Reja: Toza energiyani axtarish

MAVZU: ENERGETIKA VA ATROF – MUHIT.
Reja:
1.Toza energiyani axtarish.
2. Elektr energetika sanoatining atrof-muhitga ta'siri.
3. Issiqlik elektr stantsiyasining gidrosfera bilan o'zaro ta’siri.
4. Atom elektr stantsiyalarining kimyoviy ta'siri
5. AESning mumkin bo'lgan texnogen ta'siri

Toza energiyani axtarish: Energetikaning tez sur’atlar bilan rivojlanishi juda ko‘p muommalarni keltirib chiqarmoqda . Ulardan biri – insoniyat energetik «Ochlikka» mubtalo bo‘ladimi? Bu savolga – «yo‘q», energiya taqchilligi insoniyatga xavf solmaydi, chunki er yuzida energiya zahiralari etarli deb javob qaytarish mumkin. Atom va termoyadro energetikasi, insoniyatni bir necha o‘n ming yilliklarda energiya bilan ta’minlash qobiliyatiga egadir. Ikkinchi muomma – energetikani yanada rivojlanishiga yo‘l qo‘yish mumkinmi? Ba’zi mutaxassislarning fikricha – «yo‘q». Elektr energiyasini ishlab chiqarishni ko‘paytirishni to‘xtatish zarur, uning o‘rniga, uni tejab samarali foydalanishni va energiya manbalarini tejashni ham amalga oshirish zarur, bo‘lmasa sivilizatsiya halokatga uchrashi mumkin. Boshqalarning fikiriga ko‘ra, energetikaning rivojlanishi, tabiat va insoniyatga quyidagicha, potensial xavf etkazishi mumkin:  atmosferaning ifloslanishi;  suv havzalari va daryolarning isishi;  planeta landshaftining izdan chikishi;  dunyoning ba’zi rayonlarida iqlimning o‘zgarishi;  erning isib ketishi;  muzlarning erishi;  okean sathining ko‘tarilishi va boshqalar. Ammo bularning barchasi bilan kurashish va ularni bartaraf qilish mumkin. Energiyani katta masshtabda qo‘llashdan, rivojlangan sanoatdan va qishloq xo‘jaligidan voz kechish, insoniyatning ko‘p qismini o‘limga mahkum qiladi. Energiyasiz sanoat ishlab chiqarish usuli, tabiatga yanada salbiy ta’sir ko‘rsatadi (Masalan, o‘g‘itlarsiz va irrigatsiya usulisiz haydaladigan erlar va o‘tloqlar nobud bo‘ladi). Tuproq unumdorligini oshirish (o‘g‘itlar va irrigatsiya), erlarni cho‘lga aylanishiga qarshi kurash, suv bilan ta’minlash (Odamlarni, erlarni, sanoatni), gidrotexnik inshootlar va boshqalarni qurishni energiyadan foydalanmasdan amalga oshirish mumkin emas. Energetikaning salbiy oqibitliridan:birinchisi-havo basseynining ifloslanishi (oltingugurt oksidi – SO2, ugleroda oksidi – SO2, azot oksidi – RO2, va uglevodorodlar bilan). Asosan kislarod va azotdan tashkil topgan er shari atmosferasining og‘irligi tonnaga tengdir. Bu massaga kelib qo‘shiladigan qandaydir 100 mln. tonna boshqa moddalar uning tarkibiga o‘zgartirish kirita olmagandek tuyuladi. Ammo bunday emas. Masalan, oltingugurt oksidining odam uchun mumkin bo‘lgan konsentratsiyasi – 30 qism oltingugurt oksidiga 1.000.000.000 qism havo aralashishi zarur. SHaharlarda oltingugurt oksidi 15-20 qismga to‘g‘ri kelmoqda. Bu inson salomatligini yomonlashuviga va uni sekin – asta o‘limga olib kelishi mumkin. Ko‘mir va neft maxsulotlarining yonishi jarayonida hosil bo‘ladigan zaharli gazlardan havoni tozalash usullari mukammal bo‘lmaganligi sababli bu masala yanada chuqurlashib bormoqda. Ikkinchisi - suv havzalariga issiq tashlamalarni tashlash tufayli atrof-muhit temperaturasining ko‘tarilib borishi, bazi bir holatlarda suv havzalarining isishi va unda kislarodning borligi sababli, suv havzalarida o‘zidan zararli moddalar ajratuvchi mikroorganizmlarning rivojlanishiga qulay sharoit yaratib berilar ekan. SH sababli, elektrostansiyalarni sovutish uchun suv resurslarini tejash va sovutishning boshqa usullarini ishlab chiqish hamda tadbiq qilishi orqali ham qilinadi Uchinchisi- atrof-muhitni isishi natijasida sun’iy energiya zichligining o‘rtacha 1 ga 0,03 vattga tengligi. Ammo quyosh nurlanishining quvvati bu miqdordan 10 ming barobar ortiq bo‘lganligi sababli, uning