SəRBƏst iŞ faküLTƏ: İXTİsas: kurs: qrup

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ

SƏRBƏST İŞ

• 
  FAKÜLTƏ:
  
• 
  İXTİSAS:
  
• 
  KURS:
  
• 
  QRUP:
  
• 
  TƏLƏBƏ:
  
• 
  FƏNN:
  
• 
  MÜƏLLİM:
  
• 
  MÖVZU: Dəm qazı, fosforlu üzvi birləşmələrlə amonyak və s. ilə zəhərlənmələr, əlamətləri, ilk tibbi yardım
  

DƏM QAZI , FOSFORLU ÜZVİ BİRLƏŞMƏLƏRLƏ AMONYAK VƏ S. İLƏ ZƏHƏRLƏNMƏLƏR , ƏLAMƏTLƏRİ , İLK TİBBİ YARDIM

Müxtəlif maddələrdən inhalyasiya yolu ilə zəhərlənmələrin oxşar əlamətləri mövcuddur: boğulma dərəcəsinə çatan təngnəfəslik, əzablı öskürək, halsızlıq, baş ağrısı, ağciyərin ödemi, göyərmə, tənəffüsün məhdudlaşması və tezləşməsi, gözlərin yaşarması, ürəkbulanma, qusma, huşun məhdudlaşması və tam itməsi, qıcolmalar və s.

İnhalyasiya yolu ilə zəhərlənmə halına, insan zəhərli tüstülərlə (və ya buxarlarla) nəfəs alarkən rast gəlinir. Bunlara misal olaraq mühərrikdən, ağ neft qızdırıcısından və ya digər yanacaq mənbələrindən xaric olunan qazları (karbon monoksid – “dəm qazı”), yapışqan və boya buxarlanmalarını və s. göstərmək olar.
Müxtəlif mənbələrdən gələn zəhərli qazlar iyili və iyisiz ola bilər. Zəhərlənmənin erkən əlaməti reflektor olaraq bronxların spazmasıdır. Digər əlamətlər qırtlağın, nəfəs yolu və bronxların ödemi və spazması nəticəsində tənəffüs yollarının daralması və ağciyərlərin ödemidir. Ağciyərlərin ödeminin baş verməsində mühüm rolu müxtəlif təyinatlı bəzəkvurma işlərində istifadə olunan müasir sintetik materialların yanması zamanı əmələ gələn toksiki maddələr oynayır. Baş verən tənəffüs çatışmazlığı (ən çoxu dəm qazı ilə zəhərlənmələrdə) beyinin oksigenlə təchizatını pozaraq, huşun normal vəziyyətinin pozulmasına gətirib çıxarır.
Dəm qazı ilə zəhərlənmələr
Dəm qazı ilə zəhərlənmələrdə huş tədricən itir, qıcolmalar baş verir, bəbəklər genişlənir, dəri örtüyü və selikli qişa kəskin göyərir (sianozlaşır). Adətən, dəm qazı ilə zəhərlənmələr avtomobillərin mühərriklərinin işləməsi zamanı çıxan, tütün məhsullarının yanmasından yaranan tüstülərdə olan karbon monoksiddən baş verir. Karbon monoksid (iyisiz və rəngsiz qaz) həmçinin ocaq yanmasından, texniki cəhətdən yararsız qaz sobalarından, ağ neft qızdırıcılarından istifadə zamanı da yarana bilər. Uşaq dəm qazı ilə zəhərlənəndə onun dodaqları albalı rəngində olur, huşu məhdudlaşır, qıcolmalar baş verir.
Dəm qazı ilə zəhərlənmələr yаnğındаn bаş vеrən ölümlərin ən çох rаst gəlinən səbəbidir. Normal halda ağciyərlərdə hemoqlobin oksigenlə, burada isə dəm qazı ilə birləşir. Hemoqlobinin dəm qazı ilə birləşməsinə karbоksihеmоqlоbin deyilir. Qаnda kаrbоksihеmоqlоbinin səviyyəsinin artması hipoksiya (orqanizmdə oksigenin azalması) ilə müşahidə olunur, bu da oksigenə tələbatı artırır, tənəffüs və ürək fəaliyyətinin dayanmasına (ölümə) gətirib çıxarır.
Kаrbоksihеmоqlоbinin оtаq hаvаsındа yаrımpаrçаlаnmа dövrü 4 sааt, 100%-li oksigenlə nəfəs aldıqda 40 dəqiqə, xəstəxanada 2 аtmоsfеr təzyiqi оlаn hipеrbаrik оksigеn mühitində 25 dəqiqə təşkil еdir. Hipеrbаrik оksigеnаsiyа kаmеrаlаrının hər yerdə оlmаdığındаn, dəm qаzı zəhərlənməsinin əsаs müаlicəsi 100%-li oksigendir.
Dəm qаzı ilə zəhərlənmənin аğırlаşmаlаrınа bеyin ödеmi, bеyin infаrktı, kəskin miokard infarktı, əqli fəаliyyətin pоzulmаsı, şəхsiyyətin dəyişməsi, yаddаş pоzğunluğu və proqressiv еnsеfаlоpаtiyаdаn (beyin xəstəliyi) ölüm аiddir.
* Kаrbоksihеmоqlоbinin qandakı səviyyələri:

