Respublikamizda aes dan foydalanish istiqbollari

 
Involta Ilmiy Jurnali
Vol. 1 No.6 (2022)
357 
stansiyasi uchun dunyodagi eng xavfsiz va zamonaviy egergoblok tanlab 
olingan. Uni 2028 yilgacha ishga tushirish rejalashtirilgan. Atom elektr stansiyasi 
barpo etilishi natijasida yiliga 3,7 milliard kub metr tabiiy gaz tejaladi. Bu manba 
qayta ishlanib, yuqori qo‘shilgan qiymatli neft-kimyo mahsulotlari ishlab 
chiqariladi. Atom energiyasi yuqorida ko’rsatilgan jadvaldan ham ma’lumki
ekologik jihatdan toza hisoblanadi. Bunday stansiyalar zararli is gazini hosil 
qilmaydi. Natijada tabiiy gazni yoqishdan hosil bo‘ladigan va atrof-muhitga 
tarqaladigan is gazi hajmi yiliga 3 million tonnaga kamayadi. 
Insoning yillik nurlanish dozasiga qaydigan bo’lsak ham radionuklidlardan 
foydalanish orqali olingan doza judda past ekanini ko’rishimiz mumkin.
[2]
Butun dunyo atom energiyasiga oid tashkilotlarning keyingi ma'lumotiga 
ko'ra, dunyoda 448 dan ortiq AES bo'lib, yana 53 tasi qurilish bosqichida turibdi 
.Yangi qurilish ko’zda tutilgan davlatlar qatoriga Turkiya, O’zbekiston 
,Bangladesh, Misir davlatlari kirsa Polshiya , Sudan , Qozog’iston davlatlari 
qiziqish bildirmoqda. Bugungi kunda ishlab turgan AESlar umumiy kuchi 3 
mlrd kVt ga teng. Atom elektrostansiyalari dunyoda elektr energiyaning 15% ini 
ishlab beradi. Eng ko'p AES Amerikada joylashgan, ya'ni dunyodagi AES larning
yarmidan ko'pi AQSh da bo'lib, ular 101,4 mln. kvt energiya ishlab chiqaradi.

---

 
Involta Ilmiy Jurnali
Vol. 1 No.6 (2022)
358 
Yer yuzida uran kam joylardagina uchraydi va uning zahirasi juda 
chegaralidir. Tabiatda uran 235 holda bo'lib, uning miqdori qazib olingan uran 
tarkibi 1% ni, qolgani esa 238 ni tashkil qiladi. Agar uni «tez» reaktorga joylashtirib, 
maxsus ishlov berilsa, undan xom ashyo sun'iy izotop-plutoniy olinadi. Natijada 
olingan yoqilg'ining samaradorligi 50-60 barobar oshadi. 
Qozog'istonning Mang'ishton (BN-350) va Sverdlov viloyatining Beloyarsk AES 
ida («BN-600») reaktor tezlashgan neytronda ishlaydi. Ularni suv o'rniga issiqlik 
olib yuruvchi sifatida eritilgan natriydan foydalaniladi. Uning qaynash holati 900 
0
C 
va shu haroratda natriy bug'ga aylanadi, reaktor ichida bosim oshadi. Bu holatda 
reaktor o'zini-o'zi o'chiradi, bosim pasayadi, portlash bo'lmaydi. 
Hozirgi vaqtda olinayotgan ummiy elektr energiyaning 70% ga yaqini neft 
yoqish orqali va gaz, ko'mir, torf yoqish hisobida bo'ladi. Ularning tabiatdagi 
zaxirasi 200-300 yilga arang etadi xolos. Shuning uchun termoyadro energiyasining 
xillari kelajak enegiya manbai hisoblanadi. Chunki, bir kunda, 1000000000 Kvt 
energiya olish uchun 750 tonna ko'mir yoki 400 tonna neft, 250 gr 
U
92
235
yoki 34 gr 
og'ir vodorod sarflash kerak. Ularning ichida og'ir vodorod-deyteriy juda keng 
tarqalgan, manbai cheksiz modda. 
Hozirgi kunda AES lardan davlatlar aro foydalanish diagramasini ko’rib 
o′taylik.
[3]