Said ahmad. Qorako‘z majnun (hikoya)

---

SAID AHMAD. QORAKO‘Z MAJNUN (HIKOYA) 
 
Qur’oni karimdan: 
«Sizlardan qaysi biringiz o‘z dinidan qaytsa va shu kofirligicha o‘lsa, bas, ana 
o‘shalarning (qilgan savobli) amallari xabata (bekor) bo‘lur, ular do‘zax 
ahlidurlar va u yerda mangu qolurlar».
(Baqara surasi, 217-oyat.) 
Hadisi sharifdan: 
«Jannatga kiradigan o‘n nafar hayvondan biri bu «Ashobi kahfning vafodor iti 
dir». (Al-jome al-Kabir.) 
Saodat aya bomdod namozini o‘kib, joynamoz poyida uzoq o‘tirib qoldi. Bundan 
uch yil oldin olamdan o‘tgan eri usta Turobga atab Qur’on tilovat qildi. O’ris 
shaharlarida daydib qolib ketgan o‘g‘li Bo‘rixonga xudodan insof tiladi. Baxti 
ochilmay, guldek umri xazon bo‘layotgan qizi Qumriga achinib, shu 
farishtaginaning yo‘lini och, deb Allohga iltijo qildi. 
Kampir har sahar ichki bir ezginlik bilan shu gaplarni takrorlardi. U qo‘l cho‘zib, 
joynamozning bir burchini qayirib o‘rnidan turdi. 
Sentyabr oyoqlab, suvlar tiniqqan, ariq tublaridan bola-baqra tashlab yuborgan 
piyolami, choynak qopqog‘imi, qoshiqmi shundoqqina ko‘rinib turibdi. 
Qirg‘oqlar zax tortib, ekin-tikin suv so‘ramay qo‘ygan palla. 
Qo‘shni hovlilardan maktabga ketayotgan bolalarning injiqliklari, xarxashalari, 
onalarning yalinib-yolborishlari eshitilib turibdi. Kampir bu tovushlarga bir dam 
quloq tutib, boshini tebratib, kulib qo‘ydi. 
Saodat yoshligida juda chiroyli qiz bo‘lgandi. Sochlari taqimini o‘pardi. 
Taraganda shamshod taroq ushlagan qo‘llari sochining uchigacha yetmasdi. 
Yarmini qismlab turib, buyog‘ini tarardi. Opasi 6u sochlarni qirqta qilib 
o‘rganda, yana shunchasi ortib qolardi. 
— E, soching qursin! — derdi opasi. — Qo‘llarim tolib ketdi, sochingni 
o‘rdirishga odam yollash kerak. 

---

Ko‘chada amirkon mahsikovushni g‘irchillatib, sochlarini selkillatib yurganda 
qaragan ham qarardi, qaramagan ham. Yosh qizaloqlar orqasidan kelib, 
sochlarini ko‘ziga surtib qochishardi. 
Mana, yillar o‘tib soch ham oqardi, siyraklashdi-yu, baribir o‘sha uzunligicha 
qoldi. Uchiga biror narsa taqmasa, hurpayib, bo‘yni, yelkalarini tutib ketadi. 
Shuning uchun ham u sochining uchiga o‘g‘ri tutar sandiqning kalitini osib 
ko‘yadi. Sandiqni ochayotganda kalitni yechib olmaydi. Sochi uzun bo‘lganidan 
tizzalasa kalit bemalol qulfga yetadi. Endi yangi uylarga sandiq urf bo‘lmay 
qoldi. Hamma uyni po‘rim javonlar bosib ketdi. 
Bundan tashqari, qulfni daranglatib ochadigan kalitlarni yasaydigan ustalar 
qolmagan. 
Kampirning sochlari hamon yoshligidagidek. Faqat yarmidan ko‘pi oqarib 
ketgan. Orqasiga tashlab qo‘yadigan, uchi birlashtirilgan ikki o‘rim sochining 
uchiga erining frontdan olib kelgan og‘irgina medalini osib qo‘ygan. Tayyor 
ilgagi ham bor, sochni pastga tortib turadi. 
Hovlining yarmiga yaqin joyga tangadek oftob tushirmaydigan qari tut barglari 
sarg‘aya boshlagan. Qurigan shoxiga bahorda ilinib qolgan varrakning qamish 
qovurg‘alari skeletdek bo‘lib turibdi. Faqat uzun latta dumi shamolda ilondek 
to‘lg‘onadi. 
Shu tut tagida bir oppoq it supurgi ustida uxlab yotibdi. Kichkinagina, belida 
belbog‘dek ikkita — biri qora, biri jigarrang chizig‘i bor. Xuddi kimdir ataylab 
bo‘yab qo‘yganga o‘xshab ko‘rinadi. Tumshug‘i bilan ikki ko‘zi qop-qora. Bir 
ko‘zining tepasida to‘mtoq qoshi ham bor. U kampirning oyoq tovushidan bir 
ko‘zini erinibgina ochdi-yu, chala yarim kerishib, yana uyquga ketdi. 
— Ha-a, joningni huzurini bilmay o‘l-a! Supurginiyam harom qilding. 
— Qo‘y, urishma, opasi, Qorako‘z hali bola-da! 
— Nima deyapsiz, oyijon! Bu it o‘lgurga men nega opa bo‘larkanman?! — dedi 
Qumrixon nolib. 
— Agar Qorako‘zni yana supurgi bilan ursang, unga kosov otsang, bilib qo‘y, 
ukalaringnikiga ketib qolaman. 
— Voy, oyijon-ey, it o‘lsin, odamdan aziz bo‘lmay! Shu itni deb bizni tashlab 
ketmoqchimisiz? Qo‘ying-e! 
— Shu bilan ovunib yuribman. Qayoqqa borsam, yonimda. Bir qadam nari 
ketmaydi. Menga ayt-chi, ukalaring, singillaring haftada bir xabar olsa oladi, 
olmasa yo‘q. Kasalxonada yotganimda shu itgina ko‘kragini qorga berib hovlida 
bir oy deraza tagida yotgan. Senlar qo‘ni-qo‘shnining qistovi bilan bir-ikki xabar 
oldilaring, xolos. 
— Oyijon, qo‘ying endi... — dedi Qumri norozi bo‘lib. 
Itning bir qulog‘ida, bo‘ynida, oyoqlarida qon qotib qolgan edi. 
— Ahmoq! — dedi kampir. — Qayoqlarda sanqib yurganding?! Yana 
marjabozlikka bordingmi? Majnun bo‘lmay ketkur! Ahvolingni qara, xotin 

