See discussions, stats, and author profiles for this publication at



Yüklə 1,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/37
tarix14.03.2023
ölçüsü1,28 Mb.
#87850
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37
Trening ma\'lumoti

 
 
 
 
 


20 
 
Muomala jarayonida vujudga keladigan muammolarni
bartaraf etish usullari 
 
SHaxslararo 
munosabatlarga 
kirishish 
jarayonining 
samaradorligini 
tahminlash va oʻzaro foydali dialogni olib borish uchun kommunikativ jarayonlar 
asosida yotuvchi qonuniyatlarni hisobga olish lozim boʻladi. Har qanday shaxslararo 
munosabatlar asosida yotuvchi omillar – psixologik (emotsional) aloqa, deb 
ataluvchi keng qamrovli tushunchani tashkil etadi. G. M. Andreevaning fikricha
ijtimoiy rolg’ - bu aniq bir shaxsning ijtimoiy munosabatlarda egallaydigan oʻrnidir. 
Bu mahlum bir pozitsiyani egallaydigan har qanday kishidan kutiladigan mehyoriy 
jihatdan maqbul xulq-atvor namunasidir.
SHunday qilib, ijtimoiy munosabatlarga kirishuvchi har qanday kishi mahlum 
hayotiy shart-sharoitlarda, vaziyatlarda uning uchun jamiyat tomonidan belgilab 
qoʻyilgan ijtimoiy rolni bajaradi. 
Rolli munosabatlar ijtimoiy rolg’ talabidan kelib chiqsa-da, uning shaxs 
tomonidan ijro etilishi uslubiga koʻra alohida oʻziga xos boʻyoqqa ega boʻladi. 
Ushbu ijro uslubi har bir shaxsning individual xususiyatlari, nutqiy malakasi, 
axloqiy sifatlari, xarakterologik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda oʻziga xos 
«imkoniyatlar kengligi»ni tashkil etadi va kommunikativ jarayonlar rivojiga ijobiy 
yoki salbiy tahsir koʻrsatadi. 
Rolli xulq-atvor qoidalarining buzilishi, mahlum kommunikativ vaziyatlarda 
oʻzlariga xos boʻlmagan xulq-atvorni namoyon etishlari atrofdagilar ulardan 
kutadigan xatti-harakatlarga toʻgʻri kelmay qoladi va shaxslararo munosabatlarning 
keyingi rivojiga salbiy tahsir koʻrsatadi, muomaladagi sherik bilan oʻzaro 
tushunmovchiliklarga va hatto ochiq ziddiyatlarga olib keladi. 
Bundan tashqari, rolli munosabatlarga muomaladagi sheriklar tomonidan bu 
rolni individual ijro etish uslubiga xos boʻlgan ijtimoiy mavqe (status) lari ham
muhim tahsir koʻrsatadi. Kishining ijtimoiy mavqei uning egallagan lavozimi, 
professional tajribasi, obroʻsi, koʻrsatgan shaxsiy xizmatlari, yoshi va boshqalar 


21 
asosida belgilanadi. Muomala jarayonida kishilarning ijtimoiy mavqelarini hisobga 
olmaslik ziddiyatli va samarasiz dialoglarga sabab boʻladi. 
Yuqori darajadagi «oʻz-oʻziga baho»ga ega boʻlgan shaxslar muomalada 
yuzaga kelgan vaziyatni oʻz «Men - kontseptsiya»lariga xavf sifatida baholashlari 
natijasida ziddiyatli munosabatlarga moyil boʻladilar. Bunday vaziyatlarda 
dialogning konstruktiv munozaralaridan bir-birining shaxsiy sifatlari tanqididek 
samarasiz yoʻlga oʻtishiga yoʻl qoʻymaslik kerak. Dialog qatnashchilarining bunday 
bir-biriga boʻlgan oʻzaro nosamiymiy munosabatlari umumiy mantiqiy toʻgʻri 
qarorga kelishga toʻsqinlik yaratadi va turli kelishmovchiliklarni keltirib chiqaradi. 
Mazkur kelishmovchiliklar ijtimoiy psixologiyada «kelisholmaslik simulyatsiyasi»,
deb yuritiladi. 
Amaliyot shuni koʻrsatadiki, bunday holatlarda nima boʻlganda ham oʻz 
nuqtai – nazarini oʻtkazish, muomaladagi sherikni bunga koʻndirishga asoslangan 
tashqi ustunlik holatidan voz kechish eng samarali yoʻl hisoblanadi.
Mahlumki, shaxslararo kommunikatsiyaning asosiy vazifasi kishilar orasidagi 
oʻzaro axborot almashinuvidir. Kishilarning oʻzaro axborot almashinuvi verbal va 
noverbal vositalar orqali amalga oshiriladi.
Nutqda kishining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, uning tafakkuri, 
yoʻnalganligi aks etadi. Nutq doimo motivlashgandir. Soʻz va iboralardagi maqsad 
va motivlarning aniqlanishi insonlarning fikr-oʻylari, hatti –harakati, qilmishlarini 
tushunishga yordam beradi. Koʻpincha: Nima uchun u menga bunday dedi? –  degan
savolga javob topish muloqotdagi sherikning haqiqiy maqsadini tushunishga imkon 
yaratadi. 
Psixologiyada nutq ichki va tashqi nutqqa ajratiladi. Ichki nutq nafaqat 
kishining «oʻz-oʻziga aytgan soʻzi» balki uning fikrlari va nutqi oraligʻida kechuvchi 
murakkab tayyorgarlik jarayonidir. A.R.Luriya tahkidlashicha, ogʻzaki nutqning 
eng sodda koʻrinishi affektiv nutqdir. Affektiv nutq alohida hayajonli iboralar va 
nutq shtamplaridan iborat boʻladi. Bunday nutqning yuzaga kelishiga soʻzlovchining 
affektiv holati sabab boʻlib, koʻpincha unda aniq maqsad va ongli motiv boʻlmaydi. 


22 
SHuning uchun affektiv boʻyoq berilgan nutqni tahlil qilib, soʻzlovchining 
psixik holatiga, suhbatdoshiga boʻlgan emotsional munosabatiga, qoʻrquv holati va 
suhbat predmetiga boʻlgan munosabatiga baho berish mumkin. Ayrim hollarda 
bunday nutq simulyativ (yolgʻondakam) xarakterga ega boʻlishi ham mumkin.
Nutqiy xatti-harakatlarni noverbal vositalar muhim darajada toʻldiradi. Ularga 
jestlar, mimika, tana holatlari- pozalar, turli nutq vokallashtiruvchi vositalar (ovoz 
sifati, uning diapazoni, tonalligi), nutq maromi, pauzalar, yigʻi, kulgu, yoʻtalish va 
hokazolar kiradi.
Ayrim mualliflar fikricha, noverbal vositalar yordamida 55-60 (va undan 
koʻproq) foiz axborotlar yetkaziladi. Noverbal vositalar orasida koʻz kontakti (vizual 
kontakt) sheriklar orasidagi dialog jarayonida muhim oʻrin tutadi. Nigoh yordamida 
diqqatni, mahqullash yoki mahqullamaslikni, emotsional holatni, suhbat 
qatnashchilarining dialogik birligida iboralarning boshlanishi yoki tugaganligi aks 
ettiriladi. 


23 

Yüklə 1,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin