Reja: O’zbekiston Respublikasida shaxsning huquqiy holati tushunchasi

3. O’zbekiston Respublikasi Qonunlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasining fuqaroligini olgan shaxslar.
O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bo’lgan erkak yoki ayolning chet el fuqarosi bilan yohud fuqaroligi bo’lmagan shaxs bilan nikohdan o’tish, shuningdek, bunday nikohning bekor qilinishi er yoki xotinning fuqaroligini to’xtatishiga olib kelmaydi.

Konstitutsiyaning 22-moddasiga muvofiq O’zbekiston Respublikasi o’z hududida ham, uning tashqarisida ham o’z fuqarolarini huquqiy himoya qilish va ularga homiylik ko’rsatishni kafolatlaydi.

Fuqarolikni qabul qilish, o’zgartirish va yo’qotish alohida davlatlarning ichki qonunchiligi – Konstitutsiyalar, fuqarolik qonunlari va qonunchilik aktlari asosida amalgam oshiriladi. Fuqarolikning kelib chiqishi naturalizatsiya (tabiiy – tug’ilganda yoki fuqarolikni qabul qilganda) yo’li bilan, xalqaro shartnoma asosida va ayrim hollarda – fuqaroligini yo’qotgan shaxslarning reintegratsiya (tiklanish) orqali va taqdim etish yo’li bilan amalgam oshiriladi.

Fuqarolikni qabul qilishning asosiy yo’li tug’ilish orqali kelib chiqadi, qolgan barcha usullari kam uchraydi. Sababi, ko’p kishilar tug’ilishi bilan fuqarolikni qabul qilib, o’z umri davomida o’zgartirmaydi.

Fuqarolikni tug’ilish bilan amalga oshirish keng tarqalgan. Xorijiy davlatlarning qonunchiligi tug’ilish bo’yicha fuqarolikka ega bo’lish bo’yicha 2 ta asosiy maqsadni belgilaydi.

“Qon huquqi” (jus singuinus) asosida chaqaloqning fuqaroligi ota-onasining fuqaroligi bilan belgilanib, tug’ilgan joyiga bog’lanmaydi. Bu maqsadga Evropaning ko’p mamlakatlari, jumladan, Avstriya, Norvegiya, Finlandiya, Italiya va boshqalar amal qiladi.

“Zamin huquqi” (jus soli) asosiga ko’ra, fuqarolik chaqaloqning tug’ilgan joyidan kelib chiqib, uning ota-onasi fuqaroligi bilan bog’liq bo’lmaydi. Masalan, Braziliya qonunchiligida belgilanishicha, bu davlat hududida tug’ilgan har bir shaxs Braziliya fuqarosi hisoblanadi. Shu asosda Lotin Amerikasidagi ko’p mamlakatlar fuqaroligi belgilanadi.

Rivojlangan davlatlarda nisbatan ko’proq ikkala asos qo’shilmasi, ya’ni aralash asos qo’llaniladi. Ushbu asosga ko’ra, shu davlatda yoki undan tashqarida tug’ilgan mahalliy fuqarolar farzandlari, shuningdek, shu asosga bo’ysungan davlat hududida tug’ilgan chet ellik fuqarolar farzandlari shu davlat fuqarosi deb tan olinadi. Aralash asosni AQSh, Angliya, Fransiya, Hindiston va boshqa mamlakatlar qo’llaydi.

Fuqarolikni qabul qilishning usullaridan biri naturalizatsiya (fuqarolikni qabul qilish) bo’lib, bu umuman fuqaroligi bo’lmagan yoki boshqa davlat fuqarosi bo’lgan shaxs tomonidan fuqarolik olinishidir. Naturalizatsiya tartibda fuqarolik quyidagi hollarda qabul qilinadi:

a) fuqaroligi bo’lmagan yoki fuqaroligini o’zgartirmoqchi bo’lgan shaxs so’rovnomasiga asosan;

b) bir davlat fuqarosining boshqa davlat fuqarosi bilan nikohdan o’tishi asosida;

v) fuqaroligi bo’lmagan yoki boshqa davlat fuqarosi bo’lgan bolani farzandlikka olishda.