---

talashib rosa ta’ziringni yebsan-ku! E o‘lmagin-a, shilinmagan joying qolmapti... 
Endi o‘zingdan ko‘r. Majnun, yaralaringga dori surtaman. Illo, dod demaysan! 
Qumrixon itning bo‘ynidan bosib turdi, kampir yaralariga yod surta boshladi. It 
g‘ingshiydi, ingillaydi. Qumrixonning qo‘llarini tishlamoqchi bo‘ladi. 
— Ana, bo‘ldi. Endi ovqatingni beramiz. 
Bir oydan beri o‘g‘li surunkasiga kampirning tushiga kiradi. Na yotishida, na 
turishida halovat bor. O’g‘lini o‘ylagani o‘ylagan. Yoshi saksonga yaqinlashib, 
kuch-quvvatdan qola boshlagan, bolamni ko‘rmay o‘lib ketaman-mi, deb kuyib-
yonadi. 
O’g‘li Bo‘rixon oltmish yettinchi yili armiyaga ketgan. Harbiy xizmati tugadi 
hamki uyga qaytmadi. O’sha yoqlarda uylanib, bola-chaqali bo‘lib, qolib ketdi. 
Ba’zi-ba’zida undan «Ya zdorov» degan ikki enlikkina xat kelardi. Yaqin o‘n 
besh yildirki, adresni unutib qo‘yganmi, ishqilib, shu o‘rischagina xat ham 
kelmay qo‘ygan. 
Kampir qo‘ni-qo‘shnilarnikiga ham chiqmaydi. Uyda o‘tiraverib qon bo‘lib 
ketadi. Ba’zan kiyimboshlarini apil-tapil tugib — o‘g‘illari yo qizlaridan 
birinikiga otlanib qoladi. 
Baribir borgan joyida ham halovat topmaydi. Qizi Kumrixonni o‘ylab qaytib 
keladi. Qumrixonning baxti chopmadi. Ikki bor turmush qildi, farzand ko‘rmadi, 
qaytib keldi. Biron joyda ishlab ovunay desa, hayhotdek hovliga, munkillab 
qolgan onasiga kim qaraydi. Aka-ukalari, singillari: «Opa, qo‘y, ishlama, 
tirikchiliging bizning bo‘ynimizda, onamga qara», deb qo‘yishmadi. 
Kampirning o‘g‘illari, biznikida turing, oyi, deb xudoning zorini qilishsa ham, 
otang chiqqan uyni tashlab ketolmayman, men ham shu uydan chiqazilaman, deb 
ko‘nmadi. 
Kampir juda dono xotin edi. Bolalarim haftada bir marta xabar olishsa, yetti kun 
uyim to‘ladi, albatta, ular quruq kelishmaydi, shu bahona Kumrining ham kuni 
o‘tadi, deya qadrdon uyidan jilmasdi. Onalar shunaqa — baxti chopmagan bolasi 
bilan birga bo‘ladi. 
O’tgan yili o‘tli-shudli, har ish qo‘lidan keladigan nevarasi Anvarjon, tog‘amni 
topib kelaman, deb chiqib ketdi. Shu ketgancha yigirma kun deganda daragini 
topib keldi. 
Bu gapdan xabar topgan qo‘shni xotinlar kampirni qutlagani kirdilar. 
— Buvijon, tashvishlanmang, tog‘amning ishlari «besh». Ro‘zg‘ori but, 
tirikchilikdan kami yo‘q. Uchta 6olasi bor. O’zi o‘zbekchani esidan chiqarib 
yuboribdi. Men bilan o‘rischa gaplashdi. Bitta sog‘in echkisi, to‘rtta qanor 
qopdek cho‘chqasi, o‘ntacha cho‘chqachalari bor ekan. Qish zabtiga olganda shu 
mollarini ham uyiga opkirib olisharkan. Bo‘chka-bo‘chka samogon-aroq yasab, 
qishi bilan ichisharkan. Kishlokdagilar tog‘amni «Bo‘rixon» demay, «dyadya 
Borya» deb chaqirishar ekan. 
Bu gaplarni eshitib, kampir yer yorilmadi-yu, kirib ketmadi. Bolasi tushmagur-

