Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik-professional qadriyatlari

Shaxsiy va kasbiy qadriyatlar. Ko‘p axloqiy dilemma xodimning shaxsiy va kasbiy qadriyatlari o‘rtasidagi ziddiyatdan kelib chiqadi. Masalan, abortga qarshi bo‘lgan oilaviy xizmatlar agentligining amaliyotchisi homilador yosh qiz bilan bu masalani muhokama qilishda qiynalishi mumkin. Zamonaviy tibbiyotning afzalliklariga ishonadigan klinikaning ijtimoiy xodimi diniy sabablarga ko‘ra hayotni saqlab qolish uchun qon quyishdan bosh tortgan bemorning o‘zini o‘zi belgilashi mumkin. Bunday hollarda oddiy javob yo‘q va shaxsiy yoki kasbiy qadriyatlarga ustuvor ahamiyat berish to‘g‘risida ijtimoiy xodimlarning qarashlari har doim ham bir-biriga to‘g‘ri kelmaydi. Har holda, xodim mijoz, ish beruvchi, kasb-hunar, uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlarni tortib olishi kerak. Bundan tashqari, ijtimoiy ishchilar doimiy ravishda shaxsiy qadriyatlarning mohiyatini va ushbu qadriyatlarning mijoz va ijtimoiy muammolarni tushunishga, ijtimoiy ish bo‘yicha bilimlarni va aralashuv strategiyalarini qo‘llashga ta’sir qilish usullarini doimiy ravishda o‘rganib chiqishlari kerak³⁹⁹.
Deyarli har bir ijtimoiy ishchi duch keladigan bir qator asosiy axloqiy muammolar mavjud va har bir mutaxassis o‘zi uchun chiqish yo‘lini tanlaydi.
Ijtimoiy ishchi faoliyatidagi axloqiy dilemmani yechish mexanizmlaridan biri bu kasbiy faoliyatning asosiy muammoli masalalariga asoslangan va mijozning qiyin hayot sharoitida to‘g‘ri harakatlarini tartibga soladigan ijtimoiy ishning o‘ziga xos tamoyillariga rioya qilishdir.
E.I.Xolostova ijtimoiy ishning to‘qqizta o‘ziga xos tamoyillarini ajratib ko‘rsatdi:
• ko‘p qirrali
• ijtimoiy huquqlarni himoya qilish
• ijtimoiy munosabat
• profilaktik e’tibor
• mijozlar markazsizligi
• mijozning o‘ziga bog‘liqligi
• ijtimoiy resurslarni maksimal darajada oshirish
• maxfiylik
• bag‘rikenglik⁴⁰⁰ .
Bag‘rikenglik va universallik tamoyillari. Mijoz yoki ijtimoiy ish obyekti individual yoki guruh xususiyatlariga ega bo‘lgan shaxs yoki odamlar guruhi (masalan, bolalar jamoasi, oila) bo‘lishi mumkin. Har bir mijoz har qanday ijtimoiy xodim tomonidan idoraviy mansubligi va lavozimidan qat’iy nazar qabul qilinishi va tinglanishi uchun qonuniy va ma’naviy huquqiga ega. Shu bilan birga, ijtimoiy ishchi “zarar yetkazmang” tamoyiliga rioya qilgan holda o‘zining shaxsiy xavfsizligini ta’minlaydi. Ijtimoiy ishchi mijozning hayotiy holati muammolarini hal qilishda o‘lchov mijoz va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlarning o‘zaro ta’sirida uyg‘unlashuv darajasi ekanligini hisobga olib, uning talablarining oqilona xususiyatini boshqaradi. Deyarli har qanday vaziyatda asosiy vazifa mijozga muammolarini hal qilish uchun mustaqil harakatlarni amalga oshirishga undashda yordam berishdir.
Shaxsiy salbiy fazilatlar, jismoniy nogironlar, aqliy zaifliklar, na din, jinsiy orientatsiya yoki irq, na ijtimoiy qobiliyatsizlik, na xurofot va xurofot-hech narsa odamni ijtimoiy ishchiga yordam berishdan bosh tortishi uchun asos bo‘la olmaydi, bu esa mijozning har qanday kamsitishiga sabab bo‘ladi. Unga ijtimoiy yordam ko‘rsatishga qaror qilishda mijozning barcha o‘ziga xos xususiyatlari hisobga olinishi kerak.
Mijozga yo‘naltirilganlik va mijozning o‘ziga ishonish tamoyillari. Mijozning qaror qabul qilish huquqini hurmat qilish uning huquqlariga hurmat va rioya qilishning namoyonidir. Ijtimoiy o‘qituvchi va ijtimoiy ishchidan yordam so‘rab murojaat qilgan odam boshqa odamlar singari huquqlarga ega. Ijtimoiy ishchi shaxsga (yoki bir guruh shaxslarga) ularning harakatlar rejasiga roziligisiz yordam bera olmaydi. Mijoz, agar uning fikri yoki holati biron bir sababga ko‘ra o‘zgargan bo‘lsa, taklif qilingan harakatlarni rad etishga, boshlangan ishni davom ettirishga haqli. U o‘z qarashlarini, pozitsiyalarini, e’tiqodlarini o‘zgartirish huquqiga ega) Muayyan ish bilan ishlashda mutaxassis mijozning hayotiy holatini hal qilishdagi faolligini maksimal darajada oshirishi, vaziyatni sifatli hal qilish va qaytalanishni oldini olish uchun uning kuchi va resurslariga tayanishi kerak.
Mijoz harakatlarining ratsionalligi (mantiqsizligi) darajasidan qat’iy nazar, ijtimoiy ishchi uni (ma’naviy yoki moddiy, psixologik yoki jismoniy) o‘zlarining professional mantiqlariga rioya qilishga majbur qila olmaydi. Faqatgina tortishuvlar va tortishuvlar, ishontirish mantig‘i, davlat va jamiyatning axloqiy qadriyatlari, amaldagi qonunchilik normalari, aholini va boshqa ijtimoiy institutlarni ijtimoiy himoya qilish tizimining imkoniyatlari, ijtimoiy ishchining kasbiy tajribasi uning mijozga ta’sir qilish vositasidir⁴⁰¹.