10. İDEYA
I
İdeya
– gerç
ə
kliyin Mütl
ə
q
ə
yüks
ə
lm
ə
sidir.
Buna gör
ə
d
ə
o, gerç
ə
klikd
ən artıqdır.
Xeyir –
ideyadır, xeyirli
– gerç
ə
klik.
Xeyir – xeyirlid
ən artıqdır.
Göz
ə
llik –
ideyadır, gözə
l – gerç
ə
klik.
Göz
ə
llik – göz
ə
ld
ən artıqdır.
Ə
dal
ə
t –
ideyadır,
adil – gerç
ə
klik.
Ə
dal
ə
t – adild
ən artıqdır.
171
II
İdeya
– Mahiyy
ə
tin ifad
ə
sidir – bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
gerç
ə
klikd
ə
n
böyükdür.
Mahiyy
ə
ti gerç
ə
klikd
ə
n böyük saymaq – gerç
ə
kliyi özünd
ə
n böyük
saymaqdır.
Mahiyy
ə
ti gerç
ə
kliy
ə
b
ə
rab
ə
r saymaq – gerç
ə
kliyi özün
ə
b
ə
rab
ə
r
saymaqdır.
Gerç
ə
klik heç zaman özün
ə
b
ə
rab
ə
r olmur, özünd
ə
n k
ənara çıxır,
özünd
ə
n böyüy
ə
yüks
ə
lir.
III
“Gerç
ə
klikd
ə
gerç
ə
klikd
ən başqa heç nə
yoxdur” –
iddiasında
gerç
ə
klik kiçilir.
H
ə
yatda Hadis
ə
d
ə
Var,
İ
deya da.
Hadis
ə
– gerç
ə
klikd
ə
mövcud olur, İdeya
– gerç
əkliyin ardıcıl
inkişafı
nda.
H
ə
yatda Xeyirli d
ə
Var, Xeyir d
ə
.
Xeyirli – gerç
ə
klikd
ə
mövcud olur, xeyir – gerç
əkliyin ardıcıl
inkişafında.
H
ə
yatda göz
ə
l d
ə
Var, göz
ə
llik d
ə
.
Göz
ə
l – gerç
ə
klikd
ə
mövcud olur, göz
ə
llik – gerç
əkliyin ardıcıl
inkişafında.
H
ə
yatda adil d
ə
Var,
ə
dal
ə
t d
ə
.
Adil – gerç
ə
klikd
ə
mövcud olur,
ə
dal
ə
t – gerç
ə
kliyin
ə
b
ədi inkişafında.
Hadis
ə
d
ə, İdeya da Var olurlar.
Birinci – gözl
ə
görünür, o biri –
İdrakla də
rk olunur.
11. İDRAK
I. Gerç
əkliyi tanıma
İdrakın birinci mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
İnsan gerçə
kliyi
tanıyır.
H
ə
min m
ə
rh
ə
l
ə
d
ə
Duyğu
hökm sürür.
Duyğu
vasit
ə
siyl
ə
İ
nsan gerç
əkliyi Hiss edir, Qavrayır və
T
ə
s
ə
vvür
edir.
II. Gerç
ə
kliyi qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
İdrakın ikinci mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
İ
nsan gerç
ə
kliyi qiym
ə
tl
ə
ndirir.
H
ə
min m
ə
rh
ə
l
ə
d
ə
Mühakim
ə
hökm sürür.
Mühakim
ə
vasit
ə
siyl
ə
İ
nsan gerç
ə
kliyi t
ə
hlil edir, Sintez v
ə
Konsepsiya n
ə
tic
ə
sind
ə
gerç
əklik haqqında
Fikir söyl
ə
yir.
172
III. Gerç
ə
kliyin Mütl
ə
q
ə
yüks
ə
ldilm
ə
si
İdrakın üçüncü mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
İ
nsan gerç
ə
kliyi Mütl
ə
q
ə
yüks
ə
ldir.
H
ə
min m
ə
rh
ə
l
ə
d
ə
İdeya
hökm sürür.