planetaga hech qanday zarari tegmasligi mumkin. Ammo er yuzida shunday mamlakatlar borki, ularda sun’iy energiya zichligi katta bo‘lib (masalan, YAponiyada 1 ga = 2 vatt to‘g‘ri keladi.), atrof - muhitga xavf tug‘dirishi mumkin, chunki u mikroiqlimga ta’sir qiladi. Sun’iy issiqlikni quyosh nurlari energiyasidan 2-3% ko‘tarilishi; er yuzidagi issiqlik balansining buzilishiga va iqlimning keskin o‘zgarishiga olib keladi. Biroq erning isishi asosan parnik effekti hodisasiga bog‘liqdir. Parnik effekti –atmosferada hosil bo‘lgan karbonat angidrid gazi, qaytarilgan infraqizil nurlarni kosmosga qaytishiga yo‘l qo‘ymaslik hodisasidir. SHuning uchun karbanat angdrid gazi konsentratsiyasini belgilangan miqdordan yuqori bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasligi kerak. Boshqa tomondan olib qaraganda, atmosferaning chang bilan qoplani-shi natijasida, er shari temperaturasining pasayishi kuzatilmoqda (aniqlashlarga ko‘ra er yuzida muzlash davri, erni boshqa planetalardan kelgan zich chang bulutlari bilan qoplanganligi sabab bo‘lgan ekan). Qachongacha energetikani rivojlantirish mumkin degan savolga javob berish hozircha mumkin emas. Insoniyatning har xil faoliyati natijasida, er sharining har xil rayonlarida iqlim o‘zgarish yuz berishi mumkin (masalan, daryo suvlarining ko‘p qismidan sug‘orishda foydalanish, bug‘lanishning ko‘payishi, atmosferada energetic balansning qayta taqsimlanishi va boshqalar). Odamlar o‘zalari hosil qilgan muammaolarni echish yo‘llarini topishlari mumkin, ammo bu ishlarni ham energiyasiz amalga oshirib bo‘lmaydi. SHuning uchun «toza energiya» zarurdir. Energiyani tejash usullari. Energiyani tejashning asosiy maqsadi - texnik jihatdan bajarish mumkin bo‘lgan, iqtisodiy asoslangan va sotsiologik hamda ekologik jihatdan qo‘llash mumkin bo‘lgan choralarni tadbiq qilish yo‘li bilan energiya resurslardan yanada samaralirok foydalanishdir. Buning uchun tabiiy resurslar qazib olingandan iste’mol qilgunga qadar oraliqda yuqori energetik foydali ish koeffitsientini bilan ta’minlanishi kerak. Energiyani iqtisod qilishning maqsadi – milliy yalpi mahsulot ishlab chiqarish birligiga to‘g‘ri keladigan energiya miqdorini kamaytirishdan iborat. Hozirgi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi davrida ishlab chiqarishni pasayishi, inqirozni kuchayishiga, aholining yashash sharoitini yomonlashuviga sabab bo‘ladi. SHuning uchun mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov o‘zining «Jahon moliyaviyiqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari» nomli risolasida inqiroz ta’sirini kamaytirish yo‘llaridan biri, «Iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini yanada kuchaytirish, aholi farovonligini yuksaltirish ko‘p jihatdan bizning mavjud resurslardan, birinchi navbatda, elektr va energiya resurslaridan qanchalik tejamli foydalana olishimizga bog‘liqdir» deb aytib o‘tgan [1, 2] . Energiyani tejash turlari. Iqtisodiy yuksalish har tomonlama energiya iste’mol qilishining o‘sishi bilan bog‘liqdir. Energiyaning narxi, energiyadan oxirgi stadiyada kanday foydalanishga bog‘liqdir. Narx belgilash energiyani tejashda muhim omil bo‘lib xizmat qilishi kerak. Energiya narxini quyidagi faktorlarga mos holda qarab chiqish zarur: yoqilg‘ini yonish issiqligi, shu bilan bir qatorda energetic resurslardan samarali foydalanishga harakat qilish lozim. Energiya narxini ko‘tarilishi, iste’molchilarni energiya bilan ta’minlash va energiya iste’mol qilishni birgalikda olib borish yo‘llarini axtarishni, yangi texnologik echimlarni axtarib topishni va ularni ishlab chiqarishga tadbiq qilishni taqazo qiladi. Mamlakatlarning hukumatlari, bozor iqtisodiyoti mexanizmiga moslashishi va energiyadan samarali foydalanishni rag‘batlantirish