- 108 -
mək, fərdiyyətini itirmək təhlükəsinin qarşısını al-
maqdır.
Din də humanitar sahəyə aiddir. Çünki insanın
mənəvi aləmi ilə bilavasitə bağlıdır. Lakin müxtəlif
dinlərdə bu bağlılıq bir qədər fərqlidir. Məsələn is-
lamda dini etiqad ilk növbədə fərdə aiddirsə, xris-
tianlıqda kilsələr insanla Allah arasında vasitəçilik
missiyasını üzərinə götürərək dini ictimailəşdirmiş-
lər. Ona görə də, islam aləmində ilahiyyat və dinşü-
naslıq əsasən humanitar sahəyə aid olsa da, xristian
dünyasında cəmiyyət sferasına aiddir. Amma islam-
da da hər bir fərd üçün nəzərdə tutulan həyat tərzi
və davranış qaydaları (fiqh) dini yönlü dövlətlərdə
cəmiyyət və dövlət səviyyəsində təsbit olunmaqla
hüquq sisteminin əsasını təşkil edir və beləliklə ic-
timailəşmiş olur.
İstənilən halda bütün dinlər həm humanitar,
həm də cəmiyyət sferası ilə sıx surətdə bağlıdır.
Tarix də həmçinin. Tarix özü və tarixlə tərbi-
yə daha çox humanitar sahəyə aid olsa da, tarixşü-
naslıq və tarix fəlsəfəsi daha çox ictimai elmlərə
aiddir.
Eləcə də fəlsəfə. Bir çox təsnifatlarda fəlsəfə
humanitar sahəyə aid edilir. “Özünü dərk et” prinsi-
pindən çıxış edildikdə, bu doğrudan da belədir. Am-
ma insan fəlsəfəsindən fərqli olaraq tarix fəlsəfəsi
daha çox dərəcədə ictimai yönlüdür. Yəni onun
predmetini insan yox, cəmiyyət; fərdi ruh yox, icti-
