Reja: Tijorat banklari kapitali va uni tashkil qilish bilan bog‘liq risklar

Spread = ⁱ_a in ,
Bu erda i_a – daromad keltiruvchi aktivlardan olingan foizning o‘rtacha darajasi; i_n – bank majburiyatlari bo‘yicha to‘langan foizning o‘rtacha darajasi.

		 АСФ ^i ПСФ i Spread = iАСФ  iПСФ  a  n , АСФ  ПСФ
Bu	erda,	iASF(PSF) – bozor kon’yukturasi ta’siriga yo‘liqqan		aktivlar

Foiz risklarini boshqarishda bankning foiz siyosati ishlab chiqilishi jarayonida foiz stavkalarining yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan o‘zgarishini hisoblashning boshqa yondashuvlari ham mavjud:
(passivlar)ning o‘rtacha foiz stavkasi.
Foiz riskini minimallashtirish uchun bankning aktiv va passiv operatsiyalar bo‘yicha siyosati o‘zaro bog‘liq bo‘lishi zarur. Ushbu moslashtirilgan darajani quyidagi spred koeffitsienti orqali hisoblash mumkin:
Spred koeffitsientining normativ darajasi 1.25%. SHuni nazarda tutish kerakki, bu normativ ko‘rsatkich inflyasiya sur’atini hisobga olmaydi. Banklarni kredit va depozit operatsiyalarining asosiy vazifalaridan biri spredni boshqarishdir. Bank filiallariga qaytarib berish sharti bilan ko‘rsatiladigan pul mablag‘i ko‘rinishidagi moliyaviy yordamdan olinadigan foydani baholashda spred modeli qo‘llaniladi. Bankning sof daromadini spred modeli yordamida baholash bankning ichki oborot hisobini va o‘z mablag‘larini kreditlash, ya’ni bruttoni anglatadi.
Turli GEP (aktiv va passivlar o‘rtasidagi farq) holatlaridagi foiz stavkalarini o‘zgarishini hisobga olgan holda quyidagi bank daromadining egri chizig‘ini tahlil qilamiz.
Bu holat aktivlar va passivlarning muddatlari to‘g‘ri kelmasligi hamda daromad egri chizig‘ini siljish tezligining nomutanosibligidan dalolat beradi. Agar foiz stavkalarining o‘zgarish yo‘nalishi bankning GEP pozitsiyasiga qarama-qarshi bo‘lsa, bank bozor talablariga moslashish uchun etarli darajada egiluvchan bo‘lishi kerak.
Egiluvchanlik – o‘zgarishlarga bo‘lgan ta’sirchanlik ko‘rsatkichi. Moliyaviy aktivlarga aloqador holatlarda, narx egiluvchanligi uning foiz o‘zgarishini foiz o‘zgarish stavkasiga bo‘lgan nisbati bilan ifodalanadi, ya’ni
Foiz stavkalari o‘sishidan kelib chiqqan ssudaga bo‘lgan talab manfiy kattalik hisoblanadi (E<0), chunki aktivlar bahosining o‘zgarishi va foiz stavkalari qarama-qarshi bog‘liqlikka ega. Egiluvchanlikni modul qiymatining oshishi bank riskini o‘sishiga olib keladi. Egiluvchanlikning manfiy qiymatininig oshishi bilan ssudalar berish ehtimoli kamayadi. Agar elastiklikni modul qiymati narx oshgan holatlarda uncha katta bo‘lmasa, u holda ushbu risk darajasi bilan ko‘zda tutilgan natijaga erishish mumkin, ya’ni
So‘s(b)= So‘s(fs)* E
Ushbu ifoda elastiklikning foiz stavkalari o‘sishining sur’ati uchun to‘g‘ri keladigan narx o‘sishining ushbu sur’atiga ta’sirini ifodalaydi. Foiz stavkalarining ko‘rsatilgan o‘zgarishlarida aktivlarning egiluvchanligi qancha katta bo‘lsa, ular narxining tebranishi shuncha katta bo‘ladi. Foiz stavkalarining o‘zgarish tezligi to‘g‘risidagi prognozga asoslanib bankning GEPini tartibga solish qobiliyati foiz stavkalarida “o‘ynashga” imkon beradi. Ushbu o‘yin GEPni yoki aktiv va passivlarni boshqarishga tegishli. GEP-usuli bankka foiz riskini minimallashtirishga imkon beradi (1-jadval). Musbat GEPdan manfiy GEPga o‘tish holati daromadlar egri chizig‘ining eng egilgan nuqtasiga to‘g‘ri keladi va egiluvchan balansni talab qiladi. Ushbu holatda bankning asosiy vazifasi foiz stavkasini o‘zgarishidan samarali foydalanishdir. Foiz stavkalarining o‘zgarishida “o‘ynash”ni istamagan bank GEPni nolli holatga keltirib foiz riskini kamaytirishi mumkin.
Shu bilan aktiv va passivlarni boshqarish maqsadi ko‘rsatilgan risk darajasida foiz daromadlarini maksimallashtirishdan iborat yoki berilgan foiz daromadi darjasida riskni minimallashtirishdan iboratdir. Bank menejmenti sohasidagi maslahatchi D.Keyts shuni tasdiqlaydiki, bankning ideal holati-bu potensial balanslangan holatda bo‘lishi kerakki, bu holat foiz stavkasi dinamikasiga mos kelishi kerak. Ushbu ta’rif bozor o‘zgarishini prognoz qilish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan yirik bo‘lgan banklar uchun mos keladi. Aks holda bank katta zararlar ko‘rishi mumkin.
Aktivlar va passivlarning to‘lov muddati va strurturasining GEP tahlili.
GEP tahlili orqali foiz riski darajasini tahlil qilish mumkin. Lekin uni tahlil qilish jarayonida quyidagi keltirilganlarga e’tibor berish lozim:

1. 
   kelgusidagi foiz stavkalarining yo‘nalishini aniqlash maqsadida prognozlashning zamonaviy usullaridan foydalanish zarur;
   
2. 
   foiz stavkalarining darajasini aniq hisoblab chiqish mumkin emas. SHuning uchun tahlilning variantli usulidan foydalanish zarur.
   
3. 
   GEP tahlili aktiv va passiv operatsiyalar bo‘yicha pul oqimlari harakati vaqtini hisobga olmaydi. SHundan kelib chiqib, GEP tahlil va davomiylik tahlilini birgalikda qo‘llash tavsiya qilinadi.
   

GEP ko‘rsatkichi yordamida aktiv va passivlarning to‘lov muddatlari hamda strukturasini tahlil qilamiz. Bizda bank balansining quyidagi ko‘rsatkichlari mavjud: 2-Jadval