S. K. Ganiyev, M. M. Karimov, K. A. Tashev

Q o‘shHolat() -
oddiy shifralmashtirish bo‘lib, shifrlash 
bloklari ustida amalga oshiriladigan elektron kod kitobi rejimidan 
boshqa rejimlarda dastlabki matnni shifrmatnga va teskari yo‘na- 
lishda XOR amali ishtirokida foydalaniladigan almashtirish.
Shifrlash kriptografik modulini ishga tushirishda awalo, mo- 
dulga shifrlash kaliti к va funksional kalit kf, o‘matilgan bosqichlar 
soni e hamda rejim 
m=ShBil
uchun initsializasiyalash vektori IV 
yuklanadi. Shuningdek, dastlabki matnni shifrmatnga almashtirish 
rejimida dastlabki matn, shifrmatnni dastlabki matnga almashtirish 
rejimida esa shifrmatn kriptografik modulning 
Holat
massiviga 
yuklanadi. Shifrlash jarayonining boshlanishida ShaklSeansKalit- 
Bayt(k,kf), ShaklSeansKalit(Ksi) va ShaklBosqichKalit(kse) ishga 
tushiriladi. ShaklSeansKalitBayt(k,kf), ShaklSeansKalit(Kst) shifral- 
mashtirishlari chiqishida bayt sathida almashtirish massivlari va 
diamatritsaviy qismlardan tarkib topgan seans kaliti massivlari 
shakllantiriladi. Bu massivlar toki k, kf lar o‘zgarmas bo‘lib qolar 
ekan, keyingi seanslarda ham foydalanilaveradi. ShaklBosqichKalit- 
(kse) shifralmashtirishi chiqishida boshlangich va har bir bosqich 
uchun shakllantirilgan bosqich kalitlari to‘plami shakllantiriladi.
Elektron kod kitobi (Elektron kod kitobi) m=Ekk va shifr 
bloklami ilaktirish (ShifrBloklami ilaktirish) m=ShBil rejimlariga 
tegishli psevdokod keltirilgan.
Aralash (Holat,Ks), BaytAlmash (Holat,Ba), Qo‘shBosqich- 
Kalit (Holat,Ke), Sur (Holat) oddiy shifralmashtirishlari va 
ShaklSeansKalitBayt(k,kf), ShaklSeansKalit(Kst), ShaklBosqich- 
Kalit (kse) va Qo‘shHolat (Holatt, Holat) almashtirishlari keyingi 
bandda keltirilgan.
96

---

Shifrlash modulining dasturiy-apparatli shaklida ftmksional 
kalit yangilash jarayonini ShaklSeansKalitBayt(k,kf), ShaklSeans- 
Kalit (Kst), ShaklBosqichKalit(kse) almashtirish jarayonlari bilan 
qo‘shib olib borish maqsadga muvofiqdir. Unda shifr protsedurasiga 
ShaklSeansKalitBayt(k,kf), 
ShaklSeansKalit 
(Kst),
ShaklBosqichKalit(kse) natijalarini kiritish nazarda tutilishi lozim. 
Shifrlash protsedurasining psevdokodi quyida keltirilgan:
Shifr (int blok soni, byte IV[32], byte kirish [blok soni] [32], 
byte chiqish [blok soni] [32], byte k[32], byte kf [32], byte e) 
begin
byteke[8,4],K .[8,4],K e[8,4]
Holat [8,4], Holatn [8, 4] 
if (m=Sh)
ShaklSeansKalitBayt (k, kf)
ShaklSeansKalit (Kst)
ShaklBosqichKalit (kse) 
for Ыок=1 step 1 to blok soni 
Holat=kirish[blok] 
if (m=ShBil) 
if (blok=l)
Holatn=IV
else
Holatn=chiqish[blok-1 ] 
end if
Qo‘shHolat (Holat, Holatn) 
end if
for 
bosqich=l step 1 to e 
Qo ‘ shB osqichKalit (Holat, Ke)
Aralash (Holat, Ks)
Sur (Holat)
BaytAlmash (Holat, Ba) 
end for
Qo ‘ shBosqichKalit (Holat, Ke)
Aralash (Holat, Ks)
Chiqish [blok]=Holat 
end for 
else
97

---

ShaklSeansKalitBayt (к, kf)
ShaklSeansKalit (Kst)
ShaklBosqichKalit (kse) 
for blok=l step 1 to bloksoni 
Holat=kirish [blok]
Aralash (Holat, Ks)
Qo‘shBosqichKalit (Holat, Ke) 
for bosqich=l step 1 to e
BaytAlmash (Holat, Ba)
Sur (Holat)
Aralash (Holat, Ks)
Qo‘shBosqichKalit (Holat, Ke) 
end for 
if (m=ShBil) 
if (blok=l)
Holatn=IV
else
Holatn=kirish[blok-1 ] 
end if
Qo‘shHolat (Holat, Holatn) 
end if
chiqish[blok]=Holat 
end for 
end if 
end
Simmetrik shifrlashning barcha tizimlari quyidagi kamchilikl- 
arga ega:
• axborot almashuvchi ikkala subyekt uchun maxfiy kalitni 
uzatish kanalining ishonchliligi va xavfsizligiga qo‘yiladigan 
talablaming qat’iyligi;
• kalitlami yaratish va taqsimlash xizmatiga qo‘yiladigan 
talablaming yuqoriligi.
Sababi, o‘zaro aloqaning «har kim - har kim bilan» sxemasida