---

ey, qo‘shni xotinlarning oldida shu gaplarni aytib o‘tiribdi-ya! Birovga so‘zini 
bermaydigan errayim kampirning shoxi sindi, ostona hatlamay uyda muqim 
o‘tirib qoldi. 
Qachongacha chilla o‘tiraman, deb kampir bugun qizinikiga otlanib qoldi. 
Kampirning niyatini sezgan Qorako‘z ostonaga borib o‘tirib oldi. Yaqin bir 
oydan beri hech qayoqqa bormagan Qorako‘z o‘zida yo‘q shod edi. Boshini bir 
tomonga egib irg‘ishlar, tezroq chiqmaysizmi, degandek, har xil ovoz chiqarib 
g‘ingshirdi. 
Kampir shoshilmasdi. Usma ekilgan bir bo‘yra yer oldida cho‘nqayib, 
o‘smalarning sersuv, bo‘liq barglarini tagidan kertib uzardi. Oxiri kafti o‘smaga 
to‘lgach, rayhonning gul otmagan shoxlaridan sindirib olib, o‘smaga qo‘shib 
dastro‘moliga o‘radi. U qiz nevaralariga, kelinu qizlariga albatta o‘sma olib 
borardi. Nihoyat, kampir 
tugunni qo‘ltiqlab chiqdi. Korako‘z o‘tirgan joyidan bir sapchib ko‘cha tomon 
otildi. Kampir uning ketidan 6orarkan, xoy, muncha shoshasan, sekinroq, deb 
javrardi. 
Korako‘z uning gapiga tushungandek, ko‘cha o‘rtasida to‘xtab orqasiga qaraydi. 
Kampir yetib kelguncha yayrab qulog‘ini qashlaydi. Bir qulog‘ini dikkaytirib, 
bittasini shalpaytirib erkalik qiladi. Orqa oyog‘ida turib bir-ikki aylanadi. Kampir 
yetib kelishi bilan yana uynoqlab yugurib ketadi. Yo‘lda uchragan mushuklarni 
tiraqaylatib quvib, nim qizil tilini osiltirgancha hansirab qaytib keladi. 
Daraxtlardagi musichalarga irg‘ishlab akillaydi. Arikdan shapillatib suv ichadi. 
Ba’zan yo‘l chetiga chiqib, paxsa devor tagini ho‘l qilib kaytadi. Velosiped minib 
o‘tgan bolalarga ergashib uzoqlarga ketib qoladi. 
Kampir uning qiliqlariga andarmon bo‘lib yo‘l yurganini sezmaydi. Qorako‘z 
donlab yurgan tovuqlarni qaqag‘latib, to‘rt tarafga to‘zg‘itib yuboradi. Yo‘lda 
uchragan itlar bilan iskashib, quvlashmachoq o‘ynaydi. Ko‘cha betidagi uy 
ostonasida tinmay akillayotgan kalamushdek kuchukni tuprokka korishtirib 
bulg‘aladi. Ariq bo‘yidan qo‘porib tashlangan tungak soyasida yotgan bo‘ribosar 
itga xam zo‘rlik qilmoqchi bo‘lgandi, ta’zirini yedi. Bo‘ribosar uning gardanidan 
tishlab, uloqtirib tashladi. Yo‘l o‘rtasiga borib tushdi, tuproqqa qorishdi. 
Kampir boshini sarak-sarak kildi. 
— Hoy, jinni, senga kim qo‘yibdi otang tengi it bilan olishishni! 
Korako‘z unga karay olmadi. Yo‘lning 6u yog‘iga ma’yus alpozda, yugurmay, 
ohista ketdi. Baribir Qorako‘z itda, itligini qiladi. Bir qora itning dumini hidlab, 
ochiq turgan eshikdan kirib ketdi. Bir ozdan keyin uning vangillagani eshitildi. 
Eshikdan chiqayotganda ichkaridan otilgan eski tufli qoq beliga tushdi. 
Katta yo‘lga chiqishdi. Bu yo‘lning o‘ng yog‘i Chirchiqqa, chap yog‘i 
Toshkentga olib boradi. Oldinlab ketgan Qorako‘z, qayoqqa yuraylik, degandek, 
kampirga qaradi. 
— Abdumalik akangnikiga boramizmi, Dilbar opangnikigami? Dilbar opang 

