SƏmayə MƏMMƏD qızı mustafayeva şƏhla müZƏFFƏR qızı qurbanova z əRİFƏ ŞAMİL qızı cavadova
Corc Buşun prezidentliyi dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bill Klintonun prezidentliyi dövründ ə ABŞ-ın xarici siyas əti
- Corc Buşun (Kiçik) prezidentliyi dövründə ABŞ-ın xarici siyas əti
|
Corc Buşun prezidentliyi dövründə ABŞ-ın xarici siyasəti Corc Buş ABŞ-ın İkinci dünya müharibəsində iştirak etmiş sonuncu prezidenti idi. Xarici siyas ətdə ABŞ SSRİ ilə danışıqları davam etdirirdi. 1989- cu ilin dekabrında Malta adasındakı görüş SSRİ-nin dağılması, Almaniyanın birləşdirilməsi, Avropadakı so- sialist dövl ətlərin əvvəlki quruluşa qayıtması və dünya xəritəsində yeni geosiyasi d əyişikliklərin əmələ gəlməsi üçün bir siqnal rolunu oynadı. 1991-ci ilin fevralında Corc Buş 30-a qədər dövlətin birgə iştirakı ilə «Səhrada tufan əməliyyatı» adı altında İraqa hücum t əşkil etdi. Buna səbəb o idi ki, 1913-cü ilə qədər İraqın tərkibin- d ə olan Küveyti 1990-cı ilin avqustunda İraq yenidən tutmuşdu. ABŞ təkid edirdi ki, İraq Küveytin müstəqilliyini yenidən tanısın. Lakin əvvəlcədən şəxsiyyəti müəyyən edilməyən bir lider olan S əddam Hüseyn bu tələblə razılaşmadı. Belə olduqda 1991-ci ilin fevralında BMT-nin Təhlükəsizlik şurasının 4 üzvü - İngiltərə, 90 Fransa, ABŞ, SSRİ İraqa hücumun lehinə, Çin isə bitərəf qaldığını bildirdi. Lakin bir ay keçm əmiş İraq Küveyti azad etməyi və ona olan borcunu verm əyi öhdəsinə götürdü. Corc Buşun dövrü həm də onunla xarakterik idi ki, hələ İkinci dünya müharibəsinin sonlarında başlamış olan «soyuq müharib ə» SSRİ-nin dağılması ilə başa çatdı. Böyük Corc Buşun dövründ ə ABŞ-ın dünyanın yeganə lideri kimi tanınması və dünyanın «amerikasayağı» idarə olunması üçün imkan yaradılmış oldu. Qloballaşma, həqiqətdə isə «amerikanlaşma» prosesi surət- l əndi və tezliklə bütün dünyanı əhatə etməyə başladı. Dünya təsər- rüfatı dolların musiqisi altında rəqs etməyə başladı. Bill Klintonun prezidentliyi dövründ ə ABŞ-ın xarici siyas əti Bill Klinton öz xarici siyas ətində liberal mövqe tutdu. Klinton inzibati idar əsinin xarici siyasət strategiyası ABŞ üçün «dünya lideri» rolunu saxlamağa yönəldilmişdi.1993-cü ildə Şimali Amerika azad ticar ət zonasının təşkili haqqında saziş qüvvəyə mindi. 1994-cü ild ə ABŞ-ın təşəbbüsü ilə «Amerika azad ticarət zonasının təşkili» haqqında qərar qəbul edildi. ABŞ-ın Asiya-Sakit okean regionu ölk ələri ilə iqtisadi əməkdaşlıqda fəal iştirakı təmin edildi. Yeni «Avroatlantik bazarı»nın təşkili haqqında plan işə başladı. NATO-nun Şərqə doğru genişlənməsi məsələsində ABŞ Rusiyaya güz əştə getməli oldu.1997-ci ildə ABŞ-Rusiya danışıqla- rında ABŞ öhdəsinə götürdü ki, Polşa, Çexiya, Macarıstan NATO- ya q əbul olunsa da, həmin dövlətlərin ərazisində ABŞ-ın hərbi bazaları yaradılmayacaqdır. Yuqoslaviya ilə əlaqədar Bill Klinton 1995-ci ild ə münasibətlərin sahmana salınmasına və Deyton müqa- vil əsinin (1995-ci il) bağlanılmasına nail oldu. Yaxın və Orta Şərq m əsələsində 1994-cü ildə Vaşinqtonda, 1995-ci ildə Qahirədə, 1996- cı ildə Osloda İsrail ilə Fələstin arasında münasibətlərin nizama salınmasına cəhd göstərdi. 1996-cı ildə Oslo müqaviləsi əsasında Fələstinə muxtariyyət verildi. ABŞ 1990-cı ildə SSRİ-dən ayrılmış Pribaltika respublika- larında öz nüfuzunu gücləndirməyə xüsusi səy göstərdi. 1996-ci ild ən ABŞ ATƏT-in Qarabağ məsələsini nizama salmaq üçün hələ 1992-ci ild ə təşkil etdiyi Minsk qrupunun həmsədrlərindən biri 91 oldu. Amerika Az ərbaycan münasibətləri haqqında birgə bəyanat adlanan s ənədi B.Klintonla Azərbaycan prezidenti H.Əliyev bu dövrd ə imzaladılar. Bu sənəd iki ölkə arasındakı münasibətlərin prinsip v ə gələcək istiqamətlərini göstərirdi. 1998-ci ild ə ABŞ yenidən İraqa qarşı möqeyində sərtləşdi. Bu “s əhrada tülkü” əməliyyatı adlanırdı. Belə ki, ABŞ İraqı kim- y əvi silahlar istehsalında günahlandırmağa başladı. Lakin Bill Klinton v əziyyəti müharibə həddinə gətirmədi. Atlantika həmrəy- liyi gücl əndirildi. Kosovada münaqişənin nizama salınması zama- nı NATO-dan istifadə edildi. 1999-cu ilin payızında ATƏT-in İstanbul sammitində ABŞ Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft ixrac boru k əmərinin çəkilməsi haqqında sazişi bəyəndi. Klintonun dövründə ABŞ-ın demokratiya və azad bazar iqtisadiyyatı konsepsiyasının bütün dünyada q əbul edilməsi, iqtisadi amirlik metodlarından əl ç əkilməsi, informasiya mübadiləsinin artması, azad bazarla demok- ratiyanın yanaşı addımladığı yeni şərait yaradılmış oldu. Bill Klinton İkinci cahan müharibəsindən sonrakı dövrdə ABŞ-ın ən ağıllı prezidenti kimi tarixə düşdü. Corc Buşun (Kiçik) prezidentliyi dövründə ABŞ-ın xarici siyas əti Dünyanın aparıcı strateji tədqiqat mərkəzləri tərəfindən ABŞ–ın beynəlxalq statusu dünya lideri kimi müəyyən edilmişdi. Politoloqlar hesab edirdil ər ki, ABŞ heç zaman çoxqütblü dünyada (primus inter pares ) v əziyyəti ilə razılaşmayacaq və Avropada, Asiyada v ə Amerikada hegemonluq etməyə çalışacaq. Londonda yerl əşən Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun alimləri hesab edirdilər ki, “Heç bir ölk ə ABŞ qədər silahlı qüvvəyə, texnologiyaya və h ərbi təşkilata malik deyil. Avropa ölkələrinə birlikdə ABŞ–ın s əviyyəsinə çatmaq üçün 10 illər, Çinə öz hərbi sistemini yenidən qurmaq, Rusiyaya is ə əvvəlki hərbi qüdrətini bərpa etmək üçün daha çox vaxt lazım idi”.Hətta hər şeyə şübhə ilə yanaşan pessimistl ər hesab edirdilər ki, hadisələrin əlverişli inkişafı ABŞ – ın hələ 20 il dünyaya liderliyini təmin edəcək. Onlardan biri yazmışdı ki, “Qədim Roma” zamanından indiyədək ayrılıqda gö- türül müş heç bir dövlət beynəlxalq birlikdə bu qədər yüksəkdə dayanıb bu qədər həlledici üstünlüyə malik olmayıb. Başqa bir 92 politoloq qeyd etmişdi ki, Amerika Bütün praktiki mənalarda sarsılmazdır; ora hər hansı müdaxilə təhlükəsi yoxdur, ABŞ – ın süqutunu arzulayan düşməni yoxdur. O xarici ticarətdən asılı deyil, h ətta soyuq müharibə dövründə onlardan asılı olmayıb; Hamı hesab edirdi ki, yaxın 20 – 30 ildə Amerikanın təhlükəsizliyi üçün qorxu yaranmayacaq”. Lakin gözl ənilməyən hadisə baş verdi. 2001–ci ilin sen- tyabrın 11 – də səhər saat 8:48 – də “Amerika Eyrlaynz” şirkətinin t əyyarəsi Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin Nyu-yorkda yerləşən c ənub qülləsinə çırpıldı. Saat 10 – da və 10:28-də hər iki bina çök- dü. Saat 10 – da qaçırılmış üçüncü təyyarə Vaşinqtonda Penta- qonun (müdafi ə nazirliyi)binasına çırpıldı. Dördüncü təyyarə Pittsburqdan 80 mil m əsafədə yerə düşüb partladı. Terror aktı n əticəsində həlak olanların sayı 4000 nəfərdən çox idi. Bu hadisə n əticəsində ölkəyə 105 milyard dollar məbləğində ziyan dəymiş lakin hadis ənin əsas yekunu ondan ibarət oldu ki, əhali Amerikanın vurula bil əcəyini və qorxunun nə olduğunu bildi. Başqa sözlə, ABŞ – ın beynəlxalq terrorçuluq kimi təhlükəli və qorxulu düşməni meydana çıxdı. Bu düşmən həm də gözə görünməz idi, onun konkret yeri m əlum deyildir, haradan və nə vaxt ondan növb əti terror aktı gözləməyi müəyyən etmək çətin idi. Lakin 11 sentyabr hadis ələri Kiçik C.Buş hökumətinin daxili və xarici siyas ətinə böyük təsir göstərdi. 2001 – ci ilin sentyabrın 14 – də konqresin qəbul etdiyi q ətnamə ilə ölkə prezidentinə terror aktlarının təşkilatçılarına qarşı h ərbi qüvvədən istifadə sahəsində səlahiyyətlər verildi. 2001 – ci ilin sentyabrın 13 – də hökumətin qəbul etdiyi qərara əsasən prezident terrorda iştirakda şübhəli bilinən və ABŞ vətəndaşı olmayan şəxsləri xüsusi hərbi tribunala verə bilərdi, ittiham edil ənin vəkil tutmaq hüququ yox idi, istintaq və məhkəmə iclasları gizli aparılmalı idi. 2002 – ci ilin yayında C.Buş daxili təhlükəsizlik nazirliyi yaratmağı təklif etdi. Konqresin daxili təhlükəsizlik nazirliyinin yaradılması haqqında qəbul etdiyi qanun 25 noyabr 2002 – ci ildə qüvv əyə mindi. Daxili təhlükəsizlik nazirliyinin əsas fəaliyyət istiqam ətlərini sərhədlərin və nəqliyyatın təhlükəsizliyi, fövqəladə 93 hallarda müvafiq t ədbirlərə hazır olmaq, məlumatların təhlili və infrastrukturların müdafiəsi təşkil edirdi. Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyi Pentaqondan sonra ən böyülk nazirlik idi. Beyn əlxalq əməkdaşlıq daxili təhlükəsizliyin elementlərindən biri kimi mü əyyən edilmişdi. 2001 – ci ilin sentyabrın 11 – də olmuş terror aktlarının hazırlanması və həyata keçirilməsində ABŞ Səudiyyə Ərəbistan- dan olan m ilyonçu Usama ben Ladenin başçılıq etdiyi “Əl – Qaida” t əşkilatını günahlandırdı. ABŞ kəşfiyyatı müəyyən etmişdi ki, U.ben Ladenin m ənzil qərargahı, təşkilatın təlim bazaları Əfqanıstanda yerləşir. ABŞ Əfqanıstandan U.ben Ladenin verilmə- sini t ələb etdi. Lakin Əfqanıstan rəhbərliyi ABŞ – ın tələbinə əməl etm ədi və bildirdi ki, U. ben Ladenin günahı sübut edilməmişdi. Şərqi və Cənubi Asiyada nüfuz uğrunda mübarizədə ABŞ – ın əsas rəqiblərindən biri Çin Xalq Respublikası idi. ABŞ Çindən çoxlu kredit almışdı. 2008 – ci ildə ABŞ – ın xarici borcu 5,8 trilyon dollar olmuşdu ki, bunun təxminən 2 trilyon dolları Çinin payına düşürdü. Ona görə ÇXR ilə münasibətlərə ABŞ böyük diqq ət yetirirdi. Çin ABŞ – ın Asiya – Sakit okean siyasətinin m ərkəzində dayanırdı. ABŞ Çinin hərbi – dəniz donanmasını güc- l əndirmək yolu ilə Hind okeanında və Asiyada təsirinin artma- sından narahat idi. Çin təyyarədaşıyan gəmilər inşa etmək, dəniz quldurları ilə mübarizə məqsədi ilə Ədən körfəzinə hərbi gəmilər gönd ərmək fikrində idi. ÇXR yeni raketdən müdafiə silahları yaradır və Cənubi Çin dənizində yerləşən Xaynan adasında kosmik raketl ər üçün buraxılış meydançası inşa edirdi. ABŞ – ın diqqət mərkəzində saxladığı məsələlərdən biri Koreya Xalq Demokratik Respublikasının nüvə silahı yaratmaq ist əməsi idi. C. Buş hökuməti 6 il ərzində Şimali Koreya ilə əlaqə saxlamaqdan imtina etmişdi. ABŞ KXDR – la 1994 – cü ildə bağlanmış sazişi ləğv etmiş və onu “şər oxu” – na daxil etmişdi. 1987 – ci ild ə Cənubi Koreyanın sərnişin təyyarəsi KXDR–ın agentl əri tərəfindən partladıldıqdan sonra onun adı ABŞ dövlət departamentinin h ər il nəşr etdiyi terrorçuluğa kömək edən dövlət- l ərin siyahısına daxil edilmişdi. 2006 – cı ilin oktyabrında KXDR il ə özünün ilk nüvə reaktorunu partlatdıqdan sonra ABŞ – ın ona 94 münasib əti dəyişdi. 2008 – ci ilin iyununda C.Buş hökuməti KXDR– ın adını terrorçuları müdafiə edən dövlətlərin siyahısından çıxartdı. Çünki Şimali Koreya özünün nüvə proqramı haqqında b əyannamə ilə çıxış və nüvə reaktorunun soyuducu qülləsini ləğv etmişdi. ABŞ hökuməti KXDR–lə ticarətə icazə verdi. Şimali Ko- reya beyn əlxalq maliyyə təşkilatlarından kredit almağa başladı. Lakin ABŞ şirkətlərinin KXDR–də bizneslə məşğul olması hələ də qadağan olunurdu, KXDR –ın ABŞ bankalarındakı vəsaitlər dondurulmuşdu. 2008 – ci ilin sonunda KXDR – ın mövqeyi dəyiş- di, o, nüv ə obyektlərinə beynəlxalq komissiyanın üzvlərini burax- maqdan imtina etdi. ABŞ Hindistanla münasibətləri yaxşılaşdırmağa başladı. ABŞ Hindistanda təhsilə və kənd təsərrüfatına kapital qoydu, mü- dafi ə və atom elektrik stansiyaları tikintisi sahəsində kömək etdi. ABŞ hesab edirdi ki, Hindistan Asiyada onun strateji dayaqlarından biri ola bilər və Çinin nüfuzunun artmasının qarşısını almaq üçün ondan istifadə etmək olar. ABŞ – ın “şər oxu” – na aid etdiyi İranla münasibətləri g ərgin idi. ABŞ – ın rəsmi dairələrinə hətta İrana qarşı müharibə ehtimalından danışırdılar. MAQATE İranın nüvə silahı yaratma- dığını, ABŞ isə İranın atom bombası düzəltmək istədiyini iddia edirdi. ABŞ – ın xüsusi xidmət orqanlarının hazırladığı və nəşr etdirdiyi s ənəd deyilirdi ki, İran hələ 2003-cü ildə nüvə silahı yaratmağa yönəlmiş işləri dayandırmışdı. 2008–ci ilin əvvəlində ABŞ-da İranın nüvə tədqiqatlarına mane olmaq planı hazırlandı. Bu plan İranda enerji, kompüter və digər infrastruktur sisteminin işində təxribatları nəzərdə tuturdu. ABŞ hökuməti Polşa və Çexiya ərazisində raketdən müdafi ə sistemi yerləşdirmək istəyirdi. ABŞ bu məqsədini Avropa ölk ələrini İran raketlərinin hücumundan qorumağın zəruriliyi ilə əsaslandırmağa çalışırdı. 2008– cı ilin yayında ABŞ – la Polşa və Çexiya arasında raketd ən müdafiə sisteminin yerləşdirilməsi haqqında razılıq əldə edildi. Lakin İran Avropa ərazisinə çatan raketlərə malik deyildi. Dig ər tərəfdən isə, ABŞ hökuməti Polşa və Çexiya ərazisində raketd ən müdafiə sisteminin yaradılması ideyasını NATO 95 ç ərçivəsində irəli sürməmişdi. Bu isə bir sıra NATO ölkələrinin narazılığına səbəb olmuşdu. Onlar ABŞ – ın həmin addımlarını Şərqi Avropa ölkələri ilə ikitərəfli hərbi ittifaqın möhk əmləndirilməsi kimi qiymətləndirirdilər.Rumıniya və Ma- carıstan ərazisində ABŞ hərbi bazalar yaradırdı. Amma bunlar NATO bazaları sayılırdı. ABŞ – ın Polşa və Çexiyada raketdən müdafi ə sistemi yaratmaq cəhdləri Rusiyanın narahatlığına səbəb oldu. Rusiya ABŞ – ın niyyətini öz təhlükəsizliyi üçün qurğu yaradan amil kimi qiym ətləndirirdi. ABŞ Rusiyanın İrana nüvə texn ologiyaları göndərməsindən narazı idi. 2008 – ci ilin fevralında ABŞ Kosovanın müstəqilliyini tanımışdı. Əhalisinin əksəriyyəti albanlardan ibarət olan Kosovo Serbiyanın vilayətlərindən biri idi. Rusiya Kosovonun müstəqil- liyinin tanınmasına kəskin etirazını bildirmişdi. Rusiya keçmiş sovet respublikalarını öz sıralarına qatmaq istəyən NATO – nun şərqə doğru genişlənməsinin əleyhinə idi. Rusiya ilə qarşıdurmanın kəskinləşməsini istəməyən ABŞ və NATO 2008 – ci ilin aprelind ə Ukrayna və Gürcüstanın NATO – ya daxil olması m əsələsini müzakirə etmədilər. 2008 – ci il avqustun 8 – 12 d ə Rusiya ilə Gürcüstan arasında müharibə ABŞ – la Rusiya arasında münasibətlərin pisləş- m əsinə səbəb oldu. ABŞ hökuməti Rusiyanın siyasətini kəskin t ənqid edirdi. Eyni zamanda ABŞ hökuməti başa düşürdü ki Rusiya il ə münasibətlərdə gərginliyin artması hər iki tərəfə yalnız ziyandır. ABŞ bir sıra problemləri Rusiya ilə əməkdaşlıq z əminində həll etmək istəyirdi. İranın nüvə tədqiqatlarının qarşı- sını almaq üçün Əfqanıstandakı terrorçulara qarşı müharibədə Rusiya il ə əməkdaşlıq etmək mümkün idi. Bundan əlavə, strateji hücum silahlarının ixtisarına dair yeni müqavilə hazırlamaq lazım idi, çünki strateji hücum silahlarının ixtisarına dair birinci müqa- vil ənin müddəti 2009 – cu ilin dekabrında başa çatırdı. ABŞ – da yeni müqavil ə layihəsi hazırlanmışdı, lakin Gürcüstan hadisələri ilə müqavil ə layihəsi konqresdə müzakirə edilmədi. 2009 – cu ildə ABŞ – da rusiyaşünaslar A.Asmon və E. Kaçins tərəfindən nəşr edilmiş “Rusiya balansı” adlı kitabda yazılmışdı ki, ABŞ – ın Rusiya siyas əti aydın olmadığına və yüksək səviyyəli görüşlər 96 zamanı verilmiş vədlər yerinə yetirilmədiyinə görə Rusiya pre- zidenti V. Putin C. Buşu ehtibarlı tərəfdaş hesab etmir. ABŞ keçmiş Sovet respublikalarında mövqelərini möhkəm- l əndirməyə çalışırdı. C.Buş hökuməti Ukrayna və Gürcüstana xüsusi diqq ət yetirirdi. ABŞ həmin ölkələrdə “narıncı inqilabalar” n əticəsində hakimiyyətə gəlmiş Qərb meyilli prezidentləri müdafiə edirdi. “Azadlığın genişlənməsi” strategiyasını Ukrayna və Gür- cüstanda h əyata keçirmək olardı. ABŞ Ukrayna və Gürcüstanın NATO – ya daxil olmasına tələsmirdi. Digər tərəfdən ABŞ–ın hə- min ölk ələrlə əməkdaşlığı genişlənmişdi. 2008 – ci ilin dekabrın 19– da Vaşinqtonda “Ukrayna ilə ABŞ arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında xartiya” imzalandı. Bu sənəd tərəflər arasında müdafiə, t əhlükəsizlik, demokratiya və mədəniyyət sahəsində münasibət- l ərin inkişafını nəzərdə tuturdu. ABŞ – ın Krımın paytaxtı olan Simferapolda nümay əndəliyinin açılması da nəzərdə tutulurdu. Krımla bağlı Rusiya və Ukraynanın münasibətlərinə dair problem olduğunu və burada Rusiyanın hərbi dəniz bazasının yerləşdiyini n əzərə alsaq, ABŞ nümayəndəliyinin böyük əhəmiyyəti var idi. ABŞ Cənubi Qafqazda Rusiyanın mövqeyini zəiflətməyə çalışırdı. Azərbaycan enerji ehtiyyatları ilə zəngin idi. Gürcüs- tanın tranzit əhəmiyyəti böyük idi. 2006 – cı ilin yayında Bakı – Tiblisi – Ceyhan neft k əmərini tikintisi başa çatdı. Bu kəmərin ç əkilməsi ABŞ –la Azərbaycan arasında iqtisadi və siyasi münasib ətlərin inkişafına kömək etmişdi. 2006 – cı ilin aprelində ABŞ prezidenti C.Buşun dəvəti ilə Azərbaycan prezident ABŞ – a r əsmi səfər etmişdi. Ermənistan Azərbaycan münaqişəsinin t ənzimlənməsi ilə məşğul olan ATƏT – in Minsk qrupunun həm- s ədri kimi ABŞ Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünü müdafi ə edirdi. ABŞ eyni zamanda Dağlıq Qarabağ probleminin dinc yolla h əllinə tərəfdar idi. ABŞ –ın Rusiyanın hərbi bazaları yerl əşən Ermənistan siyasətinə ABŞ – dakı Erməni diasporu təsir göst ərirdi. 2008 – ci ilin payızında ABŞ konqresinin qəbul etdiyi 106 saylı qətnamədə “erməni soyqrımı” ittiham edilirdi. C. Buş hökuməti iqtisadi və hərbi siyasi sahələrdə Latın Amerikası ölkələri ilə daha sıx əməkdaşlıq etməyə başlamışdı. Lakin Latın Amerikası ölkələri ümumamerika bazarının yaradıl- 97 masının əleyhinə idi. Çünki, buna Latın Amerikası ölkələri öz iqtisadiy yatının, ticarətinin tamamilə ABŞ – ın mənafelərinə tabe edilm əsi cəhdi kimi baxırdılar. 2005 – ci ildə ABŞ 1950 – ildə buraxılmış 4 – cü donanmasını bərpa etdi. Onun məsuliyyət zona- sına Mərkəzi və Cənubi Atlantika daxil idi, lakin Latın Amerikası h ərbi müdafiə məsələlərini özləri həll etməyə çalışırdılar. Braziliya C ənubi Atlantika müdafiə Şurasının yaradılması t əşəbbüsü ilə çıxış etdi. ABŞ – la Latın Amerikası ölkələri arasında kəskin m əsələlərdən biri miqrasiya məsələsi idi. C. Buş hökuməti miqra- siya m əsələlərini həll etməyə çalışırdı. ABŞ – da Latın Amerika- sından gəlmiş amma sənədi olmayan 12 milyon vətəndaş yaşayırdı. AB Ş – ın Venesuela ilə münasibətləri pisləşmişdi. Venesuela prezidenti Uqo Çaves ABŞ – a qarşı barışmaz mövqe tuturdu. ABŞ – ın Kuba ilə münasibətlərində yaxınlaşma müşahidə olun- murdu. Amma 2008 – ci ilin yayında Kubaya qarşı iqtisadi sanksiyaların tətbiq edilməsindən keçən müddət ərzində ilk dəfə oraya Texasdan ticar ət nümayəndələri gəlmişdilər. Bu səfərin n əticəsi kimi 400 min dolar məbləğində Kuba pambığının alınması haqqında kontraktlar imzalanmışdı. NATO x ətti üzrə müttəfiqləri ABŞ – ı müdafiə edirdi. 12 sentyabr 2001 – ci ild ə NATO Şurası tarixində ilk dəfə təşkilatın nizamnam əsininn kolektiv müdafiə haqqında 5 – ci maddəsinin icrası haqqında qərar qəbul edildi. 2001 – ci ilin oktyabrın 7 – də ABŞ ordusu Əfqanıstanda hərbi əməliyyatlara başladı. Taliban h ərəkatının qərargahının yerləşdiyi Qəndəhar və onun ətrafı, eləcə d ə U. ben Ladenin yeraltı sığınacaqlarının yerləşdiyi dağlıq ərazilər daha güclü zərbəyə məruz qaldı. Əfqanıstanın hərbi və n əqliyyat infrastrukturu planını “Sarsılmaz azadlıq” adlandırmışdı. BMT T əhlükəsizlik Şurası həmən planı bəyəndi. ABŞ aviasiyası Əfqanıstanda Şimal Alyansının əməliyyatlarına kömək edirdi. Şimal Alyansına Əfqanıstanın Şimalında Taliblərə qarşı döyüşən mühacid qrupları daxil idi. Hərbi əməliyyatlarda İngiltərə də iştirak edirdi. ABŞ – ın digər müttəfiqləri sonradan quruda aparılan hərbi əməliyyatlara qoşuldu. ABŞ qoşunlarının ilk dəstələri Əfqanıstan 98 2001 – ci ilin oktyabrın 21 – də gətirildi. “Taliban” iki cəbhədə - h əm şimal Alyansına, həm də ABŞ – a və onun müttəfiqlərinə qarşı müharibə aparmalı oldu. Noyabrın 7 – də mühacid dəstələri Kabula daxil oldu. Taliban qüvv ələri Cənubi Əfqanıstanın dağlıq rayonlarına çəkildi və partizan müharibəsinə başladı. 2002 – ci ilin martında ABŞ silahlı qüvvələri sonuncu irimiqyaslı əməliyyatı h əyata keçirdi. (“Anakonda əməliyyatı”) . 2 gün ərzində 1000 - ə yaxın Taliban döyüşçüsü həlak oldu. Əfqanıstanda hakimiyyət Hə- mid K ərzayi başda olmaqla amerikapərəst müvəqqəti hökumətə keçdi. Lakin Əfqanıstanda sabitlik yaranmadı və U. ben Ladeni tutmaq mümkün olmadı. ABŞ və onun antiterror koalisiyası üzrə mütt əfiqləri hərbi əməliyyatları davam etdirdi. ABŞ ictimaiyyəti Əfqanıstanda aparılan antiterror əməliyyatlarını dəstəklədi. 2002 – ci ilin sentyabrda C. Buş “ABŞ – ın milli təhlü- k əsizlik strategiyası” adlı sənəd imzaladı. Bu sənəddə “Buş doktri- nası” və ya “Qabaqlayıcı zərbə” doktrinası öz əksini tapmışdı. Doktrinaya gör ə beynəlxalq terrorçuluq, onu müdafiə edən dövl ətlər və onların başçıları ABŞ – ın əsas düşmənləri elan edilirdi. S ənəddə deyilirdi; “terrorçulara qarşı mübarizə uzun müdd ət üçün qlobal vəzifədir. Terroun müttəfiqləri sivilizasiyanın düşmənləridir. Sağlam düşüncəni və özünü müdafiənin zəruriliyini n əzərə alaraq Amerika qarşıya çıxan təhlükələrə qarşı onların gerç əkləşməsinə imkan vermək üçün tədbirlər həyata keçirəcək”. ABŞ tərəfindən işlənib hazırlanmış terrorçuluğa qarşı mübariz ə metodu hərbi qüvvə tətbiqini və əməliyyatların düşmən ərazisinə keçirilməsini nəzərdə tuturdu.Başqa sözlə, ABŞ özünü- müdafi ə hüququnu kütləvi qırğın silahı ələ keçirməyə çalışan və terrorçulara köm ək edən potensial düşmənlərə qarşı qabaqlayıcı aksiyalarla h əyata keçirməli idi. Kütləvi qırğın silahı düzəltmək ist əyən ölkələr arasında “Şər üçbucağı”na daxil olan İran, İraq və Şimali Koreyanın adı çəkilirdi. Bu ölkələr terrorçu təşkilatlara köm ək etməkdə ittiham olunurdu. İkinci dəfə ABŞ prezidenti seçiləndən sonra C.Buş ilk xarici s əfəri 2005 – ci ilin fevralında Avropaya etdi. Onun məq- s ədi İraqdakı müharibəyə birmənalı yanaşmayan NATO ölkələri ilə münasib ətləri möhkəmləndirmək idi. Ənənəvi olaraq ABŞ–ın yar- 99 dımına arxalanan Almaniya İraq müharibəsində iştirakdan imtina etmişdi. ABŞ hökuməti dərk edirdi ki, beynəlxalq problemləri t əklikdə həll etmək mümkün deyil, Amerikaya tərəfdaşlar lazımdır. Avropa ABŞ – ın tarixi müttəfiqi idi, Avropa ittifaqının möhkəm- l ənməsi və genişlənməsi ABŞ–ın mənafelərinə uyğun idi. Avro- pada olark ən C. Buş “azadlığın genişlənməsi” strategiyasını elan etdi. Bu strategiya bütün d ünyada azadlıq uğrunda mübarizəyə çağırış kimi səslənirdi. C. Buş Avropaya sonuncu səfərini 2008 – ci ilin iyununda etmişdi. Bu səfər zamanı C. Buş Avropanın apa- rıcı ölkələrində səfərdə olmuş, ABŞ və Avropa ittifaqının illik sammitind ə iştirak etmişdi. C. Buş bütün avropalıları dost və müt- t əfiq adlandırıb bəyan etmişdi ki, ABŞ–ın Avropa ölkələri ilə sıx münasib ətləri var. ABŞ Yaxın Şərq münaqişəsinin tənzimlənməsində iştira- kını davam etdirirdi. 2007 – ci ilin noyabrında ABŞ-ın Annapolis şəhərində İsrail və Fələstin rəhbərlərinin iştirakı ilə konfrans keçirildi. ABŞ bu konfransın qərarları əsasında 2008 – ci ilin sonuna q ədər Fələstin dövlətinin yaradılmasına nail olmaq fikrində idi. Lakin bu m əqsədə çatmaq mümkün olmadı. Fələstinlilər ara- sında razılıq yox idi. Fələstində faktiki olaraq ikihakimiyyətlilik hökm sürürdü. Mahmud Abbasın və Həmasın hakimiyyəti. İsrail- d ə isə siyasi böhran yarandı və yeni parlament seçkiləri keçirildi. ABŞ 2006 – cı ildə Livana qarşı müharibə zamanı İsraili müdafiə etmişdi. 2008 – ci ilin noyabrında ABŞ Yaxın Şərq münaqişəsi üzr ə əlaqə qrupunun (bu qrupa ABŞ, Rusiya, Avropa İttifaqı və BMT daxil idi). Misirin Şarm- əl-Şeyx şəhərində keçirilən icla- s ında iştirak etdi. Bu görüş zamanı münaqişənin tənzimlənməsi üçün F ələstin rəhbərliyi qarşısında İsraili tanımaq, terrordan imtina etm ək və əvvəl imzalanmış sazişlərə əməl etmək kimi şərtlər irəli sürülmüşdü. ABŞ–la Liviya arasında münasibətlər R. Reyqanın dövrün- d ə kəsilmişdi. R. Reyqan M. Qəddafini “vəhşi it” adlandırmışdı. Liviya neft v ə digər sərvətlərlə zəngin idi. Liviya kütləvi qırğın silahı düzəltməyə çalışır və terrorçuluğa yardım göstərirdi. ABŞ is ə Liviyadan bu planlardan imtina etməyi tələb edirdi. 2008 – ci ilin avqustunda ABŞ–la Liviya arasında ABŞ təyyarələri tərəfindən 100 bombalanmış Liviya ərazisində ziyan çəkmiş əhaliyə humanitar yardımın təşkili haqqında sənəd imzalandı. 2008 – ci ilin sentyabrında ABŞ –ın dövlət katibi K. Rays Liviyaya səfər etmişdi. (Sonuncu d əfə ABŞ –ın dövlət katibi Liviyada 1953 – cü ildə olmuşdu). ABŞ islam dünyasına və Asiyada Amerikaya qarşı etiraz əhval – ruhiyyəsini zəiflətməyə çalışırdı. C. Buş xarici siyasətdə yenidən Yaxın və Orta Şərq ölkə- l ərinə müdaxiləni əsas götürdü. 2001-ci ilin sentyabrın 11-də Nyu- Yorkda baş vermiş terror aktından sonra elə həmin ilin sonunda ABŞ Əfqanıstana müdaxilə etdi. Əfqanıstanda taliban rejimi de- virdi. 2003- cü ilin martın 21-də İraqın bakterioloji silahlara sahib olduğunu bəhanə edərək İraqa hücum təşkil etdi. Səddam Hüseyn rejimi devrils ə də, İraqda sakitlik yaranmadı. 2001-ci il 11 sentya- br hadis ələrindən sonra hərbi büdcə 393 milyard dollara çatdırıldı. ABŞ-ın 2002-ci ilin may ayında Rusiya Federasiyası ilə strateji silahların məhdudlaşdırılması haqqında bağladığı müqa- vil əyə əsasən tərəflərdən hər biri ancaq 1700-2000 həcmində nüvə başlığı saxlaya bilərdi. Buş hökumətinin xarici siyasətinin sərtləş- diyini göst ərən əlamətlərdən biri 2002-ci ilin iyun ayında onun raketd ən müdafiə sistemlərinin məhdudlaşdırılması haqqında mü- qavil ədən imtina etdiyini bildirməsi idi. 2006- cı ilin noyabrın 7-də keçirilən parlament seçkilərində demokratlar partiyası qələbə çaldı. Bu qələbə ilk növbədə İraq ami- li, C ənubda baş verən qasırğa zamanı ayrılmış pulun xeyli hissəsi- nin m ənimsənilməsi, ölkədəki korrupsiya, yeni terror qorxusu, bir sözl ə, Buşun siyasətindən narazılıq ilə əlaqədar idi. 2008- ci ilin noyabrın 4-də keçirilən prezident seçkilərində demokratların namizədi Barak Obama respublikaçıların namizədi Con Makkeyn ə qalib gəldi. O, ABŞ-ın 44-cü prezidenti oldu. 2008- ci ilin ikinci yarısında ABŞ-ı yeni maliyyə böhranı bürüdü. Bunun s əbəbi bankların kreditlər verməsi və nəticədə iflasa uğra- ması idi. Tezliklə bu böhran dünya maliyyə və iqtisadi böhranına çevrildi.Dün ya bazarında neftin qiyməti sürətlə aşağı düşdü. Barak Obama prezident kürsüsün ə əyləşərkən büdcə kəsiri 1. 3 trilyon dollar idi.Barak Obama 2009- cu ilin fevralın 11-də “İqtisadiyyata yardım planını” senata təqdim etdi. Planda yüksək gəlirdən vergi- 101 l əri artırmaq, İraqdakı hərbi xərcləri azaltmaq, 4 milyon iş yeri açmaq n əzərdə tutulurdu. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|