Selçuklu yükseliŞ DÖnemi

 

 

 

SELÇUKLU YÜKSELİŞ DÖNEMİ MÂVERÂÜNNEHİR FAKİHLERİ VE FIKIH İLMİNE 

KATKILARI 

409 

 

tarihleri  tespit  edilebilenler  üzerinden  dijital  bir  tarama  yapıldığında, 

Orta  Asya  kütüphanelerinde  nüshasına  rastlanmayan  pek  çok  eserin 

Osmanlı coğrafyasındaki bu kütüphanelerde olduğu görülecektir.

60

 

Şüphesiz bu eserlerin günümüze kadar intikalinde; 1071 Malazgirt 

savaşı  sonrası  Anadolu  kapılarının  açılması  ile  başlayan  göç  dalgası 

neticesinde  Mâverâünnehir  fıkıh  mektebi  ananelerini  Anadolu’ya 

taşıyan alimler etkili olmuştur. Pezdevî (ö. 482/1089) ile Ebü’l-Muîn en-

Nesefî’nin (ö. 508/1115) de öğrencisi olan Alaüddîn es-Semerkandî (ö. 

539/1144)  ve  Bilâd-ı  Rûm  (Anadolu)  kadısı  olarak  şöhret  bulmuş  olan 

Ebû Saîd el-Herevî (ö. 537/1142) bunlara sadece bir örnektir.

61

 

Sonuç 

Mâverâünnehir, 

Buhara’dan 

Semerkant’a, 

Fergana’dan 

Mergīnân’a, Serahs’tan Şaş’a kadar ilmin geliştiği, fıkhın hayat bulduğu, 

Hanefî 

Mezhebi’nin 

kök 

saldığı, 

Serahsîlerin, 

Pezdevîlerin, 

Mergīnânîlerin ve daha ismini sayamadığımız birçok âlimin yetiştiği yer 

olmuştur.  Buralarda  yetişen  âlimler  eserleriyle  çağlara  damgasını 

vurmuştur. 

İlim ve medeniyetin beşiği haline gelen Mâverâünnehir’de gelişen 

ilimlerden  biri  olan  fıkıh  Hanefilerin  eserleriyle  taçlanmış,  burada 

şekillenen  fıkhî  miras  Anadolu  dâhil  birçok  yere  yayılmış,  özellikle 

Mâverâünnehir  fakihlerinin  hem  usul  hem  de  füru'  alanında  ortaya 

koyduğu  eserler  asırlarca  medreselerde  okutulmuş  ve  bu  eserlere 

şerhler, haşiyeler yazılmıştır.  

Mâverâünnehir,  İslam  ulemasıyla  tanışma  ve  doğu  bölgelerine 

yayılma  düşüncesinden  kaynaklı  olarak  Selçuklular  tarafından 

fethedilen,  Karahanlıları  kendilerine  bağlayarak  bölgenin  yine 

Karahanlılar tarafından yönetildiği yerler olmuştur. Selçuklu döneminin 

de en parlak dönemi olan Sultan Alparslan ve Melikşah zamanını içeren 

Yükseliş  devrinde  bu  bölgede  yüzlerce  fakih  yetişmiştir.  Bunlar 

içerisinde hukuk tarihi bakımından önemli şahsiyetler olduğu gibi, çok 

fazla  öne  çıkmamış,  herhangi  bir  eser  telif  etmemiş,  biyografik 

eserlerde  sadece  isimleri  bulunan  kimseler  de  olmuştur.  Bazı  fakihler 

 

 

60

   Bedir, Buhara Hukuk Okulu, 87. 

 

61

   Mehmet Kalaycı, “Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı’daki İzdüşümleri”, Cumhuriyet 

İlahiyat Dergisi, 20/2 (2016), 17-18; Muzaffer Kamilov, “Mâverâünnehir Fakihlerinin 

Selçuklu  Medreselerindeki  Faaliyetleri”,  I.  Uluslararası  Selçuklu  Tarihi  Coğrafyası 

Sempozyumu  Bildiri  Kitabı:  Suriye-Irak-Filistin,  ed.  Ahmet  Çaycı  (Konya:  Necmettin 

Erbakan Üniversitesi, 2020),706. 

---

410