uchun tumandagi nodavlat tashkiloti aholi orasida ma’lumot tarqatish va targ'ibot ishlarini olib borish loyihasini yaratib yangi xizmat turini sinab ko'radi. Loyiha natijasi qoniqarli bo'lsa, uni butun viloyat bo'ylab doimiy ravishda amalga oshirsa bo'ladi.
Shu borada, har bir loyihani tuzganda, loyiha barqarorligini oldindan o'ylash va uni tadbirlarga singitib borish juda muhim. Loyiha tugagach unga nima bo'ladi? Kim bu ishni davom ettiradi? Unga qayerdan moliya keladi? shu kabi savollar ustida bosh qotirish kerak va loyiha tugagach uning o'rnida bo'shliq paydo bo'lib qolmaslikka intilish kerak.Agar loyiha yangi mahsulot yaratish bilan bog'liq bo'lsa, yangi mahsulot turi korxonaning doimiy mahsulot ishlab chiqarish jarayoniga kiritiladi.
1-topshiriq. Nazorat savollari.
1. Loyiha deganda nimani tushunasiz?
2. Loyiha so‘zi qaysi tildan olingan va qanday ma’noni anglatadi?
3. Loyiha tuzishda nimalargae’tibor qaratish kerak?
4. Loyihaga qo‘yiladigan talablarni sanab bering.
5. Qaysi sohalarda loyiha atamasi qo‘llaniladi?