«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 1

60
 
boshlang‘ich yondashuv madaniyat bu barcha jamiyatlarga xos bo‘lgan gomogen 
holatdir, degan tasavvurga asoslangan. Jamiyatdagi tafovutlar ularning mohiyati, 
mazmunidagi farqlar sifatida emas, balki ayni bir holat - madaniyatning ravnaqi 
darajasidagi tafovutlar sifatida talqin etilgan. Yovvoyilikdan sivilizatsiyaga tomon 
taraqqiyot o‘lchov mezoni bo‘lib xizmat qilgan. Jamiyat o‘z tasarrufida sivilizatsiyaning 
qanchalik ko‘proq belgilariga ega bo‘lsa, u madaniy jihatdan shunchalik ko‘p taraqqiy 
etgan deb hisoblangan. Biz E.Teylor asarlarida madaniyatni tushunishga nisbatan 
shunday yondashuvning eng yorqin ifodasini uchratamiz. Uning ancha keng tarqalgan 
madaniyat ta’rifi madaniyatni bilim, e’tiqod, san’at, axloq, qonunlar, urf-odatlar va 
insonning jamiyat a’zosi sifatida orttiradigan boshqa har qanday belgilari va odatlarini 
o‘z ichiga oladigan yaxlit kompleks hodisa sifatida ifodalaydi. Lekin bunday nuqtai 
nazar bilan kelishish qiyin: sivilizatsiya va madaniyat – bir-biridan ancha farq qiladigan 
tushunchalardir. Bir holatni boshqa bir holat orqali baholash mumkin emas, chunki 
ushbu har ikkala tushuncha turlicha ma’noli hollarga tegishlidir. 
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA 
XIX asr oxirida F.Boasning antropologik tadqiqotlari boshlanishi bilan 
“madaniyat” atamasi turli jamiyatlarga nisbatan ham qo‘llana boshlandi. Madaniyatga 
nisbatan qarashlarning bunday modifikatsiyasi tilning qanday ahamiyat kasb eta borishi 
jihatidan juda muhim hisoblanadi. Shu vaqtdan boshlab til va madaniyat uzviy 
bog‘liqlikda ko‘rib chiqiladi. 
A.Vejbitskaya, madaniyatning Klifford Gerts taklif qilgan ayniqsa samarali bir 
ta'rifini keltiradi. Unda aytilishicha, madaniyat – bu ramzlarda mujassamlashgan 
mohiyatlarning tarixiy jihatdan shakllanadigan modelidir. Bu meros qoldiriladigan 
tasavvurlar tizimi bo‘lib, ular yordamida odamlar o‘zaro bir-biri bilan muloqotda 
bo‘lishadi va ularning hayot haqidagi bilimlari hamda hayotiy qoidalari shu tasavvurlar 
asosida qayd qilinadi va rivoj topadi. 
E.Sepir madaniyatni mazkur jamiyatning ish yuritishi va fikrlashi uchun asos 
bo‘ladigan narsa sifatida ta'riflagan. 
Ishga solingan tarkibiy qismlar, o‘rganish maqsadlari va fan, madaniyatning turli 
sohalaridagi tadqiqotchilar mansub bo‘lgan maktablarga qarab madaniyatning mazmuni 
va tuzilishi turlicha talqin qilingan. 
Madaniyat ta’rifiga nisbatan ijtimoiy yondashuv ushbu holatning tabiat, alohida 
shaxs bilan cheklanib qolmaydigan, balki muloqot qilib turadigan odamlar guruhiga xos 
bo‘lgan biologik va fiziologik jihatlardan tamomila o‘zgacha holat tarzida ko‘rib 
chiqilishiga asoslanadi. 
Madaniyat ta’rifiga nisbatan kognitiv yondashuv shundan iboratki, madaniyat 
shaxs tomonidan o‘zlashtira borilishi bilan fikriy voqeliklar, tuzilmalar va jarayonlar 

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 1