Scientific progress

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 1 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 191
Xattusiga kochiradi (Shu voqeadan keyin, davlat rasmiy ravishda Xatti zamonaviy 
fanda Xett deb atala boshlanadi). Uning vorisi Mursili I (er. avv. 1625-1590 yillar 
atrofida) davrida Xett podsholigida markazlashuv kuchayadi. U Mesopotamiyadan 
Finikiyaga boradigan yoldagi asosiy savdo markazi bolgan Shimoliy Suriyadagi 
Xalpa shahrini bosib oladi. Mursili I er. avv. 1595-yilda uzoq Bobilga yurish qilib, 
Xammurapi sulolasini tugatadi. Ammo mamlakat ichida keskin vaziyat vujudga keladi. 
Saroy fitnachilari podsho hokimiyatini kuchayishini istamay, taxt vorisligiga kopgina 
davogarlar bolishiga imkoniyat beradigan ananalarni saqlab qolishga urinadilar. 
Oqibatda Mursili I saroy fitnasi qurboni boladi. Xett hukmron tabaqalari ichida ozaro
kelishmovchiliklar boshlanadi.
 
MUHOKAMA 
Ozaro kelishmovchiliklarga Telepin I (er. avv. 1530-1500 yillar atrofida) chek
qoyadi. Uning davrida faqat podshoning ogli taxtga chiqish huquqiga ega boladi. Agar 
podshoning ogillari bolmasa, uning singlisining ogli va eng songgida podshoning 
kuyovlari taxtga davogar bolish qoidasi ornatiladi. Taxt vorisligining bunday tartibi 
qatiy bolib, zodagonlar kengashi «pankus»ning taxt vorisligi masalasidagi rolini 
tugatdi. Ammo qolgan masalalarda «pankus» oz huquqini saqlab qoladi. Pankusning 
yuqori pogonasi bolgan «tuliya» hal qiluvchi rol oynaydi. Tuliyaning ruxsatisiz podsho 
uning biror-bir azosi bolgan zodagonni qatl qila olmas edi. Agarda tuliyaning ruxsati 
bilan uning biror azosiga podsho tomonidan olim jazosi berilgan taqdirda ham podsho
aybdorning oilasini taqib ostiga olish va mol-mulkini musodara qilish huquqidan 
mahrum edi. Tadqiqotchilar, bu davrni (er. avv. XVIIII- er. avv. XVI asrlar) qadimgi 
Xett podsholigi davri deb hisoblaydilar.