• 
  10%-dan az оlduqdа, ədətən, simptоmsuz kеçir (tütün çəkənlərdə olduğu kimi);
  
• 
  10–20% bаş аğrısı, ürəkbulаnmа, qıcıqlаnmа, dispnое;
  
• 
  20–40% аritmiyа, mərkəzi sinir sisteminin dеprеsiyаsı, qusmа;
  
• 
  40–50% qıcоlmа, kоmа, ürək-dаmаr çаtışmаzlığı;
  
• 
  60%-dan çох olduqda əksəriyyəti ölümlə nəticələnir.
  

* Dəm qazı ilə zəhərlənmələrdə ilk yardım
Kаrbоksihеmоqlоbinin qandakı səviyyəsi 20%-ə qədər olduqda 1–2 sааt müddətində və yа əlаmətlər itənə qədər 100%-li oksigen verilməli, 20%-dən çox olduqda – xəstəxanada 100%-li oksigenlə hipеrbаrik оksigеnаsiyа аpаrılmаlıdır. Zəhərlənən hamilə qadınlara, nеvrоlоji dəyişikliklər olanlara vəziyyətlərindən asılı оlmаyаrаq, hipеrbаrik оksigеnаsiyа аpаrılır.

Fosfor – üzvi birləşmələrlə zəhərlənmə
Fosfor - üzvi birləşmələr (xlorofos, tiofos, karbosof və s.). Bu maddələrin istehsalatda və məişətdə geniş tətbiqi onlarla zəhərlənmə hadisələrinin artmasına səbəb olur. Zəhərlənmə simptomları, bir qayda olaraq, zəhərlə təmasdan sonrakı birinci saat ərzində təzahür edərək ağız suyu axması, qusma, qarın işləməsi, bəbəklərin daralması, bronxların spazmı və bronxial vəzilərin güclü sekresiyası nəticəsində təngnəfəslik baş verməsindən ibarət olur. Zəhərlənmənin gec büruzə edən mərhələlərində əzələlərin, o cümlədən tənəffüs əzələsinin iflici və burun nəticəsində təngişmədən gələn ölüm baş verir.
Təxirəsalınmaz yardım tədbirləri: - atropin yeridilir, mədə yuyulur (fəallaşdırılmış kömür və ya karbolen əlavə edilməklə), lazım gəldikdə süni tənəffüs keçirilir. Diaqnozdan şübhə edilmədikdə eyni zamanda 3 - 5 ml 0,1 %-li atropin məhlulu yeridilir.

Ammonyak ilə zəhərlənmə
Bu gün yataq yerlərinin yaxınlığında yerləşən çox sayda sənaye müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Bəzi insanlar belə müəssisələrdə işləyir və hər gün təhlükəli kimyəvi birləşmələrlə üzləşirlər. Ammonyak (hidrogen nitridi) insan orqanizminə xüsusi mənfi təsir göstərir, buna görə də kimyəvi zəhərlənmənin əhatə dairəsi, xüsusiyyətləri və mümkün nəticələri haqqında bilmək lazımdır. Sadə təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilmədikdə, zəhərli ammonyak asanlıqla zəhərlənə bilər.
HİDROGEN NİTRİDİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ ƏHATƏ DAİRƏSİ
Ammonyak rəngi olmayan, lakin açıq-aydın boğucu qoxusu olan bir qazdır. Bu kimyəvi maddəni qarışdırmaq mümkün deyil. Hidrogen nitridi məişət həlledicilərinin bir hissəsi kimi maye şəklində istifadə olunur. Məişət kimyəvi maddələrində konsentrasiyası 25-30% -ə çatır. Çox vaxt məhlul şəklində kimyəvi birləşmə sənaye istifadəsi üçün həlledicilərdə və təmizləyicilərdə olur.
Təmiz formada qaz insan sağlamlığına mənfi toksik təsir göstərdiyi üçün istifadə edilmir. Bu amil insanların hidrogen nitridin bitirmə və boya materiallarının istehsalı üçün istifadəsinə mane olmur. Ənənəvi tibbdə ammonyak XNUMX% ammonyak kimi tanınır. Həll huşunu itirmə vəziyyətində bir insanı canlandırmaq və ya zəhərlənmə və digər patologiyalar zamanı qusmağı stimullaşdırmaq üçün istifadə olunur. Tibbdə nevrologiya və miyozitin müalicəsi üçün dərmanlar tez-tez ammonyak və buna görə də ammonyak ehtiva edən liniment şəklində istifadə olunur.
Bundan əlavə, torpağı gübrələmək üçün konsentratlı bir həll istifadə olunur. Partlayıcı maddələr qazın köməyi ilə hazırlanır, ammonyak dondurucu və soyuducuların istehsalı üçün də lazımdır. Məişət şəraitində hidrogen nitridi səthi və ya parçanı boya, qəhvə, lak, yağ və yağ ləkələrindən, kifdən və süddən təmizləmək üçün istifadə olunur. Tez-tez təmizləyicilər plitələri, döşəmələri və şüşələri konsentratlı bir həll ilə yuyurlar.
Gündəlik həyatda adi insanlar nadir hallarda zəhərli buxarlarla qarşılaşsalar da, tərkibində ammonyak olan məhsullarla çox diqqətli olmaq lazımdır. Hidrogen nitridi ilə zəhərlənmə zamanı düzgün və vaxtında ilk yardım insanın həyatını xilas edə və mümkün fəsadları minimuma endirə bilər.
BİR İNSAN AMMONYAKLA NECƏ ZƏHƏRLƏNƏ BİLƏR?
Havadakı zəhərli birləşmə 20 kubmetrdə 1 milliqramdan çox olmamalıdır. Bir şəxs yüksək konsentrasiyalı bir maddə olan bir otaqda olarsa, zəhərli buxarlarla zəhərlənmə riski yüksəkdir. Ammonyak emissiyaları sənaye müəssisələrində və stansiyalarda baş verən qəzalar nəticəsində havada yarana bilər. Fərdi möhürlənmiş qoruyucu vasitələrdən istifadə etməsəniz, kanalizasiya çuxurunda və ya kanalizasiyada işləyərkən qazdan zəhərlənə bilərsiniz.
Kimyəvi maddə qana və dərinin daxili təbəqələrinə daxil olduqda, hidrogen nitridi qan damarlarına təsir edərək onların genişlənməsinə və damarlarda təzyiqin aşağı düşməsinə səbəb olur. Qan təzyiqinin kəskin azalması səbəbindən kollaps inkişaf edə bilər. Qarışıq görmə orqanının, burun, farenks və digər orqanların selikli qişasına qıcıqlandırıcı təsir göstərir, nəticədə kimyəvi yanıq yaranır.
KİMYƏVİ ZƏHƏRLƏNMƏNİN SİMPTOMLARI
Qazın insan orqanizminə daxil olmasının üç əsas yolu var: birincisi göz, ikincisi dəri, üçüncüsü tənəffüs yolu ilə. Qazlı maddə yüksək dağıdıcı fəaliyyətə malikdir, buna görə zəhərlənmənin ilk əlamətləri dərhal görünür. İnsan qısa müddət ərzində zəhərli buxarları nəfəs aldıqda belə, zəhərlənmə riski var.
Ammonyak zəhərlənməsinin ilk əlamətlərinə aşağıdakılar daxildir:

• 
  burundan selikli axıntı;
  
• 
  xırıltı;
  
• 
  hiperemiya, yəni qızartı – selikli qişaların qanla dolması;
  
• 
  gözlərdə göz yaşları;
  
• 
  artan tükrük;
  
• 
  boğaz ağrısı və boğaz ağrısı;
  
• 
  güclü quru öskürək;
  
• 
  asfiksiya hissi.
  

