Tasviriy san\'at o\'qitish metodikasi (S.Abdirasilov) (1)
m 1 Qizil rangga bo'yalganda esa:
Xonaning qaysi biri kengroq va nima uchun ?
To‘g‘ri-ku,
havo
rangdagi
devor
tomoshabindan
olisda
joylashgandek tuyuladi ?
Aslida xonaning o ‘lchami bir xil, faqat ranglari har xil. Demak,
ranglar fazoviy xususiyatlarga ega. Ranglami idrok etishimizda, ayniqsa,
zarg‘aldoq, qizil, sariq ranglar yorqin, faol, to‘yingan bo‘yoqlar bo‘lib
yaqinlashtiruvchi rolni bajaradi. Sovuq ranglar esa xira, faolsiz ranglar
bo‘lib uzoqlashtiradi.
Bu nima bilan b o g iiq ? Bu hodisalar havo perspektivasi
qonuniyati deb ataladi.
Taqqoslash misolida qizil toshlar bilan ikkita shartli manzaraning
tasvirini ko‘ramiz, birida havo perspektivasi qonuni bilan, ikkinchisi esa
- bu qonunning buzilishi bilan ko‘rsatilgan. Taqqoslab ko‘ring.
174
www.ziyouz.com kutubxonasi
1
)
2
)!
Toping-chi, tasvirni qaysi birida perspektiva qonuniyatiga amal
qilinmagan ?
Perspektiv tasvir mohiyatini tushunish uciiun perspektivaning
asosiy tushunchalarini o'ziashtirish lozim: ufq chizig‘i, kesishish
nuqtalari, surat tekisiigi, ko‘rish nuqtasi.
Ufq chizigM ko‘z balandligida joylasiigan faraziy tekislik. Surat
tekisiigi rasm chizayotgan kishi bilan tasvirlanayotgan narsa o ‘rtasidagi
tekislik (rasm ishlanadigan qog‘oz yuzasi) tushuniladi. Ko'rish nuqtasi
kenglikda joylashgan narsalarni kuzatilayotgan joyiga aytiladi. Ko'rish
maydoni tasvirlovchining ko‘rish chegaralarini qamrab oigan kenglik
4
Ísmi.
Kesishish nuqtalari. Chiziqlar yordamida perspektiv tasvirlar
quriladi va chiziqlar ufq chizig‘ida uchrashadi. Uchrashgan joylari
kesishish nuqtalari deb ataladi.
Ufq chizigMni rasm chizishda to‘g‘ri belgilash katta ahamiyatga
egadir. Talabalar ko‘pincha ufq chizig‘ini topishda qiynalishadi. Ufq
chizig‘i har doim bir xil balandlikda bo'lavermaydi. U kishining qayerda
turib qarashiga bog'liq. Ufq chizig‘i auditoriyada va boshqa joylarda
talabalaming turli joyda o'tirganliklari uchun hammaga ham bir xilda
ko‘rinmaydi. Aslida ufq tekisiigi kuzatuvchining bo‘yi va (past, baland)
holatiga qarab pastda va yuqorida bo‘lishi mumkin. Ufq chizig‘ini topish
uchun rasm daftari yoki qalin qog‘ozni gorizontal holatda ushlab ko‘z
ro‘parasiga keltiriladi. Shunda uning c!d va orqa tomoni bir chiziqqa
keladi, demak, ufq chizig‘i ana shu chiziq orqali o‘tadi. Ufq chizig‘i
surat tekisiigi o‘rtasining pastrog‘idan o‘tsa, narsalar ta’sirli va chiroyli
ko‘rinadi.
Turli
haykallar
va
tarixiy
sanalarga bag'ishlangan
yodgorliklar ham ufq tekisligidan yuqorida o‘matiladi. Dala manzarasini
tasvirlashda ufq chizig‘i yer bilan osmonning «tutashish» joyidan o ‘tadi.
Shahar manzarasida esa ufq chizig‘i tramvay izlari, ko‘cha chetlari va
baland uy laming yoki simyog‘ochlarning qisqarib bitta nuqtada
175
www.ziyouz.com kutubxonasi
«uchrashish» joyidan o‘tadi. Ufq chizigM yuqoriroqdan olinsa, qurilish,
dala manzarasi yoki tantana maydoni kengroq tasvirlanadi, ya’ni sodir
bo‘lay oígan voqealami ko‘rinarli aks ettiradi.
4 , . ; ' * \
í : .