Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI
247 
a bad iylik n ing o ‘c hma s la hz asi, t akro rla nma s go ‘z a llik yo k i u lug ‘vo r lik , ba ’z a n 
esa, fo jia v iylik s ifat ida biz n i do imiy ro m et is hi bila n a jra lib t urad i. No sa n’at
est et ik o b’ekt s ifat ida e sa, t abiat faq at go ‘za llik va u lug ‘vo r lik n i ifo da la yd i,
g‘o yaviy-badiiy urg‘uga ega emas, hissiyotlarimizga san’atdagidek kuchli ta’sir
ko‘rsatolma ydi, ammo san’atda landshaft ning butun go‘zalligini aks ettirish 
imko ni yo ‘q. Ma sa la n, o ‘t lo qdag i g iyo hlar ra ng in lig in ing o ‘rnin i hec h bir
rasso m bo ‘ yo g ‘i bo s a o lma yd i, ra ng lar ning barc ha s in i ak s et t ira ma n de sa,
rasso mn ing ra ngt as vir i bir- bir i bila n no uyg ‘u n o lac ha lpo q ra ng lar yig ‘ind is ida n
ibo r at bo ‘lib qo lad i, s a n’at asar ig a a yla n ma yd i. Ra s so m biz ga faq at o ‘t lo qning
bir par c ha s in i, o ‘z i «t a nla b o lga n” q ismin ig ina, «t a nla nga n» r a ng lar nig ina
ko‘rsat ishi mumk in. Yoki musiqa san’atiga aylangan tabiat ni, deylik, Sayfi 
Ja liln ing dut o rda ijro et ilga n «To ‘rg ‘a y» ku yin i bir- ikk i, bo r ingk i, o ‘n-o ‘n bes h 
mart a es hit sa ng iz, huzur q ila s iz, e st et ik za vq o la s iz, biro q u ni har ku n i 
t ing la s a ng iz, u ku y q a nc ha lik bu yuk sa n’at asar i bo ‘lma s in , jo ning izg a t egad i.
Jo nli t o ‘rg‘a yn ing sa yr aga n in i e sa, yillar davo mid a har kuni es h it s a ng iz ha m,
har ga l za vq o las iz. SH u sa ba bli e st et ik a da t abiat n i ha m no sa n’at , ha m sa n’at ga
a yla ng a n e st et ik o b’ekt s ifat ida ikk i yo q la ma ilmiy yo nda s hu v o rqa li o ‘rg a nis h
ma qs adga mu vo fiq.
San’atga aylangan estetik ob’ekt sifat ida tabiat deyarli barcha san’at
t urlar id a va ja nr lar id a o ‘z ak sin i t o pad i. Bo s hqa c haro q a yt ga nda, t abiat n i
«o‘rganish», «tushunish» barcha san’at turlariga xos. Masalan, badiiy 
ada biyo t da hiko yada n – ro ma ng ac ha, s he ’rda n – do st o ngac ha t a biat ma nzara s i 
t asvir la n ma yd ig a n b iro r ja nr ni t o p is h mu mk in e ma s. O‘r ik dara xt in ing to ‘rt 
fa s lda g i ho lat i, ko ‘k la md ag i g u llaga n, yo zda barg yo z ib, me va q ilga n, kuzd ag i
o lt in 
ra ng ig a 
k irg a n,
q is hd a 
ya lang‘och, sho xlari nayzaga o‘xshaga n 
ko‘rinishlari badiiy adabiyotda ham, rasso mlikda ha m o‘z ifodasini topgan. 
O‘zbek xalq kuyi «CHo‘li iroq»da fo jiaviylikni, Betxovenning «Oydin 
so nat i»sid a inso n q a lb i e vr ilis h la r in in g , xa yo lga c ho ‘mg a n qu vo nc hning
ifo d as in i ilg ‘a ymiz. Me ’mo r lik da yapr o qlar ning pe s ht o qlardag i xa nda sa vi y 
jilva s i, ha yk a lt aro s hlikd ag i go ‘za l k iyik ning t as vir i de ys iz mi, xu lla s, t abiat
barc ha s a n’at t urlar ida bad iiy as ar ni go ‘za lla s ht ir ib , u lug ‘vo r la s ht ir ib t uruvc h i 
o mil bo ‘lib xiz mat q ila d i.
Xu lo s a q ilib s hu ni a yt ish lo z imk i, t abiat est et ika s in i «eko lo g ik e st et ik a » 
do ir as ig a t iq ib qo ‘yis h mu mk in e ma s, u ni t exn ika yo k i me hnat est et ik as ida n
ke yin t urad i, deg a n gap lar aso s s iz. U bug u ng i k u nda s a n’at da n ke ying i e ng
qa mro vli t adq iqo t o b’e kt iga eg a bo ‘lga n, mu himla rda n mu himro q est et ik
nazar iya t ur id ir , u ning «hur mat ini jo yig a qo ‘yis h” vaqt i a lla qac ho n ke lg a n.
Ko‘rib o‘tganimiz – tabiat estet ikasi bizni hozir avvalgi davrlarga 
qaraga nda a nc ha o lis da n o ‘ra b t urga n bio lo g ik mu hit ning ha yo t imiz n i
go‘zallasht irishdagi, u muman, estetiklashtirishdagi ahamiyat ini tadqiq etsa, uni 
inso nni «t a biiyla s ht ir is h » vo sit as i s ifat id a o lib qara sa, t e xnika est et ika s i,
aks inc ha, bugu ng i ku nd a biz ga e ng ya q in bo ‘lga n no o s fera n i – t exnik a viy
mu hit n i mu nt a za m «inso niyla sht ir ib » bo r ish mua mmo la r in i o ‘rg a nad i.
Inso n do imiy ra v is hda ra vnaq t o pib bo rad ig a n ma vju do t , uzo q davo m et ga n 
inso niy t araqq iyo t ning ma hsu li, ya’n i, t osh asr ida g i va ho z irg i o da m, garc ha nd
ikk a la si ha m o da m d e b at a lsa-d a, bir - bir id a n farq q ila d i. Za mo na viy o da m aq la n,
a xlo qa n n isbat an yuksak d ara jag a ko ‘t arilg a n, jis mo na n e sa, – go ‘za lla s hga n.
Texnik a ni 
a na 
shu 
go‘zallashgan inson yaratgan. Shu o‘rinda imo m 
G‘azzo liyning inso n va uning ijo diga nisbatan aytgan: «Yarat ilgan yaratganiga 
o‘xshayd i”, degan so‘zlarini yana bir bo r eslaylik. Allo h inso nni yarat ib, uni 

---