Ə
b
ə
di, Sonsuz v
ə
Kamil olan d
ə
rk olunur.
Ruhani idrak (V
əhy, İlham, Ehtizaz, İntu
isiya) Mütl
ə
qi d
ə
rk edir.
IV. Meyar
Yalnız Mütlə
q olan – H
ə
qiqidir.
Yalnız Mahiyyə
t – Mütl
ə
qdir.
Yalnız Mahiyyə
t – H
ə
qiqidir.
Gerç
ə
klik – Mütl
ə
q
ə
, Mahiyy
ə
t
ə
, H
ə
qiq
ə
t
ə
çatmır.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
H
ə
qiq
ə
tin gerç
ə
klikd
ə
Meyarı olmur.
H
ə
qiq
ə
tin M
eyarı
– Mütl
ə
qdir.
V. Kamill
əşmə
Ruhani İdrakda
– V
ə
hyd
ə, İlhamda, İntu
isiyada, Ehtizazda – Z
ə
ka,
M
ə
n
ə
viyyat v
ə
İradə
birl
əşir.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
burada Z
ə
ka Z
əkadan artıq olur.
M
ə
n
ə
viyyat M
ə
n
əviyyatdan artıq ol
ur.
İ
rad
ə
İradə
d
ən artıq olur.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
H
ə
qiq
ə
tin d
ə
rki – h
ə
m d
ə
İnsanın
Ruhani
Kamill
əşmə
si olur.
12. RUH
FƏLSƏFƏSİ
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – Mütl
ə
q F
ə
ls
ə
f
əsi olduğu qə
d
ə
r d
ə
Ruh F
ə
ls
ə
f
ə
sidir.
Çünki o, Ruhu –
İnsanda Mütlə
qin ifad
əsi sayır.
F
ə
ls
ə
f
ə
tarixi Müst
ə
qil Ruh F
ə
ls
ə
f
əsi tanımır.
Platonizmi Ruh F
ə
ls
ə
f
ə
si saymaq olmaz, çünki Yunan filosofunun
İdeyalar Dünyası İnsandan (yə
ni h
ə
m d
ə
onun Ruhundan) k
ə
narda
mövcuddur.
Kant, Fixte, Şellinq
– Ruh F
ə
ls
ə
f
ə
si yox, Z
ə
ka F
ə
ls
ə
f
əsi yaratdılar: bu
f
ə
ls
ə
f
ə
d
ə
Dünya Z
ə
kaya b
ə
rab
ə
rdir.
Ruh – Z
əkadan geniş və
yüks
əkdir, o, İdrakın, Mə
n
ə
viy
yatın və
İradə
nin v
ə
hd
ə
tidir. Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
Z
ə
ka F
ə
ls
ə
f
ə
sini Ruh F
ə
ls
ə
f
ə
si
saymaq olmaz.
Hegelin Mütl
əq Ruhu da İnsandan kə
narda mövcud olan Mütl
ə
q
Z
əkadır.
173
Bel
ə
likl
ə
, Ruh F
ə
ls
ə
f
ə
si –
Şə
rq
ə
n
ə
n
ə
l
ə
rin
ə
ə
saslanan v
ə
z
ə
man
əmizin müdhiş ruhsuzluq fə
lak
ə
tind
ə
n tör
ə
y
ə
n – yeni
f
ə
ls
ə
f
ə
dir.
13. RUHSUZLUQ
FƏLAKƏTİ
İnsanda üç keyfiyyət yaşayır: Ruh, Zəka, Heyvani İnstinkt.
Ruh –
İnsanilik yaradır.
M
ə
n
ə
viyyat –
Ruhun Övladıdır.
Ə
dal
ə
t T
ə
l
ə
bi –
Ruhun Ehtiyacıdır.
H
ə
qiq
ə
t T
ə
l
ə
bi –
Ruhun Ehtiyacıdır.
Mütl
ə
qi d
ə
rk ed
ə
n – Ruhdur.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
Ruh –
İnam yaradır.