choralarini qabul qilishlari kerak. Hukumat quyidagi tadbrlarni o‘z ichiga oluvchi siyosatni amalga oshirish mumkin  energiya isrofini kamaytirish;  energiyani tejashga yo‘naltirilgan texnik echimlarni rag‘batlantirish;  bir turdagi energiya resurslarini boshqa turdagi energiya turi bilan siqib  chiqarilishi;  energiyani ko‘p iste’mol qiladigan mahsulotlarni ishlab chiqarishni chegaralash  (cheklash);  energiya iste’mol qiluvchi qurilmalar uchun milliy standartlarni kuchga  kiritish;  noan’anaviy va boshqa energoresurslar to‘g‘risidagi ilmiy izlanishlarni  mablag‘ bilan ta’minlash. Hukumat elektr energiyasini tejash bo‘yicha qonunlar qabul qilishi, o‘tkaziladigan tadbirlarni mablag‘ va soliq to‘lashdagi ba’zi imtiyozlar bilan rag‘batlantirish mumkin. Masalan, sanoat uchun ishlab chiqarishni tadbiq qilish lozim. Energiya iqtisod qiluvchi maishiy uskunalar ishlab chiqarish bo‘yicha tuzilgan dasturlarni rag‘batlantirishi lozim. Kombinatsiyalashgan issiqlik va elektr energiyasi ishlab chikaruvchi ishlarni olib borish zarur. Bu ishlar energiyani juda ko‘p tejash imkonini beradi. Sanoat korxonalaridan tashlanayotgan past temperaturali issiqlikni, ikkinchi marta markaziy isitish tizimlarida qo‘llashni kengaytirish lozim. Dastlabki hisoblara qaraganda, metallurgiyada 11% ga yaqin, sellyulyuzaqog‘oz sanoatida 4-12%, sopol va shisha mahsulotlari ishlab chiqarishda 8%, alyuminiy ishlab chiqarishda esa – 6% energiyani tejash mumkin ekan. Transportning rivojlanishi neft mahsulotlariga juda bog‘liqdir. SHuning uchun transportdan energiyani iqtisod qilish bo‘yicha ko‘riladigan choralar, juda kata yoqilg‘ini tejashga olib keladi. Buning uchun mashina-larning yoqilg‘ina iqtisod qilish imkoniyatini oshirish va yoqilg‘i sarfini kamaytirish lozim. Katta miqdordagi energiya binolarda sarflanadi: isitish, issiq va sovuq suv uzatish, sun’iy iqlim yaratish va boshqalar. Qurilish sektorlariga, qurilish texnikasining yaxshilangan turlarini, energiya iqtisod qiluvchi binolar va jihozlarni qurish uchun material va jihozlarni tadbiq qilish zarur. Binolarda temperaturani termostatik yo‘l bilan tartibga solishni amalga oshirish zarur. Energiya ta’minotining iqtisodini ko‘tarish uchun, tubdan o‘zgarishlar qilishni faqat kelajakda amalga oshirish mumkin. Buning uchun, albatta, ya’ni yoqilg‘I elementlarini o‘zlashtirish va yangi texnologiya va jarayonlar rivojlangan bo‘lishii lozim. YOqilg‘i texnologiyalari bu – magnitogidro-dinamik generatorlar, yuqori temperaturali gaz reaktorlari, tez neytronlarga asoslangan reaktor-ko‘paytirgichlar va termoyadro reaktorlaridir. Energiya tejashning katta qismi, takomillashtirilgan texnologiyalarni asta-sekin tadbiq qilish jarayonida amalga oshiriladi. Energiyani tejash dasturini hayotga tadbiq qilish uchun, iste’molchini iqtisodiy, energiya narxini ko‘tarish va uni tejashni mablag‘ bilan ta’minlash, imtiyozlar berish yo‘li bilan qiziqtirish, energetik ilmiy izlanishlarni mablag‘ bilan ta’minlash va xalqaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yish zarur. Elektr energetika sanoatining atrof-muhitga ta'siri.
Energetika korxonasining atrof-muhit bilan o'zaro ta'siri yoqilg'ini qazib olish va ishlatish, energiyani aylantirish va uzatishning barcha bosqichlarida sodir bo'ladi. Issiqlik elektr stantsiyasi havoni faol ravishda iste'mol qiladi. Olingan yonish mahsulotlari issiqlikning asosiy qismini elektr stantsiyasining ishchi organiga o'tkazadi, issiqlikning bir qismi atrof-muhitga tarqaladi va bir qismi yonish mahsulotlari bilan mo'ri orqali atmosferaga chiqariladi. Atmosferaga chiqadigan yonish mahsulotlari tarkibida azot oksidlari, uglerod, oltingugurt, uglevodorodlar, suv bug'lari va qattiq, suyuq va gazsimon holatdagi boshqa moddalar mavjud.
