Savitskiy muzeyinde Yu. I. Taldíkin «ekspediciya «AYaz-qala»

Savitskiy muzeyindegi súwretshi R. T. Matevosyan
MAYNAQ BALÍK FABRIKASÍ Kartinası temasındaǵı esse
Savickiy muzeyinde usınıs etilgen súwretshi R. T. Matevosyannıń " Muynak balıq fabrikası" súwreti tamashagóyga uyqaslıq hám tereń kórkem aqılǵa tolıq ájayıp dúnyanı ashıp beredi. Bul kórkem óner shıǵarmasında tekǵana Muynakdagi balıq fabrikasınıń turmısı hám arxitekturası suwretlengen, bálki súwretshiniń sezim-sezimleri, keyipi hám uqıpı da hákis etpeydi.
Súwret óziniń barlıq dańq hám ataǵında burınları balıqchilik tarawı ushın turar jay bolǵan hám házirde regiondaǵı átirap -ortalıq daǵdarısınıń ramziga aynalǵan Muynaknıń ayriqsha atmosferasın óz qolǵa kiritedi. Matevosyan ijodida biz tekǵana sanaat miyrasları qaldıqların, bálki zamanagóy qıyınshılıqlar menen aralasǵan ótken zaman yadların da kóremiz.
Suuretshi jumsaq palitradan paydalanıp, tolıq maǵlıwmatlardı dıqqat menen islep shıqqan halda tariyx hám táǵdir menen toldırılǵan jay obrazın jaratadı. Zavod ımaratları waqıt ótiwi menen so'ndi, biyik qıraq sızıqları hám suwıq reńlerge tolıq aspan jeke turmıs hám melanxolik sezimin jaratadı. Bul tek tábiyat kórinisiniń suwreti emes; Bul waqıt, insannıń átirap -ortalıqqa tásiri, tábiyaattıń qararlarimizga qanday juwap beriwi haqqında gúrriń.
Burınları balıq tutıw iskerligi nátiyjesinde gullep-jasnaǵan Muynak Aral teńizi júzesiniń qısqarıwı sebepli júzege kelgen átirap -ortalıq páleketine gúwa bolǵan. Bul qayǵılı tábiyat kórinisine cho'milgan Matevosyannıń súwreti joǵalǵan waqıt hám iskerlikti toqtatıw ushın metaforaga aylanadı. Bul tábiyat kórinisiniń jım-jırtligi hám únsizlik saqlawı tábiyaatqa tásirimiz haqqında ájayıp túsindiriwge aylanadı.
Biraq, tema baxıtsızlıǵına qaramay, súwretshi wayranaga azmaz úmit hám gózzallıqtı suwretke kiritedi. Bultlarǵa kirip baratuǵın nur saya hám nur oyının jaratadı, hátte umıtılǵan hám tastap ketilganlarda da gózzallıqtı yoritadi. Bul súwrette Matevosyan tamashagóyni tábiyaat hám sanaatqa keri kúshler retinde emes, bálki bar ekenligimiznıń óz-ara baylanıslı hám óz-ara baylanıslı elementleri retinde qarawdı usınıs etedi.
Sonday etip, Savitskiy muzeyindegi " Muynak balıq fabrikası" tekǵana kórkem óner shıǵarması, bálki insannıń tábiyaat aldındaǵı juwapkerligi haqqında sorawlar beretuǵın provokatsion vizual gúrriń bolıp tabıladı. R. T. Matevosyannıń súwreti átirap -ortalıq menen tárezili óz-ara tásir haqqında oylawǵa shaqırıq etedi hám keleshek áwladlar ushın tábiyiy miyraslardı asıraw zárúrligini aytıp otedi.
R. T. Matevosyannıń " Muynak balıq fabrikası" tekǵana kórkem ónerge, bálki zamannıń ózgeriwi hám insannıń tábiyaatqa tásirin belgilengenler etiwshi tariyxıy hújjetke de aylanadı. Hár bir boyawda, hár bir boyaw zarbida súwretshi bul orınnıń turaqlı tariyxı hám insannıń átirap -ortalıq menen baylanısıwı haqqındaǵı pikirlerin jetkeredi.
Bul súwret bizni átirap -ortalıqtıń zárúrli máselelerin talqılawǵa da usınıs etedi. Jumıstıń kózge kóringen kúshi átirap -ortalıqtı asıraw ushın juwapkershilik sezimin oyatir. Suuretshinıń tábiyaat hám insan ortasındaǵı bir demde óz-ara tásirinlerdi etkazishdagi tásirli qábileti bizni minez-qulqlarımız átirapımızdaǵı dúnyaǵa qanday tásir etiwi múmkinligi haqqında oylawǵa odaydı.
