Sanoat ishlab chiqarishining iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligi

K₁ va K₂ variantlarni joriy etish uchun kerak bo’lgan mablag’lar miqdori;
T₁ va T₂ taqqoslanadigan variantlarning ekspluatatsiya xarajatlari.
Q o’shimcha kapital mablag’larning qiyosiy samaradorlik koeffitsiyenti (Ye) qoplanish muddatining teskari ifodasi hisoblanadi va tannarxni pasaytirishdan olingan tejamning qo’shimcha kapital mablag’lar miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
Keltirilgan xarajatlar, ularning vazifasi va uni hisoblash usuli. Keltirilgan xarajatlar kapital mablag’larning qiyosiy-iqtisodiy samaradorligini ifodalovchi ko’rsatkich bo’lib, texnikaviy va iqtisodiy masala-larni hal qilish variantlarining eng yaxshisini tanlab olishda qo’llaniladi. Biron bir texnikaviy vazifani hal etishning, ratsionalizatorlik va ixtirochilik takliflari, texnikaviy va tashkillashtirishning mumkin bo’lgan variantlarini, mahsulot sifatini oshirishning turli usullarini taqqosla-ganda boshqa shartlari teng bo’lib qolsa, keltirilgan xarajatlar minimum bo’lishini talab qiladigan variant eng yaxshisi hisoblanadi. Bir necha variantlardan eng yaxshisini tanlab olish uchun quyidagi keltirilgan xarajatlar formulasidan foydalanish kerak.
𝑆 + 𝑌𝑒𝑛 ∙∙∙ 𝐾 → 𝑚𝑖𝑛
Bu yerda S - muayyan variant bo’yicha ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi;
Yen - kapital mablag’lar samaradorligining normativ koeffitsiyenti; K - bir vaqtda sarflanadigan kapital mablag’larning yig’indisi.
Iqtisodiyotda yangi texnika, ixtirolar va ratsionalizatorlik takliflaridan foydalanishning iqtisodiy samaradorligini belgilash metodikasida samaradorlikning normativ koeffitsiyenti iqtisodiyotning hamma tarmoqlari uchun 0,15 ga teng qilib olingan.
Keltirilgan xarajatlarni aniqlash eski texnika o’rniga yangisini yaratish va qo’llash natijasida hosil bo’ladigan iqtisodiy samarani baholashga iqtisodiyot nuqtai nazaridan yondashishni taqozo etadi.
Yillik iqtisodiy samara - bu yangi texnika, texnologiya va progressiv mahsulot turlarining, mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etishning iqtisodiy samaradorligini tahlil etish va baholashda qo’llaniladigan muhim ko’rsatkichlardan biridir. Bu ko’rsatkich qiyoslanadigan variantlar bo’yicha sarflangan xarajatlar to’g’risidagi ma’lumotlar asosida quyidagi formula yordamida hisoblab chiqiladi:
𝑌 = [(𝑇₁ + 𝑌𝑒𝑛 ∗ 𝐾₁) − (𝑇₂ + 𝑌𝑒𝑛 ∗ 𝐾₂)] ∗ 𝐴₂
Bu yerda Y - yillik tejam;