---

domda turadi. Itdan hazar qiladi. Seni uyiga kiritmaydi. Endi nima qilamiz? 
Mayli, shunikiga boraylik. Yotib qolmaymiz. Chiqqunimcha hovlida bolalar 
bilan o‘ynab turasan. 
Qorako‘z bu gaplarga tushunadi. Har gal ko‘cha boshiga kelganda albatta kampir 
shu gaplarni takrorlaydi. 
Olisdan baland imoratlarning qorasi ko‘rindi. Qorako‘zning sabri chidamadi. 
Ildamlab ketdi. Kampir unga yetolmay xalloslab koldi. Qorako‘z yugurib emas, 
g‘ildirab ketayotganga o‘xshaydi. Bir zumda ko‘rshtmay ketdi. 
Uchinchi qavatning boloxonasida o‘ynayotgan bolalar Korako‘zni ko‘rib, buvim 
kelyapti, deb qiyqirishdi. Tapir-tupur qilib zinaning ikki poyasini bitta qilib, 
pastga yugurib tushishdi. Bittasi Korako‘zga konfet, bittasi sergo‘sht suyak berdi. 
Birpasda xovli bolalarga to‘lib ketdi. Qorako‘zning boshini, orqasini silashdi. U 
erkalanib turib berdi. Boloxonada Dilbarxon ko‘rindi. Onangiz kelyapti, degan 
xushxabar olib kelgan Qorako‘zga mehr bilan bokdi. Unga qand tashladi. 
Nihoyat, hansirab kampir yetib keldi. Bolalarga qurt, yong‘oq, turshak ulashdi. 
Korako‘z ham umidvor bo‘lib qo‘liga qaradi. 
— Senga yo‘q, bevafo! Meni yo‘lga tashlab ketgansan. Orqangdan halloslab 
yugurib, tilim og‘zimga sig‘may qoldi. 
Qorako‘z gunohkorona bosh egib turdi. Kampir konfet tashladi. Qorako‘z ilib 
oldiyu quvonchdan hovlini shamoldek aylanib chikdi. Kampir kizi bilan 
kechgacha ezilib gaplashdi. O’g‘lini eslab ko‘z yosh xam qilib oldi. Kumrining 
betoleligidan, men bir balo bo‘lib ketsam, u sho‘rlik nima bo‘ladi, deb afsus-
nadomatlar qildi. Gap orasida Qorako‘z esiga tushib, ovqat-povqat berdingmi, 
deb so‘rab qo‘yardi. Kampir asr namozini o‘qib, ketishga shoshildi. 
— Endi ketay, shom namozini uyginamda o‘qirman. 
— Ovqat qilyapman, oyijon, yeb keting. Bir kechagina yotib ketsangiz nima 
bo‘ladi. Uyingizni bo‘ri yeb ketarmidi! 
Kampir tugunni qo‘ltiqlab pastga tushdi. Hovlida bolalar bilan yayrayotgan 
Qorako‘zning ketgisi kelmaydi. Bolalar tuflab uloqtirgan kaltakni o‘tlar orasidan 
topib keladi. 
Kampir yo‘lga tushdi. Qorako‘z erkalanib, irg‘ishlab goh undan o‘zib, goh 
orqada qolib qulog‘ini qashlaydi. 
Uyda Saodat ayaning yillab qalbida qalashib yotgan g‘uborlarini tarqatadigan, 
ko‘ksidan tog‘dek bosib yotgan armonlarni ushatadigan olamshumul bir yangilik 
kutib turardi. 
U uyiga yaqinlashganda eshigi oldida u yoqdan-bu yoqqa shoshib yurayotgan 
odamlarni ko‘rib, yuragi xapqirib ketdi. Kadamini tezlatdi. Eshik oldida turganlar 
unga, qulluq bo‘lsin, sevinib qoldingizmi, qariganingizda dilingizga yorug‘lik 
tushgani muborak bo‘lsin, deyishardi. 
Kampir xajga ketayotganlarga pensiyadan yiqqan pullarini «Hoji badal» uchun 
berib yuborgan edi. Haj kabul bo‘ldi, degan xushxabar kelgan bo‘lsa kerak, 

---

o‘zingga shukr, Allohim, deb ostona hatladi. 
Shoxiga katta lampochka osilgan tut tagidagi supada yoshi oltmishlardan oshgan 
bir notanish edam o‘tirardi. Uning ko‘zlari... bundan o‘ttiz ikki yil oldingi 
Bo‘rixonning ko‘zlari edi. Kampir, voy bolam, deb unga talpindi. Supaga 
yugurib bordimi, uchib bordimi, bilmaydi. Bag‘rida o‘g‘lini ko‘rdi. Undan aroq 
va sham yoqilgan uyning hidi kelardi. Kampir buni sezmasdi. G’oyibining hozir 
bo‘lganidan mast-alast edi. Karaxt edi, baxtiyor edi. O’g‘lining boshlariga, 
yelkalariga ko‘z yoshlari to‘kilardi. 
O’g‘li uning bag‘ridan chiqishga urinar, ammo kampirning qoq suyak, chayir 
qo‘llari uni bo‘shatmasdi. 
— Nu zachem, zachem plachesh, mama, vot i priexal, xvatit, xvatit, — derdi 
o‘g‘li. 
Ona bu gaplarni eshitmasdi. Eshitganda ham bari-bir tushunmasdi. 
Kampir hushini yig‘ib, bolasini bag‘ridan bo‘shatdi. Serrayib turgan Kumriga: 
— Nega baqrayib turibsan, Rahmon qassobni chaqir, bolamning oyog‘i tagiga 
og‘ildagi qo‘yni so‘ysin! Qo‘shnisinikida telefon bor, aka-ukalaringga, 
singillaringga, akam keldi, deb xabar qil! — dedi. 
Qorako‘z kampirning oyog‘i tagiga o‘tirib olgan. Bu notanish odamga g‘ashlik 
qilib tinmay irillardi. 
— Qayoqlarda yurganding? — dedi kampir o‘g‘liga. O’g‘li onasi nima 
deyayotganini tushunmay yelka qisdi. Tushunmadingmi? Sen boshqa odam 
bo‘lib ketibsan. 
Kampir uning yuzlariga qarab ezilib ketdi. Qarib, adoyi tamom bo‘pti. 
Basharasiga ham o‘sha tomonlarning nuqsi urib, o‘zbekligi qolmabdi. Ellik bir 
yoshda yetmish yashar chol bo‘lib qo‘ya qopti. 
Rahmon qassob allaqayoqqa ketib qolgan ekan, topib kelishdi. Ko‘cha tomonda 
qo‘sh mashinaning gurillagani, o‘g‘il-qizlarining ovozlari eshitildi. 
Abdumalik qo‘y yetaklab kirdi. Qizlari, kuyovlari karton qutilarda, xaltalarda 
meva-cheva, olma-uzum ko‘tarib kirishdi. Bir zumda hovli gavjum bo‘lib qoldi. 
Bo‘rixon ukalarini ham, singillarini ham tanimadi. Ular ham buni tanishmadi. 
Bo‘rixon begona uyga kirib qolgan odamdek qovushmay turardi. U ukalariga, 
singnllariga nima deyishni bilmasdi. To‘g‘ri, nima deyishni bilardi. Ammo til 
bilmasa nima qilsin? O’ylab-o‘ylab, «Salyam!» dedi. Jigarlari kulishni ham, 
yig‘lashni ham bilmay hayron turib qolishdi. 
Qassob og‘ildan kattakon, boquvdagi qo‘yni sudrab chiqdi. Bo‘rixonning oyog‘i 
tagiga yotqizib, ukam, qani bir fotiha bering, dedi. E, darvoqe, o‘zbekcha 
bilmasligingizni esimdan chiqaribman, qani, omin denglar, kampir enamizning 
umrlari uzun bo‘lsin, g‘oyiblari hozir bo‘lgani rost chiqsin, omin! 
Qassob shunday deb qo‘yning bo‘g‘ziga pichoq tortdi. 
— Nu zachem, zachem? — dedi Bo‘rixon. — ved barana jalko, vse ravno ya 
stolko myaso ne yem! U nas baranina ne yedyat. 