Z
ə
ka – Gerç
ə
kliyi d
ə
rk edir, t
ə
bi
ə
ti insana tabe edir,
İnsanı
D
ünyanın
Sahibin
ə
çevirir.
İnstinkt
–
İnsandakı heyvaniliyi, yırtıcılığı tə
sdiq edir.
B
əşə
r indiy
ə
q
ə
d
ə
r
ə
n çox Z
əkaya arxalanıb, Zəkanı özü
n
ə
hakim
seçib, Z
əkanı Mütlə
ql
əşdirib, Zə
ka vasit
ə
siyl
ə
heyvaniliyin üz
ə
rind
ə
q
ə
l
ə
b
ə
çalacağına ümid bə
sl
ə
yib.
Ə
slind
ə
is
ə
Z
ə
ka heyvaniliyin h
ə
md
əmi olub, düşməni olmayıb.
Z
ə
ka vasit
ə
siyl
ə
yırtıcılıq yeni qüvvə
qazanıb.
Z
ə
ka heyvaniliy
ə
çox yaxşı xidmə
t el
əyib, onu böyüdüb, artırıb,
silahlandırıb.
Z
ə
kayla heyvaniliyin
əcaib bir qohumluğu, doğmalığı peyda
olub.
Bu,
ə
slind
ə
t
ə
biidir.
Çünki Z
ə
ka M
ə
n
əviyyat tanımır,
V
icdan tanımır, Ə
dal
ət tanımır,
İnsaniliyə
b
ə
rab
ə
r deyil.
Filosofların ə
n böyük
Yalanı
–
İnsaniliyi Zə
kayla eynil
əşdirmə
k,
İnsanın aqibə
tini Z
əkaya tapşırmaq oldu.
Z
ə
ka Xeyir
ə
b
ə
rab
ər sayıldı, ə
slind
ə
is
ə
Z
əka Şə
r
ə
yaradı.
Maarifçil
ə
r Z
əkalı cə
miyy
ət arzuladılar və
h
ə
min c
ə
miyy
ə
tin
insaniliyin
ə
bel bağladılar.
Hegel sevincl
ə
Dünyanın Zə
kaya b
ə
rab
ər olmasını bə
yan etdi v
ə
bunu Nikbinliyin
əsası saydı.
İqtisadi fatalistlə
r –
istehsalatı zə
ki, d
ə
mir qanunlara tabe etdil
ə
r v
ə
b
əşə
riyy
ətin nicatını həmin qanunların tə
sdiqind
ə
gördül
ə
r.
Möht
əşə
m Yalan bu gün d
ə
yaşayır.
Z
əkalı olmaq hə
l
ə
d
ə
M
ə
n
əvi olmaqdan üstün sayılır.
174
Ə
slind
ə
is
ə
Z
əkanı Ruha tabe etmək, İnsanın Aqibə
tini Ruha
tapşırmaq lazımdır.
İnsan həyatına Ruh hakim olmalıdır.
Y
alnız belə
olduqda Z
əkayla heyvaniliyin sazişi pozu
lar.
Ruhu xurafatın ə
lind
ən alıb İnsani Tə
r
ə
qqinin h
ə
r
ə
k
ə
tverici
Qüvv
ə
sin
ə
çevirm
ək lazımdır.
Yoxsa Z
əkalı Heyvanilik Dünyanı tar
-mar el
ə
y
ə
r.
14. RUH –
HƏYAT
Ə
dal
ə
ti – H
əyat yaratmır, Ruh yaradır.
Xeyiri – H
ə
yat yaratm
ır, Ruh yaradır.
Müq
ə
dd
ə
sliyi – H
əyat yaratmır, Ruh yaradır.
H
ə
yatda Ülvi n
ə
varsa, o,
ə
vv
əl Ruhda (İdrakda, Mə
n
ə
viyyatda,
İradə
d
ə) yaranır və
sonra h
ə
yata keçir.
Bu baxımdan, Ali Hə
yat Ruhdan tör
ə
yir.
Ruh H
əyatı öz arxasınca aparır.