Burınları bay hám párawan bolǵan Muynak tábiyaatqa batpaq aralasıw qanday etip uzaq múddetli aqıbetlerge alıp keliwi múmkinliginiń bayramlanǵan úlgisine aylandı. Bul suwretde biz tekǵana balıq fabrikasınıń bos binalardı, bálki joytıw hám ıdıraw sezimin da kóremiz. Suuretshi, zaman arxivshısı sıyaqlı, óz ijodi menen insanǵa qarsı qarap bolatuǵın ózgeris jıldamın tuvalda qolǵa kiritedi.
Íqlım ózgeriwi hám átirap -ortalıq turaqlılıǵın sıyaqlı zamanagóy qıyınshılıqlar kontekstinde R. T. Matevosyannıń súwreti tekǵana kórkem óner shıǵarmasına, bálki átirap -ortalıqqa ǵamxorlıq qılıw minnetimiznıń bayanatına da aylanadı. Zamanagóy jámiyetler keleshekte de soǵan uqsas krizislerdiń aldın alıw ushın ótken zamannan qanday saboq alıwı múmkin?nıń
" Muynak balıq fabrikası" bizni baylanıske usınıs etedi, insan hám tábiyaattıń teń salmaqlılıqlı óz-ara tásiri haqqında zárúrli sorawlar tuwdıradı. Bul kórkem óner qanday etip turaqlı hám átirap -ortalıqqa qolay jámiyetlerdi jaratılıwmasımız múmkinligi, usınıń menen birge mádeniy-tariyxıy miyraslar menen baylanıstı saqlap qalıwımız múmkinligi haqqında oylaw ushın katalizatorga aylanadı.
Sonday etip, Savitskiy muzeyindegi " Muynak balıq fabrikası" tábiyaat hám insan ortasındaǵı munasábetlerdi túsiniw esigin ashadı, zamanagóy dúnyada átirap -ortalıqqa húrmettiń aktuallıǵın aytıp otedi.
Savickiy muzeyindegi R. T. Matevosyannıń " Muynak balıq fabrikası" súwreti tekǵana kórkem qımbatqa iye, bálki insannıń átirap -ortalıq menen óz-ara tásiriniń zárúrli táreplerin sáwlelendiriwshi aynaǵa aylanadı. Ol jaǵdayda tekǵana ótken zaman hákis-sesleri, bálki keleshek haqqında eskertiwler de bar.
Súwretshiniń balıq fabrikası qarabaxanaların súwretlewge bolǵan jantasıwı bul jaydı ápiwayınan estelikke aylantıradı, planetamızdaǵı izimizda qanday ızlar qaldıramiz, degen sorawlar tuwdıradı. Hár bir óshirilgen keste, hár bir ezilgen diywal waqıt gúwalıǵına, ótken zamandı standart bolmaǵan eskertip, insan iskerligi aqıbetleri haqqında eskertiwge aylanadı.
Biraq, bul suwretde tekǵana sezimler, bálki kúsh da bar. Súwretshi zerikkan gózzallıqtı aytıp otedi, bul bolsa qızıǵıwshılıq oyatadı jáne bul joǵalǵan waqıt sırların sheshiwge umtila otirip keledi. Bultlarǵa kirip baratuǵın jaqtılıq tábiyaattıń jeńip bolmaslıǵın, onıń qayta tikleniw qábiletin aytıp otedi.
Súwret ótken zaman hám keleshek ortasındaǵı birdey kópirka aylanadı, tábiyaatqa ǵamxorlıq qılıw hám minez-qulqlarimiznıń aqıbetlerin dıqqat menen kórip shıǵıw zárúrligini yadǵa saladı. Bul bizni tekǵana tábiyiy resursların saqlawǵa, bálki sanaat hám texnologiyalıq ózgerislerge bolǵan munasábetlarimizni qayta kórip shıǵıwǵa shaqıradı.
Búgingi kúnde global átirap -ortalıq máseleleri kúndelik bar ekenligimiznıń ajıralmaytuǵın bólegine aylanıp baratırǵan waqıtta Matevosyannıń súwreti átirap -ortalıq xabarlılıǵınıń zárúrli ramziga aylanıp barıp atır. Bul hár bir insan qılmısı átirap -ortalıqqa tásir kórsetiwin yadǵa saladı hám rawajlanıw hám tábiyaatqa húrmet ortasındaǵı teń salmaqlılıqtı saqlap qalıw ushın turaqlı sheshimlerdi talap etedi.
Sonday etip, Savitskiy muzeyindegi " Muynak balıq fabrikası" tekǵana kórkem óner shıǵarmasına, bálki háreketke shaqiriqga da aylanadı. Matevosyannıń dóretiwshilik aqılı átirapımızdaǵı olamga tásirimizni dıqqat menen kórip shıǵıw hám oylaw qılıw ushın yosh dáregine aylanadı.
Savickiy muzeyindegi R. T. Matevosyannıń " Muynak balıq fabrikası" súwreti tamashagóyni tekǵana kórkem óner, bálki tereń social hám átirap -ortalıq máseleleri haqqında da oylawǵa shaqırıq etedi. Bul súwret insan, olardıń iskerligi hám sanaatı átirap -ortalıqqa qanday tásir etiwi tuwrısında baylanısıw ushın shouga aylanadı.
Súwretshiniń bo'yog'inıń hár bir boyaw zarbasida siz tekǵana texnikalıq ustalıqtı, bálki zamanagóylıq máselelerin tereń túsiniwdi de kóriwińiz múmkin. Qarańǵı sayalar hám jaqtılıq oyınınıń kombinatsiyası sır ortalıǵın jaratadı hám usınıń menen birge balıq fabrikasınıń batıl diywalları ishinde de gózzallıqtı aytıp otedi. Bul kóriw qarama-qarsılıqı úmit hám eń qıyın jaǵdaylarda ózgeris múmkinshiligı ushın metaforaga aylanadı.
Íqlım ózgeriwi, bioxilma-xillikni joytıw hám átirap -ortalıqtaǵı páleketler sıyaqlı zamanagóy qıyınshılıqlar sharayatında " Muynak balıq fabrikası" súwreti aktual bolıp barıp atır. Bul bizni sanaat rawajlanıwı ushın tóliytuǵın bahalarımız hám turmıs tárizimiz ózi menen alıp keletuǵın ózgerisler haqqında oylawǵa usınıs etedi.
Matevosyannıń súwreti joǵalǵan ótken zamanǵa tek baxıtsızlıqlı názer taslawdıń ornına, tábiyaat menen óz-ara baylanısda bolıwdıń jańa jolların tabıw ushın yosh dáregi bolıp xizmet etiwi múmkin. Hár bir tamashagóy bunı juwapkershilikke, qarıydarlar jantasıwın qayta kórip shıǵıwǵa hám turaqlı keleshekke háreket etiwge shaqiriq dep biliwi múmkin.
Sonday etip, " Muynak balıq fabrikası" muzey degi suwretden kóre kóbirek zatqa aylanadı. Bul biziń dúnyaǵa tásir etiwimiz haqqında oylaw ramziga aylanadı hám bizni tekǵana ótken zamandı oylap tabıwǵa, bálki jaqsılaw keleshekti jaratıwda aktiv qatnas etiwge odaydı. Jumıstıń kórkem gózzallıǵı onıń social áhmiyeti menen birlestiriledi, onı ekologiya, turaqlılıq hám insan tábiyaat aldındaǵı juwapkershilik máseleleri talqılawınıń ajıralmaytuǵın bólegi etip qóyadı.
Savickiy muzeyindegi R. T. Matevosyannıń " Muynak balıq fabrikası" kóplegen tema hám máseleler kórinisin ashatuǵın ayriqsha dóretiwshilik aynaǵa aylantırıladı. Bul súwret bizni tekǵana joǵalǵan ótken zamanǵa qarawǵa, bálki jáne de turaqlı hám uyqas keleshekti jaratıw jolların aktiv kórip shıǵıwǵa usınıs etedi.
Áwele, Muynak balıq fabrikası insaniyattıń ekologiyalıq izi haqqında zárúrli sorawlar tuwdıradı. Súwrette kórinetuǵın balıq fabrikasınıń qarabaxanaları insan iskerligi landshafttı qanday ózgertiwi hám tábiyiy ekotizimlarga tásir etiwi múmkinligin yadǵa saladı. Bul ıqlım ózgeriwi hám bioxilma-xillikni qorǵaw tuwrısındaǵı házirgi dodalawlar kontekstinde aktual máselege aylanıp barıp atır.
Filmde sanaattı rawajlandırıwdıń sociallıq-ekonomikalıq tárepleri haqqında da dialog ashıladı. Ilgeri balıq fabrikası jergilikli xalıq ushın párawanlıq hám jumıs menen támiyinlew ramzi bolǵan, biraq búgingi kúnde ol joytıw hám tómenlew jayına aynalǵan. Bul bolsa sanaat mútajliklerin tárezine salıw, regiondıń social -mádeniy turaqlılıǵındı saqlaw haqqında oylaw imkaniyatın beredi.
Matevosyannıń súwreti de tutınıw hám shıǵındı temasın talqılawǵa odaydı. Balıq fabrikasınıń qarabaxanaları tábiyiy resursların basqarıw salasında zaman hám áwmetsiz tájiriybeler gúwalıǵına aylanadı. Jámiyet retinde tutınıw ádetlerimizni qayta kórip shıǵıwımız hám planeta daǵı ızlarimizni kemeytiw ushın turaqlı tutınıwǵa háreket etiwimiz kerek.
Juwmaq etip aytqanda, Savickiy muzeyindegi R. T. Matevosyannıń " Muynak balıq fabrikası" insan hám tábiyaat ortasındaǵı munasábetler, átirap -ortalıqtı qáliplestiriwdegi rolimiz hám tábiyaat menen qanday sheriklik etiwimiz, jáne de turaqlı hám uyqas keleshekke umtılıwımız haqqında tereń oy-pikir júrgiziwdi xoshametlantiradigan birdey kórkem óner hújjetine aylanadı.