Saidova mohruxsor mirzaevnaning don va don mahsulotlarini saqlash fanidan tayyorlagan

Zararli xasvaning fenologik rivojlanishi Samarqand viloyati 2016 y

Tumanlar

Mart

Aprel’

May

Iyun’

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

T

T

T

N

N

B

G

SP

MP

TP

Bulung‘ur

(+)

(+)

(+)

(+)

+

+

+

+

·

· -

· -

-

- +

- +

- (+)

Paxtachi

T

T

N

N

B

G

SP

MP

TP

(+)

(+)

(+)

+

+

+

+

· -

· -

· -

-

-

- +

- (+)

(+)

Shartli belgilar: (+) – tinim davridagi yetuk zot + – yetuk zotntng uchishi · – tuxum (1-3) – yosh lichinkalar

Bug‘doyning rivojlanish bosqichlari:

T – tuplashi N – naychalash B – boshoqlash G – gullash

SP – sut pishishi MP – mum pishishi TP – to‘liq pishishi

2020 yilda Respublikamiz g‘alla maydonlarida zararli xasvani 654,5 ming gektar maydonda xosilning katta qismini yo‘qotilishiga sabab bo‘ldi.

3. 
   Zararkunandalarga qarshi kurash choralari
   

Zararli xasvaga karshi agrotexnik- seleksiya, biologik xamda kimyoviy kurash tizimi tavsiya etiladi.
Xasvaga karshi kurashda agrotexnik tadbirlar aloxida o‘rin tutadi. Bunga eng avvalo xosil yigilganidan keyin birinchi galda xasva bilan zararlangan dalalarni shudgorlash kiradi. Zudlik bilan o‘tkazilgan bu tadbir natijasida xasva uchun qo‘shimcha yem bo‘lishi mumkin bo‘lgan to‘kilgan don va qushimcha oziklanayotgan xasvalar yerga ko‘milib nobud bo‘ladi. Erta baxorda kuzda ekilgan g‘alla ekinlarini mineral o‘g‘itlar bilan oziqlantirish va suspenziya qo‘llash: baxorgi donln ekilarni ekishdan oldin yukori saviyada agrotexnik tadbirlarni o‘tkazish - yerga ishlov berish, o‘g‘itlash, yukori sifatli urug‘ni erga muddatlarla ekish xam xasva zararini birmuncha kamaytiradi.

1. 
   Chidamli navlar tanlash. Erta pishar navlar ekilganda xasva ularga to‘liq rivojlanib ulgurmaydi. Xozirgi davrda xasva zarariga bardosh beradigan xamda zararkunanda rivojlanishi uchun yokimsiz navlar yaratilganki, bularni ekish qo‘shnmcha mablag‘ sarfisiz ekinlarni ximoya kilishni taminlaydi Shunday navlar xam mavjudki, ular xasva so‘lagiga ferment ta’siriga uchramaydi va iztirob chekmanli.
   
2. 
   Kechiktirmay yig‘im-terim o‘tkazish. Bu tadbir shundan iboratki, agarda g‘alla yig‘amini boshoqlar sutmum davrida ayrim qilib, yani oldin o‘rib, keyin yanchilsa. zararkunanda to‘liq oziqlaniga ulgurmaydi va fiziologik zaif bo‘lib qshplab kiriladi. Bundan tashqari. ko‘pgina xasva lichinkalari mexanik ravishda ezilib o‘ladi.
   
3. 
   Biologik usul. Xasvaga qarshi kurashda tuxumxo‘r telenomuslarning ahamiyati kattadir. Shuning uchun bularning rivojlanishi uchun kuzda dala atrofila to‘p-to‘p poxol koldirib, sharoit yaratilishi kerak. Don ekiladigan xo‘jaliklarla biolaboratoriyalar tashkil etib, ularda boshqa kushandalar qatorida telenomusni ham maxsus usul bo‘yicha ko‘paytirib dalaga chiqarish mumkin[4].
   
4. 
   Zararkunandalarning zichligi yukori bo‘ladigan dalalarni kimyoviy usulda ximoya qilishni rejalashtirib qo‘yish lozim. Zararli xasva va bir qator boshqa xasharotlarning asosiy qishlab chiqadigan joyi dala chetidagi uvatlar bulganligi sababli hasharotlar aniqlangan uvatlarda havo harorati 10-12°S dan oshgandan keynn (mart oyining 1-2-nchi un kunligi). g‘alla ekilgan paykalning 20-30 m chetiga va uvatlarga. xar ikkala tomonidan kuyidagi birorta dori bilan OVX traktor purkagichini birtaraflama ishlatib yoki motorli ko‘p apparati bilan ishlov berish zarur: BI-58 (danadim) 40% em.k. - 1.5 l/ga. fufanon 57% em.k - 1.2-2,0 l/ga. siperfos(nurell-D) 55% em.k, - 0,5 l/ga, desis 2,5% em.k- 0,25 l/ga. karate 5% em.k, -0,15-0,2 l/ga. sumi-alfa 5% emk. - 0,2-0,25 l/ga, sipermetrin 25% em.k. -0,2 l/ga kinmiks 5% em.k
   

- 0.2 l/ga.
Yuqoridagi dorilarni buldoyzorlarda ishlatilgan muddat bilan dala atrofidagi tutlarning bargini kesib olishgacha bo‘lgan vaqt 45-50 kunni tashkil etishi lozim.
Keyinchalik bug‘doy boshoqlab, gullab xosilga kirganida xasva ko‘payib hosilga xavf tudirsa yukoridda kayd etib o‘tilgan insektisidlarni har birini ishlatish mumkin, ammo birinchidan - ushbu dala chetidan tut daraxtlari 400-500 m va undan nari bo‘lishi kerak. Ikkinchidan - OBX-28 purkagichn emas. balki shtangali traktor purkagichlari hamda ko‘l apparati bo‘lishi shart(samolyot yoki del’taplanlarni ishlatish umuman mumkin emas).
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Kimsanboyev X.X., Sulaymonov B.A., Rashidov M.I., Boltaev B.S. “Zararkunandalariga qarshi biolaboratoriyalarda hasharotlarni ko‘paytirish va qo‘llash asoslari” - Toshkent. “Talqin”, 2007 y.
   
2. 
   Hamroyev A., Xasanov B., Azimov J., Ochilov R. “Boshoqli don, sholi, makkajo‘xori ekinlari zararkunanda kasalliklariga va begona o‘tlarga qarshi uyg‘unlashtirilgan kurash tizimiga oid yon daftarcha” – Toshkent, 1998. 81-b.
   
3. 
   Xo‘jaev Sh.T. “Insektisid, akarisid, biologik faol moddalar va fungisidlarni sinash bo‘yicha uslubiy ko‘rsatmalar” - Toshkent 2003.-103 b.
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligida ishlatish uchun ruxsat etilgan pestisidlar va agroximikatlar ro‘yxati. – Toshkent, 2013. 336 б.