Pechdan chiqarilgan kul va shlaklar litosfera yuzasida kul va shlakli chiqindilarni hosil qiladi. Bug 'generatoridan turbogeneratorgacha bo'lgan bug 'quvurlarida, turbogeneratorning o'zida issiqlik atrof-muhitga yo'qoladi. Kondensatorda, shuningdek, qayta tiklanadigan ozuqa suvini isitish tizimida kondensatsiyaning issiqligi va kondensatning o'ta sovishi tashqi rezervuarning sovutilgan suvi tomonidan qabul qilinadi.Turbina generatorining kondansatkichlariga qo'shimcha ravishda,sovutish suvi iste'molchilari neft sovutgichlari, kul va shlaklarni yuvish tizimlari va drenajlarni suv yuzasiga yoki gidrosferaga chiqaradigan boshqa yordamchi tizimlardir.Ko'mir bilan ishlaydigan elektr stantsiyalarining atrof-muhitga ta'sir etuvchi omillaridan biri yoqilg'ini saqlash, tashish, changni tayyorlash va kulni tozalash tizimlarining chiqindilari hisoblanadi. Tashish va saqlash jarayonida nafaqat changning ifloslanishi, balki omborlarda yoqilg'ining oksidlanish mahsulotlarini chiqarish ham mumkin.Bu chiqindilarning atmosferaga taqsimlanishi er relyefiga, shamol tezligiga, ularning atrof-muhit haroratiga nisbatan qizib ketishiga, bulut balandligiga, yog'ingarchilikning fazaviy holatiga va ularning intensivligiga bog'liq. Shunday qilib, elektr stantsiyalarining kondensatorli sovutish tizimidagi katta sovutish minoralari stansiyalar hududida mikroiqlimni sezilarli darajada namlaydi, past bulutlar, tumanlar paydo bo'lishiga yordam beradi, quyosh nurini kamaytiradi, yomg'ir yog'ishiga olib keladi, qishda esa - sovuq va muz. . Emissiyalarning tuman bilan o'zaro ta'siri barqaror yuqori ifloslangan nozik bulut - er yuzasi yaqinida eng zich bo'lgan tutun hosil bo'lishiga olib keladi. Stantsiyalarning atmosferaga ta'siridan biri bu yoqilg'ining yonishi uchun zarur bo'lgan havo iste'molining tobora ortib borishidirIssiqlik elektr stantsiyasining gidrosfera bilan o'zaro ta'siri asosan texnik suv ta'minoti tizimlari tomonidan suv iste'moli, shu jumladan qaytarib bo'lmaydigan suv iste'moli bilan tavsiflanadi.Issiqlik elektr stansiyalari va atom elektr stantsiyalarida suvning asosiy iste'molchilari turbinali kondensatorlardir. Suv iste'moli bug'ning dastlabki va yakuniy parametrlariga va texnik suv ta'minoti tizimiga bog'liq.Qozon agregatlarining isitish yuzalarini yuvishda xlorid kislotasi, gidroksidi soda, ammiak, ammoniy tuzlari, temir va boshqa moddalarning suyultirilgan eritmalari hosil bo'ladi.foydalanish shartlarini o'zgartirish.
Atom elektr stantsiyalarining kimyoviy ta'siri - suv havzalariga, atmosferaga va tuproq yuzasiga chiqindilar.Inson va hayvonlar organizmida qaytarilmas o'zgarishlarga olib keladigan radionuklidlar bilan ifloslanish.Radioaktiv moddalar organizmga havo, suv va oziq-ovqat bilan kirishi mumkin. Bu va boshqa omillarga qarshi maxsus profilaktika choralari mavjud.Stansiyani demontaj qilish va zararsizlantirish qoidalarini buzgan holda foydalanishdan chiqarishda ionlashtiruvchi nurlanish.Eng muhim ifloslantiruvchi omillardan biri sovutish minoralari, sovutish tizimlari va purkagichli hovuzlarning ishlashi paytida yuzaga keladigan atom elektr stantsiyalarining issiqlik ta'siridir. Ular ob'ektdan bir necha kilometr radiusda mikroiqlimga, suvlarning holatiga, o'simlik va hayvonot dunyosining hayotiga ta'sir qiladi. Atom elektr stansiyalarining samaradorligi taxminan 33-35% ni tashkil qiladi, issiqlikning qolgan qismi (65-67%) atmosferaga chiqariladiSanitariya zonasi hududida atom elektr stantsiyalarining ta'siri natijasida, xususan, sovutish suv havzalari, issiqlik va namlik ajralib chiqadi, bu esa bir necha yuz metr radiusda haroratning 1-1,5 ° ga oshishiga olib keladi. Issiq mavsumda suv havzalarida tumanlar paydo bo'lib, ular sezilarli masofaga tarqalib, izolyatsiyani yomonlashtiradi va binolarning vayron bo'lishini tezlashtiradi. Sovuq havoda tumanlar muzlash hodisalarini kuchaytiradi. Splash qurilmalari bir necha kilometr radiusda haroratning yanada ko'proq oshishiga olib keladi.Bug'lanishli sovutish minoralari sovutish suvi yozda 15% gacha, qishda esa 1-2% gacha bug'lanadi, bug 'kondensat mash'allarini hosil qiladi, bu esa qo'shni hududda quyosh yoritilishining 30-50% pasayishiga olib keladi, meteorologik ko'rinishni 0,5-4 km ga yomonlashtiradi. . Atom elektr stantsiyalarining ta'siri qo'shni suv omborlaridagi suvning ekologik holatiga va gidrokimyoviy tarkibiga ta'sir qiladi. Sovutish tizimlaridan suv bug'langandan keyin tuzlar ikkinchisida qoladi. Barqaror tuz muvozanatini saqlash uchun qattiq suvning bir qismini toza suv bilan almashtirish kerak.Oddiy ish sharoitida radiatsiyaviy ifloslanish va ionlashtiruvchi nurlanishning ta'siri minimallashtiriladi va ruxsat etilgan tabiiy fondan oshmaydi. Atom elektr stansiyalarining atrof-muhitga va odamlarga halokatli ta'siri avariyalar va oqish holatlarida sodir bo'lishi mumkin.