---

To yarim kechagacha kampirning hovlisi to‘yxonaga aylanib ketdi. Tarqash 
paytida Abdumalik akasini mehmonga taklif qildi. 
Hovli jimib qoldi. Qumri ona-bolaga supaga joy solib berdi. Kampir bolasiga 
tikilib mijja qokmadi. Bo‘rixon to‘ygunicha ichgan edi. Og‘zidan gup-gup aroq 
hidi kelib turibdi. Kampir ro‘molining uchi bilan burnini berkitgancha o‘tiribdi. 
Rostdan ham shu odam mening bolammi, deb o‘ylardi kampir. Qarib ketibdi, 
sochlari to‘kilib, boshining yarmi yalang‘ochlanib qopti. Ko‘p ichadigan 
odamlardagina bo‘ladigan zaxil bir befayzlik zohir edi uning yuzlarida. 
Ko‘zlarining tagi salqigan, tishlari tamakidan jigarrang tusga kirgan. U otasi 
o‘tgan uyda, tuqqan onasiga, jigarlariga begona bo‘lib beparvo yotibdi. 
Saodat kampir uni chaqaloqligida xuddi shu supada beshikka belab tebratardi. 
Uch yoshga kirguncha shu supada bag‘rida olib yotgan edi. Bo‘rixon 
do‘mboqqina bola bo‘lgandi. Uni yomon ko‘zdan asrasin, deb kiyimlariga 
tumoru ko‘zmunchoqlar taqib qo‘yardi. Sultonimga atab unga kokil qo‘ygandi. 
Olti yoshga to‘lganda uni er-xotin Turkistonga olib borib hazrat Yassaviy 
maqbarasining shayxiga ataganlarini berib, kokilini kesdirishgan, qo‘y so‘yib 
xudoyi qilishgan edi. 
Bo‘rixon u yonboshidan bu yonboshiga ag‘darildi. Shunda... shunda uning 
ustidagi oq choyshab sirg‘alib yelkalari, ko‘ksi ochilib qoldi. Kampir badanidan 
chayon o‘rmalagandek seskandi. O’zini orqaga tashladi. 
Bo‘rixonning bo‘ynidagi zanjir uchida but yaltiradi. Kampirning ko‘zlari tindi. 
Bir dam uni shuur tark qildi. Telbadek sapchib o‘rnidan turdiyu ayvon tomonga 
chekindi... 
Bo‘rixon armiya xizmatini o‘tagandan keyin ham uyga qaytmadi. O’rmon 
ichkarisidagi qishloq butxonasi qo‘ng‘iroqchisining erdan qolgan qiziga oshiqu 
beqaror bo‘lib qoldi. Qallig‘ining otasi, boshqa dindagi odamga qizimni 
bermayman, deb turib oldi. Qiz Bo‘rixonni xristian diniga kirishga undadi. Ishq-
muhabbatdan ko‘zini parda bosgan Bo‘rixon hech ikkilanmay rozi bo‘ldi. Uni 
cherkovda cho‘qintirishdi. Keyin cherkov oqsoqoli kelin bilan kuyovga toj 
kiydirib, nikoh o‘qidi. 
Ana shundan keyin Bo‘rixon xotini, qaynonasi bilan har kuni cherkovga borib 
cho‘qinadigan bo‘ldi. Qaynotasi o‘lgandan so‘ng uning o‘rniga cherkov 
qo‘ng‘iroqchisi qilib qo‘yishdi. Nimaiki ish bo‘lsa, barini u bajaradigan bo‘ldi. 
Piligi so‘xta bo‘lgan shamlarning uchini qaychilaydi, yonib tamom bo‘lganlarini 
almashtiradi. 
1970 yilning kech kuzida bir musulmon bolasi dindan chiqdi... 
Oh, otaginasi tirik bo‘lganda shu supa ustida bolta bilan chopib tashlardi-ya! 
Kampir ayvon tomon tisarilib borar ekan, ana shunday o‘ylardi. U ayvonga 
yetolmay hushidan ketib yiqildi. Qorako‘z uning atrofida ulib aylanardi. Qumri 
yotgan uyning eshigini timdalab, uni uyg‘otmoqchi bo‘ldi. Qumri uyqusini 
buzgan itni qarg‘ay-qarg‘ay hovliga chikdi. Qorako‘z uning etagidan tortib, 

---

kampir yotgan joyga sudradi. Qumri onasining behush yotganini ko‘rib qo‘rqib 
ketdi. Qarib, mushtdekkina bo‘lib qolgan onasini dast ko‘tarib ayvonga olib 
chikdi. Boshi ostiga yostiq qo‘yib, suv ichirdi. Yelkalarini uqaladi. Kampir 
ko‘zini ochdi. Hali tong yorishmay turib, Abdumalik mashinada kelib akasini 
olib ketdi. Unga Toshkentning mustaqillikdan keyingi manzarasini 
ko‘rsatmoqchi, Chorsu bozoridan uning bolalariga sovg‘a-salomlar olib 
bermoqchi edi. 
Bo‘rixon uchun O’zbekistonda mustaqillik bo‘ldimi, bo‘lmadimi baribir edi. U 
o‘zga yurtning fuqarosi, o‘zga e’tiqodning sig‘indisi edi. Tug‘ilgan yurtga 
muhabbat tuyg‘usi uni tark qilganiga ko‘p yillar bo‘lgan. Ona tili qadim-qadim 
zamonlardayok unutilib ketgan Shumer tili qatori tumanlar orasida kolib 
ketgandi. 
Ertalab kampir xech narsa bo‘lmagandek o‘rnidan turdi. Qumri qarasa, onasining 
kolgan kora sochlari xam bir kechada oqarib, ajinlari ko‘payib ketibdi. 
Qumri onasining nega bunaqa bo‘layotganini bilib turardi. Boya akasi tong 
yorishmay xovli etagidagi yong‘oq tagida devorga karab cho‘qinayotganini 
ko‘rib hayronu lol qolgandi. Ayollar umuman titimsak xalq bo‘ladi. Akasi 
Abdumalik bilan hovlidan chiqib ketgach, ichkari uyda turgan chemodanini 
titkiladi. Shunda sariq baxmalga o‘ralgan bir narsaga ko‘zi tushdi. Ushlab ko‘rdi. 
Qutichaga solingan narsa to‘pponcha emasmikan, deb baxmal tugunni yechib 
qaradi. O’ xristianlarning muqaddas kitobi Ynjil edi. Uni ushlagan qo‘llari 
kuyayotgandek shoshib yana baxmalga o‘rab qo‘ydi. 
Kampir bomdod namozini o‘qiyotib, har sajdaga bosh qo‘yganida joynamozga 
ko‘z yoshlari tomardi. U joynamoz burchagini qayirib, eriga atab Qur’on tilovat 
qildi. Baxti chopmagan Qumriga bag‘ishlab shu farishtaginaning yo‘lini och, deb 
Allohga iltijolar qildi. G’oyibdan hozir bo‘lgan o‘g‘lining nomini tilga xam 
olmadi. 
Saodat aya shu bolasiga to‘lg‘oq tutayotganda oftob charaqlab turardi-yu, 
yomg‘ir sharros quyayotgan edi. Derazadan hovliga qarab turgan doya xotin: 
«Bo‘ri bolalayapti», degandi. Shuning uchun ham o‘g‘liga u Bo‘rixon dsb ism 
qo‘ygandi. Oradan ellik bir yil o‘tib, 6u bolani men emas, bo‘ri tukqan ekan, 
degan xayolga bordi. 
— Oyi, kiyinasizmi? Abdumalikning mashinasi hozir kelib qoladi. O’g‘lingiz 
tayinlab ketgan. 
— O’zing boraver, men shu yerda qolaman, — dedi kampir. 
— Axir, akam, kechqurun poezdga chikadi. Xayrlashmaysizmi? 
— O’zi kelgan, o‘zi ketaveradi. Mashina kelsa, chemodanini tashlab qo‘y. Bu 
uyga endi qaytib kelmasin, — dedi kampir kat’iy qilib. 
— Oyijon-ey, juda qahringiz qattiqda! Bugun ketadi, qaytib ko‘ramizmi-yo‘qmi, 
bolam-bo‘tam, deb kuzatib qo‘ya qolsangiz nima qiladi-ya! — dedi zorlanib 
Qumri. 

---

— Bu bolani men emas, bo‘ri tuqqan... Bir marta dadam qani, deb so‘ramadi-ya! 
Qandoq ota edi-ya rahmatli. 
Ko‘chadan mashina ovozi keldi. Qorako‘z o‘qdek otilib chiqib ketdi. Bir ozdan 
keyin kampirning nevarasi Abdunabining atrofida gir aylanib kirib keldi. 
— Iya, xali ham kiyinmay o‘tiribsizmi? Uyimiz qarindosh-urug‘larga to‘lib 
ketdi. Dadamning o‘rtoqlari xam kelishgan. Qani, bo‘la qolinglar! 
— Men bormayman, — dedi kampir. — Qumri boradi. Chemodan o‘lgurni ola 
ketinglar. 
— Iya, qiziq bo‘ldi-ku! Amakim bugun ketadilar-ku! 
Kampir indamay uyga kirib ketdi, keyin derazadan boshini chiqarib: 
— Sen boraver, bolam. Men bilan o‘tirib qon bo‘lib ketding. Jigarlaring bilan 
birpas yozilib kelasan, —dedi Qumriga. 
Mashina ketdi. Kampir hayhotdek hovlida bir o‘zi qoldi. Uning ko‘ksiga 
allaqaydan kelib tushgan bir parcha muz kechadan beri erimay, vujud-vujudini 
qaqshatardi. 
U uyga kirib tugun ko‘tarib chiqdi. Undan Bo‘rixonning go‘dakligida, bolaligida 
kiygan kiyimlarini olib qaradi. 
Ilgari kampir ba’zi-ba’zida 6u kiyimlarni hidlab yig‘lardi. Endi ko‘ksidagi muz 
uni yig‘lashga qo‘ymadi. U hovli o‘rtasiga xazon to‘plab gugurt chaqdi. Gurillab 
yonayotgan gulxanga Bo‘rixonning kiyimlarini birma-bir tashlay boshladi. 
Gulxanda Bo‘rixonning bolaligi yonardi. Qorako‘z gulxan atrofida aylanar, goh 
alanga taftiga chidolmay nari ketardi. Bir bo‘xcha kiyim zum o‘tmay yonib kulga 
aylandi. Shamol kuyindilarni hovlining to‘rt tarafiga uchirib ketdi. 
Qumrining ko‘ngli bir nimani sezdimi, ko‘cha boshiga yetmay mashinadan 
tushib qoldi. Uyga kelganda, onasi kaftini iyagiga tirab, qimirlamay o‘tiribdi. 
Qorako‘z uning xayollariga sherik bo‘lgandek, u ham old oyoqlariga dahanini 
qo‘ygancha ko‘zlarini yumib, qimirlamay yotibdi. Qumri u yoq-bu yoqqa qaradi. 
Hovlidan kuygan latta xidi kelyapti. Qo‘shnilardan birortasi eski-tuskilarni 
yondiryapti shekilli, deb o‘yladi. Hovlining supradek joyi qorayib qolganini 
ko‘rib hayron bo‘ldi. Yaqin bo-rib qarasa, qoraygan yerda bolalar ko‘ylagiga 
qadaladigan o‘n-o‘n beshta qovjiragan tugma sochilib yotibdi. Qumri nima 
bo‘lganini bildi. Ichidan zil ketdi. 
— Oyi, — dedi u, — nima ovqat qilib beray? Ertalab ham hech narsa 
tatimadingiz. Bunaqada toliqib qolasiz-ku. 
Kampir boshini sarak-sarak qildi. 
— Ishtaham yo‘q, bolam. Ichim to‘la muz. Tanamga asta tarqalyapti. 
Qumri ko‘rkib ketdi. 
— Ko‘p kuyinmang endi, bo‘lar ish bo‘ldi. Xudoning irodasi bu. 
— E, qizim-a, bola tug‘magansan-da, bilmaysan! 
Kampir qiziga hech qachon «tug‘magansan» deb aytmagan. Aytsa, ta’na 
qilayotgandek bo‘lardi. Qizining shundoq ham dardi ichida. Bu gapni begona 

