S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

Kalta, y a ’ni pakana zanjirsimon chuvalchang (Hvmenolepis nana) 
odam- 
ning, ayniqsa, bolalaming ingichka ichagida parazitlik qiladi va gimenolepidoi 
kasailigini vujudga keltiradi. Bu parazitning odamlarda parazitlik qiladigan bosh ja
6 - P a r a z ito lo g iy a
81

---

tasmasimon chuvalchanglardan farqi shundaki, haqiqatdan bu chuvalchangning 
uzunligi 1-4,5 sm atrofida bo'ladi. Sharsimon xarturnchali boshida ilmoqchalari 
(bir qator joyiashgan 2 4 -3 0 ta ilmoqchalari) va 4 ta s o i g i c h i b o ia d i. Boshidan 
s o i i g ingichka b o ’yni, undan keyin esa 150-200 tagacha mayda b o 'g i m l a r i , y a ’ni 
proglottidalari b o i a d i (29-rasm).
Yetilgan b o 'g im la r id a 180 tagacha tuxumlar b o ia d i. Umuman, kalta zanjirsi- 
mon chuvalchangning germafrodit b o ‘g ‘imlarida 3 dona sharsimon ko'rinishdagi 
u ru g 'd o n va bir ju ft tuxumdon hamda shoxlanmagan bachadon joyiashgan. Bu chu- 
valchanglarda jinsiy teshiklar proglottida yonidan (faqat bir tomondan) tashqariga
ochiiadi.
Kalta zanjirsimon chuvalchangning ham ma rivojlanish davrlari bitta x o ‘jayinda, 
y a ’ni odamda o ia d i. Demak, odam kalta zanjirsimon chuvalchang uchun ham asosiy 
va ham oraliq x o ‘jayin hisoblanadi. Bunda avvalo chuvalchangning tuxumlari suv, 
sabzavot-mevaiar va yuvilmagan q o i l a r orqali odamga o ia d i. Ovqat hazm qilish 
sistemasida tuxumdan 6 ilmoqli onkosfera chiqadi va ingichka ichak vorsinkalari- 
ga kirib, sistitserkoidga. y a ’ni finnaga aylanadi. Bu 'lichinkalik davrida dumsim on 
kalta o ‘simta b o i a d i va bu bilan ular qoramol hamda cho'ch q a tasmasimonlarining
8
29-rasm . K alta zan jirsim on ch u v a l­
ch an g (H ym en olep is n an a)n in g rivojlan ish
sikli:
1-yetuk stro b ila si, 2 -tu x u m la r, 3 -tu x u m - 
d an c h iq q a n o n k o s fe ra n in g ic h a k v o rs in - 
k a sig a k irish i, 4 -o n k o s fe ra d a n s is tits e rk o id - 
n in g riv o jla n is h i, 5 -s is tits e rk o id n in g ic h a k
v o rs in k a la rid a n ic h a k b o ‘s h i ig ‘ig a c h iq is h i,
6 -s k o le k s b ilan ic h a k d e v o rig a y o p is h is h i,
7 -s tro b ila la m in g o 's is h i.

---

sistitserkidan farq qiladi. Oradan 14-15 kun o'tgach, sistitserkoid ichak devoridan 
ichak b o 's h lig 'ig a chiqadi va bu yerda jinsiy voyaga yetgan kalta zanjirsimon chu- 
valchangga aylanadi. Kalta zanjirsimon chuvalchangning tuxumi odam ichagiga 
tushgandan boshlab 19 kun o'tgach jinsiy voyaga yetadi va tuxum q o 'y a boshlaydi. 
Bu tuxumlar tashqi muhitga chiqqach, boshqa odamlar ham zararlanishi m u m ­
kin. A m m o proglottidalarda yetilgan tuxumlar tashqi muhitga chiqmay, ichakning 
o ‘zida ham rivojlanishi mumkin, bu avtoinvaziya (o‘ziga o'zi yuqtirish) deyiladi.
Kalta zanjirsimon chuvalchang ayniqsa yosh bolalarga k o 'p azob beradi. Bit­
ta odam ning ichagida 1000-1500 tagacha kalta zanjirsimon chuvalchang b o ‘lishi 
mumkin. Kichik yoshdagi bolalar shaxsiy gigiyena qoidalariga to 'g 'ri rioya qilmas- 
liklari tufayli bu kasallikka ju d a tez chalinadi.
Gimenolepidozga y o ‘liqqan odamlarning m e ’da-ichak y o il a r i yallig'lanib 
o g ‘riydi, ishtahasi buziladi, ich ketish hollari yuz beradi va darmonsizlanib, mehnat 
qobiliyati pasayadi. Parazitning o ‘zidan chiqargan zaharli moddalari bolaning asab 
sistemasiga ham salbiy ta ’sir ko'rsatadi. S unday odamlami gijja haydaydigan dori- 
darmonlar (fenasal) berib davolashadi. Kasallik 3 -12 yoshdagi bolalarda, ayniqsa 
sanitariya-gigiyena qoidalari buzilgan bolalar muassasalarida k o'proq uchraydi va 
tez tarqaladi.