AESning mumkin bo'lgan texnogen ta'siri.
Atom energiyasida mumkin bo'lgan texnogen xavflar haqida unutmang. Ular orasida:Yadroviy sarflangan moddalarni saqlash bilan bog'liq favqulodda vaziyatlar. Yoqilg'i-energetika aylanishining barcha bosqichlarida sodir bo'ladigan radioaktiv chiqindilarni ishlab chiqarish qayta ishlash va utilizatsiya qilishning qimmat va murakkab protseduralarini talab qiladiNosozlik va hatto jiddiy baxtsiz hodisaga olib kelishi mumkin bo'lgan "inson omili" deb ataladi.
Nurlangan yoqilg'ini qayta ishlaydigan ob'ektlardagi oqish.
Mumkin yadroviy terrorizm.
Atom elektr stantsiyasining standart ishlash muddati 30 yil. Stansiya foydalanishdan chiqarilgandan so'ng, juda uzoq vaqt davomida xizmat ko'rsatishga to'g'ri keladigan bardoshli, murakkab va qimmat sarkofagni qurish talab etiladi.Salbiy ta'sirlardan himoya qilish, ularni nazorat qilishAtom elektr stansiyalarining yuqorida sanab o'tilgan barcha omillar ko'rinishidagi ta'sirini stansiyani loyihalash va ishlatishning har bir bosqichida nazorat qilish kerak, deb taxmin qilinadi.Maxsus kompleks chora-tadbirlar chiqindilarni, avariyalarni va ularning rivojlanishini bashorat qilish va oldini olish, shuningdek, ularni minimallashtirish uchun mo'ljallangan. oqibatlari.Stansiya hududidagi geodinamik jarayonlarni bashorat qila olish, elektromagnit nurlanish va xodimlarga ta'sir qiluvchi shovqinlarni normallashtirish muhimdir. Energetika kompleksini joylashtirish uchun geologik va gidrogeologik asoslab berilgandan so'ng uchastka tanlanadi va uning tektonik tuzilishi tahlil qilinadi. Qurilish jarayonida ishlarning texnologik ketma-ketligiga ehtiyotkorlik bilan rioya qilish kutilmoqda.Fan, xizmat va amaliy faoliyatning vazifasi favqulodda vaziyatlarning oldini olish, atom elektr stantsiyalarining ishlashi uchun normal sharoitlarni yaratishdir. Atom elektr stantsiyalarining ta'siridan atrof-muhitni muhofaza qilish omillaridan biri bu ko'rsatkichlarni standartlashtirish, ya'ni ma'lum bir xavf uchun maqbul qiymatlarni belgilash va ularga rioya qilishdir.
AESning atrof-muhitga, tabiiy resurslarga va odamlarga ta'sirini minimallashtirish uchun kompleks radioekologik monitoring olib boriladi. Elektr stantsiyasi ishchilarining noto'g'ri xatti-harakatlarining oldini olish maqsadida ko'p bosqichli o'quv mashg'ulotlari, trenajyorlarni o'qitish bo'yicha o'quv mashg'ulotlari va boshqa tadbirlar o'tkazilmoqda. Terror tahdidlarining oldini olish uchun jismoniy himoya choralari, shuningdek, maxsus davlat tashkilotlari faoliyati qo'llaniladi.
Zamonaviy atom elektr stansiyalari yuqori darajadagi xavfsizlik va xavfsizlik bilan qurilgan. Ular nazorat qiluvchi organlarning eng yuqori talablariga javob berishi kerak, shu jumladan radionuklidlar va boshqa zararli moddalar bilan ifloslanishdan himoya qilish. Ilm-fanning vazifasi avariya natijasida atom elektr stantsiyasining ta'sir qilish xavfini kamaytirishdir. Uni hal qilish uchun o'zini o'zi himoya qilish va o'zini qoplashning ta'sirchan ichki ko'rsatkichlariga ega xavfsizroq reaktorlarni ishlab chiqish amalga oshirilmoqda.Tabiiy nurlanish tabiatda mavjud. Ammo atrof-muhit uchun atom elektr stantsiyalarining avariya holatida kuchli radiatsiya ta'siri, shuningdek, issiqlik, kimyoviy va mexanik ta'sirlar xavflidir. Yadro chiqindilarini utilizatsiya qilish muammosi ham juda dolzarb. Biosferaning xavfsiz yashashi uchun maxsus himoya choralari va vositalari kerak. Dunyoda atom elektr stansiyalari qurilishiga munosabat, ayniqsa, atom inshootlaridagi bir qator yirik ofatlardan keyin nihoyatda noaniq.1986 yilda sodir bo'lgan Chernobil fojiasidan keyin jamiyatda atom energiyasini anglash va qadrlash hech qachon bir xil bo'lmaydi. Keyin atmosferaga 450 tagacha radionuklidlar, shu jumladan qisqa muddatli yod-131 va uzoq muddatli seziy-131, stronsiy-90 kiradi.
