Rqo‘Q (kompensatsiyalash) to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar va uning vazifalari Reaktiv quvvat iste’molchilari

MAVZU: Elektr energiyasining sifat ko‘rsatkichlari.
Reja:
1. Elektr energiyasining sifat ko‘rsatkichlari.
2. Elektr ta’minoti tizimida nosinusoidallik haqida tushuncha.
3. Chastota og‘ishi va tebranishi.

Elektr energiyasini tejash masalalari

Elektr energiyasini yo‘qolishiga yo‘l qo‘ymaslik katta ahamiyatga ega. Uni tejash, ishlab chiqish nisbatan 4 barobar arzon tushadi.

Korxonaning elektr balansi elektr energiyasi bilan ta’minlash va sarflash qismlardan iborat.
Ta’minlash qism quyidagi manbalardan: energetik tizimdan, o‘zining elektr stansiyasidan, boshqa korxonalarning elektr stansiyalaridan va kompensatsiya qurilmalaridan olinadigan aktiv va reaktiv energiyalarni tashkil topgan bo‘ladi.
Sarflash qismidagi aktiv energiya elektr energiyasining quyidagi sarflash bo‘laklariga bo‘linadi:
–korxonani asosiy texnologik jarayonlariga sarflanadigan elektr energiyasi (yo‘qolishlardan tashqari);
–texnologik jarayonini eskirganligi natijasida elektr energiyani normadan ortiq sarflash;
–yordamchi ehtiyojlarga elektr energiyasini sarflash (ventilyatsiya, yoritish);
–elektr ta’minoti tizimining elementlaridagi (liniya, transformator, motorlar, h.k.z.) yo‘qolishlarni aniqlashda elektr balans tuzishdan maqsad:
–ishlab chiqarish mahsuloti birligiga sarflanuvchi elektr energiyani mehyoridan ortiq sarf bo‘lmaslik imkoniyatlarini topish, elektr ta’minlash tizimining elementlarida yo‘qoluvchi elektr energiya miqdorini kamaytirish.
–liniya aktiv va reaktiv quvvatlarining quyidagi formulalardan topish mumkin. Liniyada aktiv elektr energiya yo‘qolishi:
., kVt (3.1)
, kVar (3.2)
Liniyada aktiv elektr energiyasining yo‘qolishi:
Wl=Rl, kVt (3.3)
=(0,124+TM10–4)28760, soat (3.4)
Transformatorda aktiv va reaktiv quvvatning yo‘qolishi:
Rt=Rst+K R_KZ, kVt (3.5)
(Ix+UkK ), kVar (3.6)
Transformatorda aktiv elektr energiya yo‘qolishi
Wat=Rst8760+ K  , kVt.soat (3.7)
Wr.t= (Ix8760+Uk K ), kvt.soat (7.8)
Liniyada elektr energiyani yo‘qolishlarini kamaytirishning asosiy yo‘llari:
–simlarning kesim yuzasini to‘g‘ri tanlash uchun tanlangan simlardagi keltirilgan harajatlar minimum bo‘lishi kerak;
–yuqoriroq kuchlanish qo‘llash, masalan, 6 kV o‘rniga 10 kV;
–ikki tarmoqli (dvuxsepnaya) liniyalarda parallel ishlash rejimini qo‘llash;
–reaktiv quvvatni kompensatsiya qilish;
Transformatorlarda elektr energiyani yo‘qolishlarini kamaytirish:
–tuman podstansiyalarida yuklama minimal bo‘lgan rejimda ikkita transformatordan bittasini uzib qo‘yish;
–transformatorlarni yuklamasiz rejimda ishlashga yo‘l qo‘ymaslik.
Yoritishga sarflangan elektr energiya yo‘qolishlarini kamaytirish umumiy iste’mol etilgan energiyaning 10% gachasi yoritish uchun sarflanadi.
Elektr energiyasida yo‘qolish bo‘lganligidan quyidagi choralar ko‘rilishi kerak:
–tabiiy yorug‘likdan to‘la foydalanish, oynalarni toza holda saqlash;
–yoritish atmosferasini va lampalarni tozalab turish;
–devor va shiftlarni oqlab turish;
–yoritish asboblarini to‘g‘ri joylashtirish;
–yoritish manbalarini o‘z vaqtida elektr davrasidan uzish;
–elektr energiyani ozroq iste’mol etib, ko‘proq yorug‘lik beruvchi lampalar qo‘llash (masalan, lyuminessent lampalar);
Nasos va ventilyator qurilmalarida elektr energiyani tejash uchun nasos va ventilyatorlarning ishlashi va bosimini tizimlash kerak:
–yakka ishlovchi agregat uchun quyidagi usullar qo‘llaniladi:
–aylanish tezligi bir tekisda, sozlash mumkin bo‘lgan o‘zgaruvchan va o‘zgarmas tok yuritmalarini qo‘llash;
–nasosga keluvchi yoki undan chiquvchi trubalarda o‘rnatilgan zadvinka yordami bilan suvning miqdorini kerakli qiymatda tutish;
Bir necha nasoslar parallel ishlanganda elektr energiyani quyidagi usullar bilan tejash mumkin:
–Rezervuarlar qo‘llash (Rezervuar to‘lganda nasoslardan biri avtomatik to‘xtaydi);
–Umumiy truboprovodga ishlovchi nasoslar sonini o‘zgartirish.
g) Elektr energiyaga ta’riflar.
Hozirgi vaqtda, asosan, 2 xil ta’rif tizimi qo‘llaniladi: bir stavkali va 2 stavkali. Bir stavkali ta’rifga, asosan, ma’lum vaqt davomida iste’mol etilgan elektr energiyaning narhi quyidagi formuladan aniqlanadi:
Se=Wa*S_o*10^–2, so‘m.
Wa–iste’mol elektr energiyasi miqdori, kVt*soat
S_e–1 kVt*soat elektr energiyani ta’rif stavkasi (narhi), so‘m/kVt*soat
Misol: oyning oxirgi hisoblagich ko‘rsatkichi: 2870, oyning boshida 2630 sarflangan elektr energiya 240 kVt, S_e=240*4=960 so‘m.
Bir stavkali ta’rifning yaxshi tomoni uning soddaligidadir. Uni qo‘llash uchun faqat aktiv energiya hisoblagichi yetarli.
Bir stavkali ta’rifning kamchiliklari:
–sos ni oshirishga iste’molchini qiziqtirmaydi;
–sutka grafigini tekis bo‘lishiga iste’molchini qiziqtirmaydi.
Bu kamchiliklarni yo‘qotish uchun korxonalarda ikki stavkali ta’rif qo‘llanilib, u ikkita tuzuvchidan iborat:
–tarmoqqa ulangan quvvatning birligidan olinuvchi asosiy stavka.
1 kVt*soat iste’mol etilgan elektr energiyadan olinuvchi asosiy qo‘shimcha stavka: S_e=R_prS_r+W_eS_e*10^–2, so‘m.
R_pr–tarmoqqa ulangan quvvat yoki shartnomada ko‘rsatilgan aktiv quvvat (kVt).
S_r–ikki stavkali ta’rifning qo‘shimcha stavkasi so‘m/kVt*soat.
Iste’molchining tarmoqqa ulangan quvvati sifatida energetika tizimidan yuklama maksimumi bo‘lgan soatlarda korxona oladigan yarim soatli maksimal yuklama olinib, bu quvvat shartnomada ko‘rsatiladi.
Bugungi kunda ta’rif stavkalarining turlari elektro qurilmalarni qo‘llanilayotgani hisoiga ko‘paymoqda.