15. İDEYA
–
MADDİYYA
T
İdeyamı ə
z
əlidir (birincidir), maddiyyatmı?
– m
ə
s
ə
l
ə
bunda deyil.
İdeyamı əsasdır, maddiyyatmı?
– m
ə
s
ə
l
ə
bundadır.
İdeya əsasdır.
Çünki İdeya
–
İnsaniliyin ifadə
sidir.
Heyvanın İdeyası yoxdur.
Çünki İdeya
–
maddiyyatdan artıqdır, böyükdür, yüksə
kdir.
İde
ya Sonsuzdur,
Ə
b
ə
didir, Kamildir.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
İdeya Həyatı öz arxasınca aparır.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
H
əyatı
H
ə
yat el
ə
y
ə
n el
ə
İdeyadır.
16. ƏXLAQ
–
HƏYAT
Ə
xlaq – H
ə
yata ziddir.
H
əyatda Ədalə
t q
ə
l
ə
b
ə
çalmır,
Əxlaqda Ədalə
t q
ə
l
ə
b
ə
çalır.
H
ə
yatda H
ə
qiq
ə
t q
ə
l
ə
b
ə
çalmır,
Ə
xlaqda H
ə
qiq
ə
t q
ə
l
ə
b
ə
çalır.
H
əyatda İnsanilik qə
l
ə
b
ə
çalmır,
Əxlaqda İnsanilik qə
l
ə
b
ə
çalır.
H
əyatda İnsan nisbiləşir,
Əxlaqda İnsan Mütlə
ql
əşir.
175
Ə
xlaq H
əyatla döyüşür, Hə
yat üz
ə
rind
ə
q
ə
l
ə
b
ə
çalır, həyatı Ali
H
ə
yata yüks
ə
ldir.
17. HƏYAT
YALANI
Şə
hv
ə
t deyir: “M
ə
n h
ər şeyə
m” v
ə
İnsanı aldadır.
Şöhrə
t deyir: “M
ə
n h
ər şeyə
m” v
ə
İnsanı aldadır.
Varidat deyir: “M
ə
n h
ər şeyə
m” v
ə
İnsanı aldadır.
Hakimiyy
ə
t deyir: “M
ə
n h
ər şeyə
m” v
ə
İnsanı aldadır.
Amalsız Hə
yat –
aldanışdır.
Amalsız yaşamaq
– aldanma
qdır.
18. İDEALİZM
–
MATERİALİZM
İdealizmdə
T
ə
zahür Mahiyy
ə
td
ə
n tör
ə
yir.
Bu s
ə
hvdir, çünki T
ə
zahür Mahiyy
ətin övladı deyil, gerçə
kliyidir.
Materializm T
ə
zahürl
ə
Mahiyy
ə
ti eynil
əşdirir.
Bu da s
ə
hvdir. Çünki T
ə
zahürl
ə
Mahiyy
ət arasında Fə
rq böyükdür.
T
ə
zahür – Nisbini t
ə
sdiq edir, Mahiyy
ə
t – Mütl
ə
qi.
19. PANTEİST
İNKAR
I
Dünya –
Allahdır.
Allah Sonsuzdur v
ə
Vahiddir.
Dünya sonlu v
ə
müxt
ə
lif hadis
ə
l
ə
rd
ə
n ibar
ə
tdir.
Dem
ə
li, Dünya Yoxdur.
Dünyada Var olan –
yalnız Allahdır.
II
Allah –
Dünyadır.
Allah Sonsuz v
ə
Vahiddir.
Dünya sonlu v
ə
müxt
ə
lif hadis
ə
l
ə
rd
ə
n ibar
ə
tdir.
Dem
ə
li, Allah yoxdur.
Allahda Var olan yalnız Dünyadır.
Ə
g
ə
r Dünya –
Allahdırsa
– Dünya deyil!
Ə
g
ər Allah Dünyadırsa
– Allah deyil!
176
20. MATERİALİZM
Materializm – F
ə
ls
ə
f
ə
deyil, Elmdir, y
ə
ni gerç
əklik haqqın
da bilikdir.
