Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jarayonlarning



Yüklə 8,92 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə102/106
tarix18.09.2023
ölçüsü8,92 Mb.
#145144
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   106
Sanoat korxonalarining barchasida bugungi kunda texnologik jaray

Bimetall termometrlar
- ishlash prinsipi turli kengayish koeffitsiyentlariga ega 
bо‘lgan (bimetall) metallardan tayyorlangan ikki plastinalarning temperatura 
о‘zgarishiga bog‘liq tarzda bukilishiga asoslangan termometrlar. 
Qarshilik termometri
- tarkibiga elektr qarshilikni temperaturaga bog‘liqligi 
asosida ishlovchi termoо‘zgartirgich va о‘lchanayotgan qarshilikdan kelib chiqqan 
holda 
temperaturaning 
qiymatini 
kо‘rsatuvchi 
ikkilamchi 
asboblarni 
mujassamlashtirgan temperatura о‘lchash komplekti. 
Texnologik signalizatorlar
- nazorat qilinadigan parametrlarni belgilangan 
qiymatdan og‘ishini bildiruvchi (signal beruvchi) va pozitsiyali rostlash (ulash, 
uzish) ga mo`ljallagan avtomatik elementlar. Signalizatorlarni o`lchash 
asboblaridan farqi ko`rsatish shkalalarini bo`lmasligi va ularning o`rniga kontaktlar 
o`rnatilishi bilan izohlanadi. Signalizatorlarda ishga tushish diapazonini rostlash 
mexanizmlari bo`lib, ular ishlash diapazonini o`zgartirish imkonini beradi. 
Simobli signalizatorlar - 
tuzilishi bo`yicha simobli termometrlarga 
o`xshaydigan, kapillyariga elektrik kontaklar kavsharlangan asbob. Bunda 


235 
temperatura oshsa simob kontaklar bilan ulanadi. TK tipidagi simobli 
signalizatorlar -5
o
C dan to +300
o
C gacha bo`lgan oraliqdagi temperaturani nazorat 
qilish uchun qo`llaniladi. 
Manometrik signalizatorlar
- suyuqlik va gazlarni temperaturasini nazorat 
qilish uchun qo`llaniladigan asboblar. 
Bimetall signalizatorlar
- modifikatsiyasiga bog‘liq holda –30 
o
С dan to 
+250 ˚С gacha bo`lgan oraliqlarda ishlaydigan, temperaturaga bog‘liq holda har xil 
chiziqli kengayish koeffisiyentiga ega bo`lgan ikkita metall qotishmasi (bimetall) 
dan iborat sezgir elementga ega bo‘lgan asbob. 
Dilatometrik signalizatorlar
- suyuqliklar temperaturaini o`lchashda hamda 
temperaturani ma`lum darajada avtomatik ravishda saqlash uchun va 
signalizatsiyada qo`llaniladigan asbob.
Termistorli signalizatorlar 
-
 
temperaturani –30 
o
C dan to +100 
o
C gacha 
bo`lgan oraliqda rostlash uchun foydalanishga mo‘ljallangan bo‘lib, ularda datchik 
sifatida termoqarshiliklar – termistorlar qo`llaniladi. 
Manometr
– mutloq (absolyut) va ortiqcha bosimni o‘lchaydigan o‘lchash 
asbobi. 
Barometr
– atmosfera bosimini o‘lchaydigan o‘lchash asbobi. 
Vakuummetr
– berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining siyraklanishini 
o‘lchaydigan o‘lchash asbobi.
Manovakuummetr
– ortiqcha bosim va bosim siyraklanishini o‘lchaydigan 
o‘lchash asbobi. 
Naporometr
– kichik qiymatli (50 m suv ust. dan katta bo‘lmagan) ortiqcha 
bosimni o‘lchaydigan o‘lchash asbobi. 
Tyagometr
– kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydigan o‘lchash asbobi. 
Tyagonaporometr
- kichik qiymatli bosim va siyraklanishni o‘lchaydigan 
o‘lchash asbobi. 
Differensial manometr 
– ikki bosim ayirmasini (bosim farqini) o‘lchaydigan 
o‘lchash asbobi. 


236 
Bosim signalizatorlari
- boshqarish obyektlarini yuqori bosimdan himoyalash, 
ortiqcha bosimni “chiqarib yuborish” yoki texnologik jarayonni to‘xtatishga 
mo‘ljallangan signalizatorlar. 
Sarf o‘lchagichlar
– suyuqliklar va gazlar sarfni o‘lchash uchun ishlatiladigan 
o‘lchash asboblari. 
Sath
- texnologik apparatning ishchi muhit – suyuqlik yoki sochiluvchan jism 
bilan to‘ldirish balandligi. 
Sath o‘lchagichlari
- sathni o‘lchash uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositalari. 
Sath signalizatori
- releli sath o‘lchagichlar bo‘lib, moddaning sathi ma’lum 
balandlikka yetganda ishlay boshlaydi, ular signalizatsiya maqsadida ishlatiladi. 
Analizatorlar
- moddalarning tarkibi va fizik-kimyoviy xossalari haqidagi 
o‘lchov axborotini olish uchun mo‘ljallangan o‘lchash vositalari. 
Qovushoqlik
- suyuqliklarning sirpanish yoki siljishga qarshilik ko‘rsatish 
xususiyati. 
Psixrometr
– havoning namligini o‘lchash uchun mo‘ljallangan, o‘lchash 
prinsipi suv bug‘ining elastikligi hamda quruq va nam termometrlarning 
ko‘rsatishlari o‘rtasidagi bog‘lanishga asoslangan o‘lchash asbobi. 
O‘lchash mashinasi
– bu buyumni tavsiflovchi, kattaliklarni aniq o‘lchashga 
mo‘ljallangan yirik o‘lchamli o‘lchash uskunasidir. 
Elektromexanik analog o‘lchash asboblari
 -
o‘lchanayotgan fizik kattalikning 
uzluksiz funksiyasi bo‘lgan kuzatuvchi uchun qulay shakldagi informatsion 
o‘lchash signalini hosil qiluvchi elktr o‘lchash vositalari. 
O‘lchash xatoligi
– o‘lchash natijasining chinakam (haqiqiy) qiymatdan 
chetlashuvini (og‘ishuvini) ifodalovchi o‘lchashning sifat mezoni. 
Absolyut xatolik
– bu o‘lchanayotgan kattalikning o‘lchash asbobi yordamida 
o‘lchangan qiymati bilan shu kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi algebraik farq. 
Tuzatma
- absolyut xatolikni teskari ishora bilan olingan qiymati. 
Keltirilgan xatolik
– absolyut xatolikning asbobning eng yuqori o‘lchash 
chegarasi qiymatiga nisbati orqali aniqlanadigan va nisbiy xatolikka teng kattalik. 
Nisbiy xatolik
– absolyut xatolikni o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy 
qiymatiga nisbatini bildiradigan va foizlarda ifodalanadigan xatolik. 


237 
Statik xatoliklar
– vaqt mobaynida kattalikning o‘zgarishiga bog‘liq 
bo‘lmagan xatoliklar. 
Dinamik xatoliklar
– o‘lchanayotgan kattalikning vaqt mobaynida 
o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lgan xatoliklar. 
Asosiy xatolik 
- normal (graduirovka) sharoitda ishlatiladigan asboblarida 
hosil bo‘ladigan xatolik. 
Qo‘shimcha xatolik
– o‘lchash asbobi normal (graduirovka) sharoitdan farqli 
bo‘lgan tashqi sharoitda ishlatilganda hosil bo‘ladigan xatolik. 
 
Additiv xatolik
- o‘lchanayotgan kattalikning o‘zgarishiga bog‘liq 
bo‘lmagan o‘lchash vositasining xatoligi.
Multiplikativ
xatolik 
- o‘lchanayotgan kattalikning o‘zgarishiga mutanosib 
ravishda o‘zgaradigan xatolik.
Muntazam xatolik
- umumiy xatolikning takroriy o‘lchashlar mobaynida 
muayyan qonuniyat asosida hosil bo‘ladigan, saqlanadigan yoki o‘zgaradigan 
tashkil etuvchisi. 
Uslubiy xatolik
- o‘lchash usulining nazariy jihatdan aniq assolanmaganligi 
natijasida kelib chiqadigan xatolik. 
Asbobiy xatolik
- o‘lchash vositalarining konstruktiv kamchiliklari tufayli 
kelib chiqadigan xatolik. 
 
Sub’ektiv xatolik
– kuzatuvchining aybi bilan chiqadigan xatolik. 
O‘lchashlar noaniqligi
– o‘lchash natijalari bilan bog‘liq bo‘lgan va 
o‘lchanayotgan kattalikka yetarli asos bilan qo‘shib yozilishi mumkin bo‘lgan 
qiymatlar tarqoqligini (sochilishini) tavsiflovchi parametr. 
Standart noaniqlik
– standart og‘ish sifatida ifoda etilgan o‘lchash 
natijasining noaniqligi. 
To‘liq noaniqlik
– chegarasida o‘lchanayotgan kattalikka yetarli asos bilan 
qo‘shib yozilishi mumkin bo‘lgan qiymatlar taqsimotining katta qismi joylashgan 
o‘lchash natijasi atrofidagi oraliqni aniqlovchi kattalik. 
Kattalik bahosining standart noaniqligi

Yüklə 8,92 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   106




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin