Semantik Web texnologiyalari asosida raqamli kutubxonalar arxitekturasi

Semantik raqamli kutubxonalarning tavsiya etilgan arxitekturasini sinovdan o‘tkazish. Taklif etilgan yondashuvni, yaratilgan modellar va usullarni sinab ko‘rish uchun ikkita dasturiy ta'minot tizimi ishlab chiqilgan: SemARC - resurslarning semantik annotatsiyasi tizimi va SemDL - semantik texnologiyalardan foydalangan holda elektron resurslarni saqlashni boshqarish tizimi.
Semantik resurs annotatsiyasi tizimi SemARC uchlik to‘plamlari bilan ERning semantik annotatsiyasi uchun mo‘ljallangan. U izohli elektron resurs uchliklarining komponentlari o‘rtasida vizualizatsiya va navigatsiya kabi funktsiyalarni bajaradi; txt, doc, pdf, xml, html formatlaridagi matnlarni nominal ob’ektlarni ajratib olish va ularni bilimlar bazasida saqlanadigan ontologiya misollari bilan solishtirish imkoniyati bilan avtomatik tahlil qilish; semantik noaniqlikni avtomatik va qo‘lda hal qilish; qidiruv so‘rovlari yordamida ontologik bilimlar bazasidan ularning alohida komponentlarini tanlash orqali uchliklarni shakllantirish. SemArc tizimining umumlashtirilgan tuzilishi 2-rasmda ko‘rsatilgan.
SemArc dasturiy ta'minot tizimi Java Server Pages va Java Servlet texnologiyalariga asoslangan bo‘lib, elektron kutubxona ma'lumot ob’ektlarini izohlash uchun mustaqil yoki JSP sahifasida HTML yorlig‘i sifatida ishlatilishi mumkin. Sesame tizimi [10] RDF xotirasi yordamida amalga oshirilgan bilimlar bazasini boshqarish tizimi sifatida ishlatilgan. Ushbu tizim kutubxona ontologiyalarining barcha tushunchalari va misollarini tavsiflovchi tripletlarni saqlash uchun ochiq manba Java veb-xizmatidir.

JSP, SERVLET – foydalanuvchi interfeyslari(GUI)

Mutaxassislar

Relevant natijalar

Ma’lumotlar bazasiga hujjatning semantik metama’lumotlari tripletlarini yozish

Tashkilot ma’lumotlar bazasi SES AME

Metka

Resurslarni qidirish

Tokenlash va normallash

Semantik o‘xshashlikni o‘lchash

HUJJAT

Tilni aniqlash

2-rasm. SemARC tizimining dasturiy ta'minot arxitekturasi
LangDetect paketi [11] hujjatda ishlatiladigan tilni va har bir kontseptsiya yoki misolning teglarini aniqlash uchun ishlatiladi. Ushbu to‘plam ko‘p sonli tabiiy tillarni, shu jumladan rus tilini aniqlash imkonini beruvchi ochiq kodli Java kutubxonasi. Ushbu paketning natijasi maxsus matn tahlili komponentlarini chaqirish uchun ishlatiladi. SemARC tizimining eng muhim qismi Lucene komponenti [12], Java toʻliq matnli qidiruv kutubxonasidir. U turli formatdagi hujjatlarni maxsus modullar yordamida indekslash imkonini beradi.
SemDL semantik resurslarni saqlashni boshqarish tizimi RDF, RDFS, OWL va SPARQL kabi semantik texnologiyalardan foydalanishga asoslangan elektron resurslarni saqlashni (hujjatlar, tasvirlar, audio va video fayllar) boshqarish uchun mo‘ljallangan. Dastur foydalanuvchilarni ro‘yxatga olishni va electron resursdagi qiziqishlarni tahlil qilish asosida ularning profillarini yaratishni nazarda tutadi; electron katolog annotatsiyalarini o‘z ichiga olgan kataloglarni tripletlar to‘plami shaklida yuritish; elektron resurslarni ko‘rish va axborot ob’ektlari (hujjatlar, foydalanuvchi profillari, tushunchalar toifalari va boshqalar) o‘rtasida o‘tishni amalga oshirish; ERni ularning semantik annotatsiyalari asosida tasniflash; foydalanuvchilarning qiziqishlari va resurslarning semantik tavsiflari asosida elektron resurslar bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish; elektron resurslarni semantik qidirishni amalga oshirish.
SemDL tizimi quyidagi darajalarga bo‘linadi: Veb-interfeys, Seansni boshqarish va tizim funktsiyalariga kirish huquqlari, Funktsiya chaqiruvlari, Komponentlar va paketlar, Ma'lumotlar manbalari. Foydalanuvchilar veb-interfeys yordamida tizim bilan o‘zaro aloqada bo‘lishadi va ular uchun mavjud funktsiyalarni chaqirishlari mumkin.
Ontologik bilimlar bazasini saqlash Sesame serverida bilim bazalarini (RDF omborlari) boshqarish imkonini beruvchi veb-interfeysga ega ilovalar yordamida amalga oshiriladi. Raw RDF ma'lumotlari Protégé ontologiya muharriri [13] yordamida yaratilishi mumkin.
SemDL tizimida qidiruv turli yo‘llar bilan amalga oshiriladi - oddiy to‘liq matnli va reyting natijalari bilan yanada murakkab semantik. So‘rovlarni shakllantirish jarayonida foydalanuvchilarga ularni yaxshiroq shakllantirishga yordam beradigan ontologiya tushunchalari ko‘rsatiladi. Semantik qidiruv SemDL-da resurs konteksti yoki mazmuni bo‘yicha alohida amalga oshiriladi, kirish esa so‘rovlar uchliklari to‘plamidir. Qidiruv natijalari tegishlilik balliga ko‘ra kamayish tartibida tartiblangan.
Xulosa. Elektron kutubxonalarning rivojlanishi elektron resurs mazmunining aniq tavsifi bilan ishlash uchun yondashuvlarni yaratishni talab qiladi. Ushbu maqola Semantik Web texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan bunday yondashuvni taklif qiladi. Taklif etilayotgan yondashuvni SemArc va SemDL dasturiy ta'minot tizimlari ko‘rinishida amalga oshirish va uni sinovdan o‘tkazish natijalari [14] ushbu yondashuvning maqsadga muvofiqligini va qidiruv, toifalash va tavsiyalar kabi asosiy elektron kutubxona vazifalarini hal qilish samaradorligini ko‘rsatdi.