Avariyadan so'ng turli mamlakatlardagi ba'zi tadqiqot dasturlari yopildi, normal ishlaydigan reaktorlar oldindan yopildi va ba'zi shtatlar yadroviy energiyaga moratoriy kiritdi. Shu bilan birga, jahon elektr energiyasining qariyb 16 foizi atom elektr stansiyalarida ishlab chiqariladi. Atom elektr stansiyalarini muqobil energiya manbalarini rivojlantirish bilan almashtirish mumkin. Atrof-muhitni muhofaza qilish, barchaga ma'lumki, eng muhim global muammolardan biridir. Biz muammoning faqat elektr stansiyalari bilan bog'liq bo'lgan qismiga to'xtalamiz. Har xil turdagi elektr stansiyalarining (issiqlik elektr stansiyalari, gidroelektrostantsiyalar, atom elektr stansiyalari) atrof-muhitga ta'siri har xil, shuning uchun biz ushbu uchta holatning har birini alohida ko'rib chiqamiz.Ehtimol, atrof-muhitga eng katta salbiy ta'sir hozirgi vaqtda issiqlik elektr stantsiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Ularning ta'siri atmosferani mayda zarrachali kul bilan ifloslantirishdir ( Issiqlik elektr stansiyalarining ko'pchiligi yoqilg'i sifatida mayda maydalangan (maxsus tegirmonlarda) ko'mirdan foydalanganligi sababli, yonmagan ko'mirning mayda zarralarini tashish ahamiyatsiz; o'choqdagi ortiqcha havo koeffitsienti har doim birlikdan (taxminan 20%) kattaroqdir.) va ayniqsa, oltingugurt oksidlarining chiqindi gazlari (agar, albatta, oltingugurt yoqilg'ida bo'lsa, bu har doim sodir bo'ladi) va azot oksidlari bilan.
Nozik kul zarralari emissiyasiga kelsak, bu yovuzlikka qarshi kurashish uchun 95-99% samarali filtrlarni ommaviy ishlab chiqarish yo'lga qo'yilgan. Agar ko'pgina ko'mir elektr stantsiyalarida filtrlar unumdorligi 80% yoki undan ham ko'proq pasayadigan darajada yomon holatda bo'lmasa, bu muammoni hal qilingan deb hisoblash mumkin edi. Lekin bu tartib va ​​intizom masalasidir.oksidlari har qanday yoqilg'ining (ko'mir, mazut, tabiiy gaz) yonishi paytida paydo bo'ladi, agar tarkibida oltingugurt bo'lsa; azot oksidi har qanday yoqilg'ining yonishi paytida hosil bo'ladi, miqdori qancha ko'p bo'lsa, harorat shunchalik yuqori bo'ladi.). Bugungi kunga qadar samarali va arzon filtrlar yaratilmagan. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, bunday filtrlarni yaratish bo'yicha ishlar jadal olib borilmoqda va u 2000 yilga qadar muvaffaqiyatli yakunlanadi, va ehtimol undan ham oldinroq bo'ladi deb o'ylash kerak. Hozirgacha SO X va NO 2 ning chegaralangan kontsentratsiyasini oldini olish uchun elektr stantsiyalari joylashgan joylarda - 320 - 350 m gacha yuqori chiqindi quvurlari qurilmoqda.Shuni ta'kidlash kerakki, uglerod oksidlari, issiqlik elektr stantsiyalari haqida gap ketganda, hech qanday jiddiy qiyinchiliklarni keltirib chiqarmaydi. Kichik konsentratsiyalarda ham odamlarga zararli ta'sir ko'rsatadigan uglerod CO ning to'liq bo'lmagan yonishi mahsuloti issiqlik elektr stantsiyalarining yonish mahsulotlarida deyarli yo'q. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, buning sababi havoning katta ko'pligi.