H
ə
m d
ə
Elml
ə
rin
ə
n g
ə
r
ə
ksizidir. Çünki konkret elml
ə
rin dediyind
ə
n
artıq heç nə
demir.
Materializm
Dünya Görüşü yaratmır
– çünki Mahiyy
ə
t
ə
varmır.
Əxlaq yaratmır.
Çünki Mahiyy
ə
t
ə
v
armır.
İdeal yaratmır.
Çünki Mahiyy
ə
t
ə
v
armır.
H
ə
qiq
ə
ti görmür. Çünki Mahiyy
ə
t
ə
v
armır.
Materializmd
ə
F
ə
ls
ə
f
ə
qurtarır.
21. TƏRƏQQİ
T
ə
r
ə
qqinin M
ə
qs
ə
di –
İnsanilikdir.
Çeşidlə
ri müxt
ə
lifdir.
Maddi t
ə
r
ə
qqi.
M
ə
n
ə
vi t
ə
r
ə
qqi.
İctimai tə
r
ə
qqi.
İdraki tə
r
ə
qqi.
Maddi t
ə
r
ə
qqi – maddi nem
ə
tl
ər bolluğu d
em
ə
kdir.
M
ə
n
ə
vi t
ə
r
ə
qqi – m
ə
n
ə
vi kamillik dem
ə
kdir.
İctimai tə
r
ə
qqi –
ə
dal
ə
tli c
ə
miyy
ə
t dem
ə
kdir.
İdraki tə
r
ə
qqi – h
ə
qiq
ə
tlik dem
ə
kdir.
“T
ə
r
ə
qqinin
əsasını maddi inkişaf təşkil edir”
–
fikri yanlışdır.
Maddi t
ə
r
əqqi labüd şə
kild
ə
m
ə
n
ə
vi t
ə
r
əqqi yaratmır,
m
ə
n
ə
vi
t
ə
r
ə
qqiy
ə
zidd ola bilir, m
ə
n
ə
vi t
ə
r
ə
qqini inkar ed
ə
bilir.
Maddi t
ə
r
əqqi labüd şə
kild
ə
ictimai t
ə
r
əqqi yaratmır, icti
mai t
ə
r
ə
qqiy
ə
zidd ola bilir, ictimai t
ə
r
ə
qqini inkar ed
ə
bilir.
Maddi t
ə
r
əqqi labüd şə
kild
ə
idraki t
ə
r
əqqi yaratmır, idraki tə
r
ə
qqiy
ə
zidd ola bilir, idraki t
ə
r
ə
qqini inkar ed
ə
bilir.
Maddi olmaq – m
ə
n
ə
vi olmaq deyil,
əxlaqlı olmaq deyil, idraklı
olmaq deyil.
Maddi t
ə
r
ə
qqi – T
ə
r
ə
qqinin
əsası ola bilmə
z.
T
ə
r
ə
qqinin
əsası
– Ruhanilikdir.
Maddiyyat bolluğu Ruhaniliyə
xidm
ə
t ed
ə
nd
ə
– T
ə
r
ə
qqi
s
ə
viyy
ə
sin
ə
yüks
ə
lir.
Ə
ks t
ə
qdird
ə
o, Ruhaniliy
ə
düşmə
n k
ə
silir.
M
ə
n
ə
vi T
ə
r
ə
qqi –
Ruhani Əxlaq demə
kdir.
İctimai Tə
r
ə
qqi – Ruhani C
ə
miyy
ə
t dem
ə
kdir.
İdraki Tə
r
ə
qqi –
Ruhani İdrak demə
kdir.
177
T
ə
r
ə
qqi – Ruhaniliyin T
ə
sdiqi dem
ə
kdir.
B
əşə
r bu Ali M
ə
qs
ə
d
ə
çata bilmir.
Çünki maddi t
ə
r
ə
qqiy
ə
alüd
ə
olur, ondan nicat gözl
əyir, ona qapılıb
qalır.
Maddiyyat artır
–
İ
nsaniyy
ət azalır.
Dostları ilə paylaş: |