Sensor tarbiya vositasida bolalar nutqini rivojlantirish jarayonining mazmuni

Джалилов Зарафшон Бахшиллоевич, 
доцент кафедры дошкольного образования Бухарского государственного 
университета
Тойирова Дилрабо Сатторовна,
Бухарский государственный университет, дошкольного образования, магистр
Аннотация: 
в данной статье отражено содержание и сущность воспитательного 
процесса в развитии речи дошкольников посредством сенсорного воспитания Значение 
сенсорного воспитания в обучении детей общению, в развитии речевой культуры.
Ключевые слова:
сенсорное воспитание, речь, общение, предметные свойства, 
воспитание, обучение, развитие.
Respublikamizda amalga oshiriladigan barcha jabhalardagi o‘zgarishlar, bugungi kunda 
dolzarb muammolarni hal etishga qaratilgan . Har tomonlama yetuk,barkamol, mustaqil 
fikrlashga qodir, irodali, fidoiy va tashabbuskor kadrlarni tayyorlashga katta e’tibor qaratildi. 
Bugungi kunga kelib iqtisodiyotning barcha sohalari kabi ta’lim tizimida ham amalga oshirilgan 
islohotlar o‘zining ijobiy natijasini ko‘rsatmoqda.“Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni asosida ta’lim 

---

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил № 2)
ISSN 2181-1709 (P)
164
Education and innovative research 2022 y. №2
oluvchilarni ma’naviy yetuk va jahon andozalari talablariga javob bera oladigan, mustaqil bilim 
olish, o‘rganish, va ijodiy ishlash qobiliyatiga ega, kelajakda kasbiy va hayotiy muammolarni 
mustaqil hal qiladigan yuksak ma’naviyatli shaxs qilib tayyorlash oliy ta’lim tizimining asosiy 
vazifalaridan hisoblanadi.Bu vazifalar albatta pedagoglar,murabbiylar, ota-onalar oldiga yuksak 
mas’uliyatni qo‘yadi.
Davlatimiz Prezidenti Sh. Mirziyoyevning bugungi kunda olib borayotgan barcha yangi 
islohatlari,millatimiz хalqlarini farovon yashashi uchun, yoshlarimizni dunyo yoshlari bilan 
raqobat qila olishlari uchun, har tomonlama komil shaxs sifatida ta’lim tarbiyalanishlari uchun 
ta’limning boshlang’ich bo’g’ini bo’lgan- maktabgacha ta’lim tizimida olib borilayotgan 
islohotlar so’zimning isbotidir. Jumladan: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017—
2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 
2016 yil 29 dekabrdagi PQ—2707 qaroriga muvofiq “Maktabgacha ta’lim muassasalarining 
faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida” gi qarorini qabul qilinishi ham islohatlarni barqaror 
amalga oshiralayotganidan dalolat beradi.
“Tarbiya qancha mukammal bo‘lsa, xalq shuncha baxtli yashaydi”, deydi donishmandlar. 
“Tarbiya mukammal bo‘lishi uchun esa bu masalada bo‘shliq paydo bo‘lishiga mutlaqo 
yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi” deb ta’kidlaydilar. Bu esa o‘z navbatida yoshlar tarbiyasi davlatimiz 
siyosatiga aylanganidan dalolat beradi.
Bugungi kunda maktabgacha ta’lim sohasidagi mavjud bo‘lgan kamchiliklarni bartaraf etish 
masalasiga pedagogik jihatdan chuqur yondashishni taqozo qilmoqda. Bu ayniqsa sensor tarbiya 
asosida bolalar nutqini o‘stirish muammosi ilmiy jihatdan asoslanmaganligida ham yaqqol 
namoyon bo‘lmoqda. Biroq, aksariyat hollarda tarbiyachilar faqatgina pedagoglar tomonidan 
yaratilgan tavsiyalardan foydalanishga majbur bo‘lmoqdalar. Bu esa maktabgacha ta’lim 
samaradorligining bir qadar past bo‘lishiga olib kelmoqda.Maktabgacha ta’lim muassasalarida 
tarbiyalanayotgan bolalar nutqini sensor tarbiya vositasida rivojlantirishda ta’limiy jarayonlarning 
mazmun mohiyatini to’g’ri anglab yetish,bu masalada sensor tarbiyaning pedagogik jihatdan 
qay darajada muhim ahamiyatga ega ekanligini tushunish maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Sensor tarbiyaning maqsadi maktabgacha ta`lim yoshdagi bolalarning sensor qobiliyatlarini 
o`stirishdan iborat.Sensor tarbiya qobiliyatlarni rivojlantirish uchun bolalar buyumning faqat 
nimaga ishlatilishini, nomigagina bilishi yetarli bo`lib qolmay, balki ular buyumlarni chuqurroq 
idrok etishi, ularni ushlash, ular bilan muomalada bo`lganda xilma-xil sezgilar ishtirok etishi 
ham juda muhimdir, deb biladi. Tarbiyachi sensor tarbiyaning ana shu tomonlariga alohida 
e`tibor berishi, bolalarga tegishli topshiriqlar berishi: buyumlarni bir joydan ikkinchi joyga olib 
qo`yishda ularning og`irligini his qilish, buyumni qo`lga olib, uning sirtini sezishi va sifatini - 
issiq yoki sovuqligini ana shunga o`xshashlarini aniqlashi kerak.
Bolalarning yoshi ulg`ayib, hayot tajribalari ortishi, sharoitlarning o`zgarishi bilan idrok 
etish jarayoni va unga qo`yiladigan talab ham murakkablashadi. Navbatchilar idish-tovoqlarning 
katta-kichikligi, chuqur yoki yuzaligini, piyola va chinni idishlar- ning og`irligini, sirtining 
silliqligini, ushlaganda sovuqroqligini, plastmassa buyumlarning yengilligini his qiladilar. 
Stollarni u yoq bu yoqqa siljitish, stullarni joy-joyiga qo`yish boshqa harakat sezgilarini 
uyg`otadi, fazoviy munosabatlarni, kontur chiziqlar va hokazolarni idrok qilishni talab etadi.
Shunga asoslanib, sensor tarbiyaning quyidagi vazifalari belgilanadi:
1. Bolalarda perspektiv harakatlarni shakllantirish.
2. Buyumlarning xususiyati, sifati, munosabati to`g`risidagi umumlashgan tasavvurlar 
sensor etalonlar sistemasini shakllantirish.
Sensor etalonlar ijtimoiy-tarixiy tajriba jarayonida hosil qilingan namunalardir. Asosiy 
ranglar, geometrik shakllar, notalarda ifodalangan musiqali tovushlarning turli balandligi ana 
shunday etalonlar jumlasiga kiradi. Agar bola etalonlar va ularning og`zaki ifodalanishi bilan 
tanish bo`lsa, uning tevarak-atrofni bilishi oson bo`ladi, u o`zi uchragan buyumlarni ma`lum bir 

---