Naturalizatsiya asosida fuqarolik berish yoki rad etish davlatning huquqidir. Naturalizatsiya asosida fuqarolik berish yakka tartibda yoki manfaatdor shaxs (farzandlikka olishda) roziligi bilan amalga oshadi.

Barcha mamlakatning qonunchiligi bir qator cheklanishlaega ega bo’lib, ular asosida shaxslarga siyosiy, ijtimoiy, diniy, milliy va boshqa sabablardan kelib chiqqan holda naturalizatsiyada rad etiladi.

Reintegratsiya (dastlabki fuqarolikni tiklash) huchraydi. Qoida bo’yicha reintegratsiya jarayonida soddalashtirilgan tartibdagi fuqarolikni qabul qilish tartibi qo’llaniladi.

O’zbekiston Respublikasi fuqaroligi quyidagi hollarda olinadi:

1) tug’ilganda;

2) O’zbekiston Respublikasi fuqaroligiga qabul qilinishi natijasida;

3)O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida nazarda tutilgan asoslar bo’yicha;

4) Fuqarolik to’g’risidagi qonunda nazarda tutilgan boshqa asoslar bo’yicha.

Tug’ilgan paytida ota-onasi O’zbekiston Respublikasi fuqarosi bo’lgan bola, O’zbekiston Respublikasi hududida yohud O’zbekiston Respublikasidan tashqarida tug’ilgan bo’lishidan qat’I nazar, O’zbekiston Respublikasi fuqarosi hisoblanadu.

Ota-onasining fuqaroligi har xil bo’lib, ulardan biri bola tug’ilgan paytida O’zbekiston Respublikasining fuqarosi bo’lgan quyidagi hollarda bola O’zbekiston Respublikasining fuqarosi hisoblanadi:

1) agar u O’zbekiston Respublikasi hududida tug’ilgan bo’lsa:

2) agar u O’zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida tug’ilgan bo’lsa, ota-onasi yoki ularning biri shu vaqtda O’zbekiston Respublikasida doimiy istiqomat joyiga ega bo’lsa.

Fuqaroligi bo’lmagan, O’zbekiston Respublikasida doimiy istiqomat joyiga ega bo’lgan shaxslarning O’zbekiston Respublikasi hududida tug’ilgan bolasi O’zbekiston Respublikasi fuqarosi hisoblanadi. Ota-onasi noma’lum bo’lgan va O’zbekiston hududida yashayotgan bola O’zbekiston REspublikasi fuqarosi hisoblanadi.

Chet el fuqarolari va fuqaroligi bo’lmagan shaxslar o’z iltimoslariga ko’ra ushbu qonunga binoan kelib chiqishidan, irqi va millatidan, jinsi, ma’lumoti, tilidan, dinga munosabatidan, siyosiy va boshqa e’tiqodlaridan qat’I nazar, O’zbekiston Respublikasi fuqaroligiga qabul qilinishi mumkin.

O’zbekiston Respublikasining fuqaroligiga qabul qilish shartlari quyidagilardan iborat:

1) chet el fuqaroligidan voz kechish;

2) so’ngi bosh yil davomida O’zbekiston Respublikasi hududida doimiy yashaganlik. Ushbu qoida O’zbekiston Respublikasining fuqarosi bo’lish istagini bildirgan shaxslarga, basharti ular shu yerda tug’ilgan va hech bo’lmasa ota-onasidan biri, bevosita yoki bilvosita O’zbekiston Respublikasi hududida tug’ilganligi va boshqa davlatlarning fuqarosi emasligini isbotlasa, taaluqli bo’lmaydi;

3) qonuniy tirikchilik manbalarining mavjudligi;

4) O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasining “Fuqarolik to’g’risida”gi qonuni chet ellik shaxslarni O’zbekiston fuqaroligiga qabul qilishda Respublikadagi osoyishtalikni, tinchlikni ta’minlash maqsadida bir necha to’siqlar qo’ygan. Chunonchi, fuqarolikka kirishga da’vogar shaxslar: