Reja. Nomerlashni o`rganish metodikasining umumiy masalalari

I.Tayyorgarlik ishi.
Bu bosqichning vazifasi bir xonali, ikki xonali va uch xonali sonlarni nomerlashning asosiy masalalarni takrorlash.

1. 
   Sonlarni o'qing. 526, 308, 700, 999, 1000, 528. Bu sonlarning har birida hammasi bo'lib qancha o'nlik, birlik, yuzlik bor?
   
2. 
   Quyidagilardan iborat sonlarni yozing: 8 yuzl, 2 o'nl, 6 bir; 9 yuzl, 4 bir.
   
3. 
   Mingda nechta yuzlik, o'nlik, birlik bor?
   
4. 
   2, 5, 3 raqamlardan foydalanish mumkin bo'lgan hamma uch xonali sonlarni yozing. Shu sonlarning birini uning xona qo'shiluvchilari yig'indisi shaklida tasvirlang.
   
1. 
   Nomerlashni o'rganish.
   

Bu bosqich bolalarni 1-sinf birliklar sinfi va 2-sinf mingliklar sinfi bilan, har bir sinf xonalarining nomlari bilan tanishtirishdan iborat.

3. 
   Ikkinchi sinf sonlarining hosil bo'lishi, o'qilishi va yozilishi bilan tanishtirish.
   
4. 
   Olti xonali sonlarning hosil bo'lishi, o'qilishi va yozilishi bilan tanishtirish.
   
5. 
   O'quvchilar bilim malakalarini mustahkamlash.
   
6. 
   Millionlar sinfining hosil bo'lishi bilan tanishtirish.
   

Bu mavzuni o'rganishda sinf tushunchasiga alohida
e'tibor beriladi.
Chunki o'quv materialni o'quvchilar tomonidan yaxshi tushunib olish ko'p xonali sonlarni og'zaki va yozma nomerlash qanchalik muvaffaqiyatli bo'lishiga omil bo'ladi. Shuning uchun I sinf - birliklar sinfi va II sinf - mingliklar sinfi bilan, ularning tuzulishlari bilan, har bir sinf xonalarining nomlari bilan tanishtirishdan iborat. Quyi sinf xona birliklaridan yuqori sinf xona birliklari qanday hosil bo'lishini o'quvchilar ongiga etkazish kerak.
Ko'p xonali sonlarni nomerlashga o'rganishda o'qi­tuvchining asosiy vazifasi, ya'ni, sanoq birligi-minglik tushunchasini tarkib toptirish, sinf tushunchasi mohiyatini ochish va shu asosda ko'p xonali sonlarni o'qish va yozishga o'rgatish, bolalarning o'nlik sanoq sistemasiga oid bilimlarni, natural ketma-ketlik, sonlarni yozishning mazmunan prinsipiga oid bilimlarini aniqlash va umum- lashtirishdan iborat.
Ko'p xonali sonlarni nomerlashni o'rganish natijasida o'quvchilar:

1. 
   Millionlar sinfi ichida natural qator sonlarining nomlarini o'zlashtirib olishlari, ularning qanday hosil bo'lishini tushunishlari, ularning o'nli tarkiblarini bilib olishlari kerak.
   
2. 
   Sinflarning nomlarini va har bir sinf ichida xonalarni bilishlari kerak.
   
3. 
   Millionlar sinfi ichida har qanday sonni o'qiy olishlari va yoza olishlari kerak.
   
4. 
   Sonlarni taqqoslay olishlari kerak.
   
5. 
   Har qanday sonni xona qo'shiluvchilarining yig'indisi shaklida tasvirlay olish, (berilgan sondagi birliklarning, o'nliklarning va h.q.)
   
6. 
   Umumiy sonni topa olishlari, mayda birliklarni yirik birliklar bilan va aksincha, yirik birliklarni mayda birliklarga almashtira olish.
   
7. 
   Sonlarni 10, 100, 1000 marta kattalashtira oladigan va nollar bilan tugaydigan sonlarni 10, 100, 1000 marta kamaytira oladigan bo'lishlari kerak.
   

1. 1000 dan katta sonlarni nomerlashning o`ziga xos xususiyatlari.
2. Sinf tushunchasini o`zlashtirish. Birliklar va mingliklar sinflari.
3.Ko`p xonali sonlarni o`nli tarkibini o`zlashtirish ko`p xonali sonlar ichida yuzlik, minglik, o`nliklar sonini aniqlash.
4. Ko`p xonali sonlarni o`qish, yozish va taqqoslash.
5. 10, 100, 1000 ga ko`paytirish va bo`lish malakalarini shakllantirish.
6. Ko`p xonali sonlar ichida raqamlarning o`rin qiymati printsipini mustahkamlash.
7. Natural sonlar ketma-ketligini to`g`ri tasavvur qilish.
8. Bir nomda ifodalangan miqdorlar birliklarini boshqa nom bilan almashtirish malakalarini shakllantirish.
1. Bundan oldingi barcha sonlarni o`rganishda o`rinli bo`lgan predmetlarni bevosita sanashga asoslangan holda ko`p xonali sonlarni hosil qilish, ularni og`zaki nomerlash mumkin emas. Predmet ko`rgazmalilikni shartli ko`rgazmalilikka almashtirishga to`g`ri keladi: son cho`tga solinadi yoki nomerlash jadvalda belgilanadi. Ikkala holda ham ko`rgazmalilik sonni hosil qilish va belgilashni namoyish etadi va shartlilik elementiga ega bo`ladi. Cho`tdagi bir xil sanoqlar, ayni bir xil raqamlar cho`tda va nomerlash jadvalidagi joylashishiga qarab yozuvda har xil sonni bildiradi. (Masalan 333 soni 3 birlik, 3 o`nlik, 3 yuzlik…). Darsda ko`rgazmali vositalardan foydalanilayotgan buni hisobga olish zarur.
Ikkinchi xususiyati shuki, 1000 dan katta sonlarni nomerlash birliklarni ikki yoqlama guruhlashga asoslanadi: quyi xonaning 10 birligi undan keyingi yuqori xonaning 1 birligini tashkil etadi, quyi sinfning 1000 birligi undan keyingi yuqori sinfning 1 birligini tashkil etadi. II sinf birligi – ming va bu birliklar bilan ularni I sinf birliklari kabi o`nlik, yuzlik, mingliklarga guruhlab sodda birliklar kabi sanaladi. Ko`p xonali sonlar turli sinflar birliklarini sanash natijasida hosil bo`ladi. Shuning uchun ular «Sinflar bo`yicha» o`qiladi va yoziladi, har bir sinf ichida esa sonning hosil qilishi, atalishi va yozilishi 1000 ichida kabi amalga oshiriladi. Masalan, agar minglarni sanab 115 ni, keyin birlarni sanab 125 ni hosil qilsak 115 125 soni hosil bo`ladi. Birliklarni sinflar bo`yicha guruhlashning mavjudligi ko`p xonali sonlarni nomerlashni o`rganish tartibiga ma'lum ta'sir ko`rsatadi.
O`quvchilarni bir yo`la minglar sinfining uchta xona birliklari bilan tanishtirish maqsadga muvofiq, bunda bu birliklarning hosil bo`lishi va atalishi I sinf birliklari kabi bo`lishi; so`ngra II sinf xona sonlarning hosil bo`lishi va yozilishini, sinf sonlari, 4,5,6 xonali sonlarni o`rganish kerak. Bu yerda sanoq sistemasining g`oyasi o`z aksini topadi: mingliklar xuddi oddiy birliklar kabi sanaladi, ko`p xonali sonlarni nomerlashni o`rganish esa 1000 ichida nomerlashga doir bilimlarga tayanadi.
2. Yangi mavzuni o`rganish yangi sanoq birliklari (ming, o`n ming, yuz ming) kiritilishi, sinf tushunchasi bilan tanishishdan boshlanadi. Sanashdan foydalanib, mingning hosil bo`lishi takrorlanadi. So`ngra sanash jarayonida yangi sanoq birliklari kiritiladi: 10 ming yoki 1 ta 10 ming, 100 ming yoki 1 ta 100 ming. 10 ta 100 ming 1 ta yoki 1 million. Yangi sanoq birliklari nomini nomerlash jadvaliga yozib olish foydali. Bu jadvalga asoslangan holda (1 rasm) sinf tushunchasini kiritish mumkin. Dastlabki uchta xona birliklari, ya'ni birlar, o`nlar, yuzlar - I sinf yoki birlar sinfi keyingi uchta xona birliklari, ya'ni ming, o`n minglar, yuz minglar II sinf yoki minglar sinfini tashkil etadi. Taqqoslash bilan shu narsani oson aniqlash mumkinki, bu sinflarning har birida uchtadan xona bor, har bir navbatdagi xona birligi undan oldingi xona birligidan 10 marta ortiq, birlar sinfida o`n va yuzlab «oddiy» birlar sanaladi va guruhlanadi, minglar sinfida esa minglab «oddiy» birlar sanaladi va guruhlanadi.