---

aytsa chidash mumkindir. Ammo o‘z onang aytsa, yuragingni kimga ochasan? 
Qumri onasining gapini malol olmadi. 
— Farzand dog‘i yomon bo‘ladi, bolam. 
— Axir akam tirik-ku, shukr qilmaysizmi? Kampir uning gapini cho‘rt kesdi: 
— U yo‘q endi! 
Kampir so‘zini oxiriga yetkaza olmay yonboshiga behush yiqildi. Qorako‘z 
bezovtalanib sapchib turib ketdi. Kumri onasini ko‘tarib, ko‘rpacha ustiga 
yotqizdi. 
Eshik taqilladi. Qorako‘z darvoza tomon yugurdi. Qumri onasi bilan ovora edi. 
Hovliga mahalla machitining imom-xatibi bilan mutavallisi kirdi. Kampirning 
ahvolini ko‘rib, bir-biriga qarab olishdi. 
— Qizim, — dedi mutavalli, — bemavrid kelib qopmiz. Onaxondan suyunchi 
olmoqchi edik. 
Ular ayvon oldiga kelishdi. So‘nggi nafasini olayotgan kampirga: 
— Onajon, kecha muborak haj safaridan qaytdik.
Sizning hajingiz qabul bo‘ldi, — deyishdi. 
Imom-xatib Saodat ayaning «Hoji badal» bo‘lgani to‘g‘risidagi hujjatni uzatdi. 
Kampir qo‘lini ko‘tara olmadi. Ko‘zini arang ochib, o‘zingga shukur, Allohim, 
deya oldi, xolos. U qiziga bir nima demoqchi bo‘lgan edi, tili kalimaga kelmadi. 
Kumri uning nima demoqchiligini bildi. Yugurib uyga kirdiyu ikkita ohorli to‘n 
ko‘tarib chikdi. 
— Oyim shu kunga atab saqlab yurgan edilar. 
U shunday deb ikkovining yelkasiga to‘n tashladi. 
Kampir ikki kun shu alpozda yotib, sal o‘ziga kelgandek bo‘ldi. Tilga kirdi. 
Aslini olganda, uning umri tugagan edi. Bu xushxabar uning tugab borayotgan 
umriga umr ulagan edi. Bu hol shamning o‘chish oldidan bir lop etishiga 
o‘xshardi. 
— Ukalaringni, singillaringni chaqir! Vasiyat qilib 
qo‘yay. Sen qo‘rqma, qizim. O’lim haq. Bu jon degani Allohning tandagi 
omonati. Undan qochib qutulib bo‘lmaydi. Puf etadi-yu, chiqadi-ketadi. 
Kampirning bolalari yetib kelishdi. Qumri onasining orqasiga yostiq qo‘yib 
berdi. Qator o‘tirgan bolalariga, nevaralariga qarar ekan, kampir mamnunlik 
bilan: 
— Xudoga shukr, tobutim oldida boradigan hassakashlarim ko‘p ekan, — dedi. 
— Eshitinglar, bolalarim. Abdumalik, endi bularga sen ota o‘rnida otalik kilasan. 
Qumri, qizim, endi sen mening o‘rnimga qolasan. Abdunabini shu hovlida 
uylantiringlar. Yilimni kutib o‘tirmay to‘y qilaveringlar. Shundoq qilsalaring, 
arvohim shod bo‘ladi. Abdunabi kelin bilan Qumrining oldida qolsin. Shu uy 
uniki. Onam go‘rida tinch yotsin, desanglar Qumrini aslo yolg‘izlatib 
qo‘ymanglar. 
Kampirning lablari quruqshadi. Qumri piyoladagi suvga paxta botirib og‘ziga 