Inson faoliyatidan qat'i nazar, atmosferaga taxminan 0,03% hajmda kiradigan karbonat angidrid CO 2 emissiyasi asosan atmosferaning issiqxona effekti deb ataladigan va mumkin bo'lgan ko'payishi nuqtai nazaridan e'tiborni tortadi. bu bilan bog'liq atmosfera haroratida. Issiqxona effektining mohiyati shundaki, Yer atmosferasi quyosh radiatsiyasining asosiy qismiga (optik diapazonda) shaffofdir. Yer atmosferasida radiatsiya CO 2, H 2 O va boshqalar molekulalari tomonidan so'riladi, shuning uchun Yer atmosferasida karbonat angidridning ko'payishi uning (atmosfera) haroratining oshishiga olib kelishi mumkin.Energiya ishlab chiqarish va iste'mol qilishning ko'payishi atmosfera va Yer yuzasi haroratining oshishiga ham olib kelishi mumkin. Shuni esda tutish kerakki, termodinamikaning ikkinchi qonuniga ko'ra ishlab chiqarilgan barcha energiya oxir-oqibat issiqlikka aylanadi.Atmosfera va Yer yuzasi haroratining ko'tarilishi haqidagi barcha bu dalillar, ammo kuzatuvlar tufayli silkinib ketdi. XX asr boshidan beri. 1940-yillarga qadar o'rtacha yillik harorat taxminan 0,7 ° C ga oshdi va Arktika muzining maydoni 10% ga kamaydi. Bu atmosferada CO 2 kontsentratsiyasining oshishi va energiya ishlab chiqarish va iste'mol qilishning ortishi bilan izohlandi.Ammo keyingi taxminan 30 yil ichida CO2 chiqindilarining ikki baravar ko'payishi va energiya ishlab chiqarish va iste'mol qilishning doimiy o'sishiga qaramay, haroratning pasayishi kuzatildi va davom etmoqda, bu tez orada 19-asr oxiri darajasiga yaqinlashishi mumkin.Bularning barchasi nimani anglatadi? Faqatgina biz tasvirlangan jarayonlarni hali ham yaxshi bilmaymiz. Ko'pchilik suspenziyada bo'lgan aerozollar - eng kichik qattiq zarralar va suyuqlik tomchilarining ahamiyati hali e'tiborga olinmagan deb hisoblaydi. Ushbu gipoteza ko'rib chiqilmoqda.Ekologik nuqtai nazardan, elektr energiyasini ishlab chiqarishda (60% dan ortiq) ustun rol o'ynaydigan IESlar yoqilg'i yonish mahsulotlarining chiqindilari bilan atmosferaga uzoq muddatli ta'sir ko'rsatadigan ob'ektlardir.1997 yilda issiqlik elektr stansiyalaridan atmosferaga ifloslantiruvchi moddalar chiqindilarini kamaytirishning ijobiy tendentsiyasi ekologik jihatdan qulay yoqilg'i balansi (qattiq va suyuq yoqilg'ining joy almashishi hisobiga tabiiy gazning ulushi 61,5 dan 62,9% gacha ko'tarilgan) tufayli davom etdi. , shuningdek, azot oksidi hosil bo'lishini bostirish va kul yig'ish qurilmalari samaradorligini oshirishga qaratilgan IESda rekonstruksiya va texnologik tadbirlarni amalga oshirish.Quyidagi ma'lumotlardan ko'rinib turibdiki, 1990-1997 yillar uchun. Issiqlik elektr stansiyalarining ishlashi tufayli havoning asosiy ifloslanishi emissiyasining sezilarli darajada kamayishi kuzatildi:
Bundan tashqari, texnik va iqtisodiy sharoitlar bilan belgilanadigan omborlardan gaz etkazib berish miqdori va tezligi bo'yicha sezilarli cheklovlar mavjud. Er osti omborlarini yaratishning yana bir yondashuvi - bu suyultirish texnologiyasidan foydalangan holda gazsimon yoqilg'ini zaxiralash. Suyuqlantirish yordamida gazni zahiralashning mohiyati quyidagicha. Vaqti-vaqti bilan elektr energiyasini iste'mol qilish yuk jadvalining "muvaffaqiyatsizligi" vaqtida quvur liniyasida gazning ortiqcha miqdori mavjud. Tabiiy gaz quvur liniyasidan quritish va tozalash tizimi orqali olinadi va suyultirish tizimining sovutish moslamasiga beriladi. Suyultirilgandan so'ng, yoqilg'i (taxminan -150 ° C salbiy haroratda va atmosfera bosimida) suyultirilgan gaz (CLNG) omboriga yuboriladi. Agar chiziqdagi mavjud yoqilg'i iste'moli talab qilinadigan darajadan kamaygan yoki umuman yo'q bo'lsa, elektr stantsiyasining yoqilg'i ta'minoti ehtiyojlari uchun zaxira tizimi qo'llaniladi. Shu bilan birga, suyultirilgan gaz isitiladi, yana gaz holatiga aylanadi va yonish uchun elektr stantsiyasiga yuboriladi. Qayta gazlashtirish uchun issiqlik zarur bo'lganligi sababli, elektr