---

tomizdi. 
— Shoshib turibman, bolalarim. Meni otalaring oldiga olib ketishga kelishyapti. 
Endi buyog‘ini eshitinglar. Hamma tadorigimni ko‘rib qo‘yganman. Yilim 
o‘tguncha bo‘ladigan marosimlarga yetarli pulni Qumriga berib qo‘yganman. 
Qizim, qulog‘imdagi ziragimni, mahsi-kovushimni g‘assolga bergin. — U endigi 
aytmoqchi bo‘lgan gapidan iymandi shekilli, jilmaydi. — Azaga kelgan xotinlar 
oldida xunugim chiqib yotmayin, qoshimga o‘sma... 
Kampir shu jilmaygancha ichidagi muz erimay osongina jon berdi. 
Hovliga tumonat yig‘ildi. Unga «Hoji ona» deb janoza o‘qishdi. Tobutni 
ko‘tarishayotganda Qorako‘zni qabristonga bormasin, yomon bo‘ladi, deb 
qo‘shnining hujrasiga qamab ketishdi. 
Kampirning qirqi o‘tgandan keyingina hovlidan odam oyog‘i tovsildi. Egasi 
ketib fayzi yo‘qolgan hovlida Qumri va Qorako‘z mung‘ayib qolishdi. 
Bir kun Qorako‘zning mijjalarida yosh ko‘rib Qum-rining yuraklari ezilib ketdi. 
Qorako‘zga qo‘shilib u ham yig‘ladi. Asta qo‘l yuborib, uning boshlaridan siladi. 
Oldin bu itni jinidan ham yomon ko‘rardi. Necha marta kosov bilan urgan. 
Oyog‘i ostida o‘ralashganda tepib yuborgan. Qorako‘z ham uni unchalik 
suymasdi. 
Ana endi ikki munglig‘ bir-biriga qarab yum-yum yosh to‘kishyapti. 
Korako‘z endi kechalari daydib ketmay qo‘ydi. Har kuni xali tong yorishmay 
turib (kampir bomdodga turganda) uyg‘onib ketardi. 
Kampirshshg bolalaridan nkkitasi Toshkentda, bittasi Chirchiqda, ikkitasi 
Kibrayda yashaydi. U tong otgandan to kun botguncha xammasining uyiga 
borardi. Kampirni topolmay, xorib-charchab qaytib keladi. 
Bugun xam tong sahardan Korako‘z chikib ketdi. Pildiragancha Chirchiq 
tomonga yo‘l oldi. Kimyogarlar shaharchasida kampirning kenja qizi turadi. 
O’g‘li magnitofon jinnisi. Hammaning ovozini tasmaga yozib yuradi. Shu yil 
bahorda buvisining ovozini xam bildirmay yozibdi. O’shanda kampir supada 
o‘tirib, allaqayoqlarda daydib kelgan Qorako‘zga tanbeh berayotgan edi. 
Korako‘z Kimyogarlar shaharchasining eng chekkadagi «dom»ga yetib kelganda 
kampirning nevarasi shisha bankada sut olib kelayotgan edi. Qorako‘z unga 
dumini likillatib yaltoqlandi. Unga ergashib uchinchi qavatga chiqdi. Uyga 
kirmay qaytib tushdi. Bir ozdan keyin kampirning ovozi eshitila boshladi. 
Qorako‘zning kulog‘i ding bo‘ldi. Yaqin ikki oydan beri yo‘qotgan qadrdon 
kishisining ovozini eshitib yig‘layotgandek g‘ingshidi. Qorako‘z uchinchi 
qavatga otilib chikdi. Eshikni timdalab vovulladi. Yana qaytib tushdi. 
Boloxonaga qarab vovullayverdi, vovullayverdi... 
Magnitofondan kampirning ovozi kelardi. 
«Qorako‘zgina, qayoqlarda sanqib yuribsan? Hech uyda o‘tirasanmi-yo‘qmi? 
Qorning xam ochgandir? Tentakkina. Gapimga quloq sol, nega beozor musichani 
quvasan?..» 

---

Qorako‘z akillar, yerni timdalab orqasiga tuproq otardi. Shu hovlida kecha to‘y 
bo‘lgandi. Shirakayf yigitlar mikrofonni baland qo‘yib, hech kimni uxlatmagan 
edi. Uyquga to‘ymagan odamlarga tong mahali akillayotgan itning bu qilig‘i 
malol kelardi. Quturgan bu it qayoqdan paydo bo‘ldi, uni yo‘qotish kerak, deb 
o‘ylashardi. 
Qorako‘z odamlarni jonidan bezor qilib, tinmay vovullar, u yokdan-bu yoqqa 
yugurib, akillagani akillagan edi. 
— Daydi itlarni tutadiganlarni chaqirish kerak, — dedi birinchi qavat 
boloxonasiga choyshab yopinib chiqqan kasalmand bir kishi. 
— Quturgan bu, bolalarni tishlab olmasin-da! Uni otib tashlash kerak! Hoy, 
kimning miltig‘i bor? — deb asabiy qichqirdi uchinchi qavatdan bittasi. 
Kampirning ovozi hamon eshitilib turibdi. Qorako‘z akillashini qo‘ymaydi. 
Shu payt to‘rtinchi qavatdan kimdir varanglatib o‘q uzdi. Qorako‘z vangillab 
yonboshiga ag‘darildi. Orqa oyog‘ini bir-ikki silkitib jimib qoldi. 
Magnitofon tasmasi hamon aylanardi. 
«... Qorako‘z o‘lmagur, Majnungina, yana qayoqqa ketyapsan? Ma’shuqalaring 
oldigami? Kelinni qachon ko‘rsatasan? Laylingni bir olib kel, ko‘ray...» 
Qorako‘z kampirning ovozi kelayotgan boloxona tomonga yuzini burgancha 
jonsiz yotardi. 
1999 yil, yanvar 
https://t.me/ona_tili_juda_oson