stantsiyasidan chiqindi issiqlik oqimlari ishlatiladi. Qayta gazlashtirish jarayonida ushbu oqimlarni termal "markazlashtirish" stansiyaning atrof-muhitga issiqlik chiqindilarini kamaytirish imkonini beradi. Umuman olganda, IES larning atrof-muhit bilan o'zaro ta'siri yonish mahsulotlari bilan kul chiqindilaridan tashqari, termal chiqindilar bilan ham tavsiflanadi. IESning kondensatorli sovutish tizimlari stansiya hududidagi mikroiqlimni sezilarli darajada namlaydi, past bulutlar, tumanlar paydo bo'lishiga yordam beradi, quyosh yoritilishini kamaytiradi, yomg'ir yog'ishiga, qishda esa sovuq va muzga olib keladi. Sovutish suvi bilan issiqlik elektr stantsiyasi yaqin atrofdagi suv havzalariga katta miqdorda issiqlik chiqaradi, bu esa suvning haroratini oshiradi. Issiqlikning suv ob'ektlarining o'simlik va hayvonot dunyosiga ta'siri isitish darajasiga qarab o'zgaradi. Tezlashtirilgan aylanishi bilan suvning ozgina isishi suv omborlarini tozalashga ijobiy ta'sir qiladi, shuning uchun chiqindi suvni oldindan sovutish va tozalash kerak. Issiqlik oqimining suv havzalariga salbiy ta'sirini kamaytirishga sovutish suv omborlarini tashkil qilish orqali erishish mumkin. IESning 1 kVt oʻrnatilgan quvvati uchun oʻrtacha 58 m2 rezervuar yuzasi talab qilinadi.Qaytarib bo'lmaydigan suv yo'qotishlarini kamaytirish uchun kondansatkichlar (VCU) qo'llaniladi, ularda kondensat suv emas, balki havo bilan issiqlik almashinuvi tufayli maxsus konvertorli issiqlik almashtirgichlarda sovutiladi (VCU ning keng qo'llanilishiga to'siq ularning yuqori narxidir. ) Atom elektr stantsiyalari (AES) radioaktiv yoqilg'ining parchalanish mahsulotlarini yo'q qilish nuqtai nazaridan ham, ularni utilizatsiya qilish ekologik ofatdan to'liq himoya qilishni ta'minlamaydigan va yirik avariyalardan (masalan, AESdagi avariya) potentsial xavflidir. 1984 yilda Chernobil atom elektr stantsiyasi).elektromagnit maydon kuchi kuniga 10 minut uchun 20 kV / m), televidenie va radioeshittirishga xalaqit beradigan elektromagnit maydonlarning nurlanish manbalari. Masalan, 500 kV kuchlanishli elektr uzatish liniyasi ostida maydon kuchi 10 kV / m, 750 kV kuchlanish liniyasi ostida - 15 kV / m.Elektr stansiyalari ham shovqin manbalari hisoblanadi.Tabiiy resurslardan, yerdan va suvdan foydalanishdan chekinish.Energiya tizimlarining atrof-muhitga salbiy ta'sirini kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar Issiqlik elektr stansiyalari uchun - yoqilg'i yonish jarayonlarini takomillashtirish, yonish mahsulotlarini tozalash va ular atmosferaga chiqarilganda quvurlar balandligini oshirish.GESlar uchun – “qora suv” darajasi yuqori bo'lgan daryolarda qurilishni qisqartirish, baliqlarni himoya qilish inshootlarini yaratish, suv havzalari yuzasining “ko'zgularini” qisqartirisAtom elektr stansiyalari uchun – energiya bloklari konstruksiyalarini, yadroviy chiqindilarni utilizatsiya qilish usullari va vositalarini takomillashtirish. Elektr energiyasidan radiatsiya olishning muqobil, ekologik toza va xavfsiz usullaridan foydalanish.

Asosiy adabiyotlar.

1. Vhattachrya. Electrical machinees 3E book. 2008, N/A p. 2. Fitzgerald. Electric machinery, 6/E book. 2002, N/A p. 3. Berdiev U.T., Pirmatov N.B. Elektromexanika. Texnika oliy oquv yurtlarining “Elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari” va “Elektr energetika” yo‘nalishi talabalari uchun darslik.– T.: Shams-Asa. 2014. –386 b. 4. Pirmаtov N.B., Mustаfаkulovа G.N., Mаhmаdiev G‘.M. «Elektr mаshinаlаri» kursidаn «Аsinxron motorlаrni loyihаlаsh». O‘quv qo‘llаnmа. -T.: ToshDTU, 2013. –95 b. 5. Salimov J.S., Pirmatov N.B. Elektr mashinalari. Darslik.-T.: O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, 2011. – 408 b. 6. Ibrohimov U. Elektr mаshinаlаri. O‘quv qo‘llаnmа. – T.:O‘qituvchi, 2001. 7. Mаjidov S. Elektr mаshinаlаri vа elektr yuritmа. O‘quv qo‘llаnmа. –T.: O‘qituvchi, “Ziyo-Noshir” KShK, 2002. – 408 b