Həm də tez-tez baş verir: baş ağrısı; bulantı qusmaya çevrilir; qarın ağrısı; sinə içində təzyiq hissi; ürək yanması. Ammonyak məhlulu çox konsentrasiya edilmişsə, bir şəxs görmə orqanının zədələnməsi (gözün yanması səbəbindən korluq mümkündür), dəri (kimyəvi yanıq, ağrılı lövhələr və ya qabıqlar meydana gəlməsi səbəbindən), üst hissədə ciddi simptomlar inkişaf etdirir. tənəffüs yolları (ağciyərlərin şişməsi baş verə bilər, tənəffüs sisteminin və qan dövranının pozulması, pnevmoniya mümkündür).
Ammonyak zəhərlənməsi daxili orqanları və sistemləri təhdid edir. Daxili orqanların yanıqları ilə qurban ölə bilər, göstərilən ilk yardım faydasız olacaqdır. Yalnız maddənin konsentrasiyasını və qazın inhalyasiya müddətini bilməklə ağciyərlərin, gözlərin və nazofarenksin zədələnmə dərəcəsini proqnozlaşdırmaq mümkündür.
AMMONYAK ZƏHƏRLƏNMƏSİ ÜÇÜN İLK YARDIM
Zəhərli birləşmə ilə zəhərlənmənin ciddi yan təsirlərinin və nəticələrinin inkişafının qarşısını almaq üçün qurbana vaxtında ilk yardım göstərmək lazımdır. İlk addım ammiak zəhərlənməsini təcili yardım stansiyasına bildirmək və tibbi briqada çağırmaqdır. Bundan sonra, zəhərlənmiş şəxsi təmiz havaya çıxarmaq lazımdır.
Mümkünsə, limon turşusu əlavə edilməklə ağız və burun boşluğunu su ilə yaxalayın. İlk simptomları aradan qaldırmaq üçün Dikain dərman məhlulunu gözlərə atmaq və günəş işığından qorunmaq üçün eynək taxmaq tövsiyə olunur. Yuxarı həzm traktının zədələnməsi varsa, mədə zəif şoran həlli ilə yuyulmalıdır.
Selikli qişaların və epidermisin zədələnməsi halında zədələnmiş nahiyələri ilıq axar su ilə yumaq və steril sarğı qoymaq və ya elastik sarğı ilə sarmaq lazımdır.
Otaqda xoşagəlməz zəhərli qoxu varsa, görüləcək ilk şey yuxarı tənəffüs yollarını qorumaqdır. Bunu etmək üçün burun və dodaqlara əvvəllər süfrə sirkəsi və ya limon turşusu məhlulu ilə nəmlənmiş doka sarğı tətbiq etmək lazımdır. Qurbanın vəziyyətini yüngülləşdirmək üçün o, inhalyasiya üçün xüsusi bir cihaz vasitəsilə buxarları nəfəs almalıdır.
Qurbanın tənəffüsü dayanırsa və huşunu itirirsə, ağızdan ağıza və ya ağızdan buruna texnikalarından istifadə edərək süni şəkildə ventilyasiya edilməlidir. Bu manipulyasiyanı ixtisaslı tibbi yardım göstərməyə başlayacaq tibb işçilərinin gəlməsini gözləyərək fasiləsiz etmək məsləhətdir.
ZƏHƏRLƏNMƏDƏN SONRA NƏ ETMƏLİ?
Zəhərlənmədən sonra bir adam xəstəxanaya yerləşdirilir və o, toksikologiya şöbəsindədir. Zəhərlənmədən 24 saat sonra xəstənin rifahı mütəxəssislər tərəfindən nəzarətdə saxlanılır. Xəstəyə simptomlar artıq olmasa belə, yataq istirahəti təyin edilir. Semptomlar hələ də müşahidə olunarsa, simptomatik terapiya aparılır.
Xəstədə aydın larinqospazm varsa, traxeostomiya aparılır. Dəridə yanıqların kompleks müalicəsi də aparılır, buynuz qişaya çox diqqət yetirilir. Profilaktik məqsədlər üçün sətəlcəm və daxili orqanların digər xəstəliklərinin inkişafına mane olan antibiotiklər və digər dərmanlar təyin edilir.
NƏTİCƏLƏR HAQQINDA
Yalnız ammonyak zəhərlənməsinin simptomları deyil, həm də nəticələri təhlükəlidir. Ən çox görülənlərə aşağıdakılar daxildir: sinir sisteminin disfunksiyası (sinir tiki, balansın itirilməsi, başgicəllənmə, həssaslığın azalması, qoxu itkisi, oriyentasiyanın pozulması, intellektual potensialın azalması, tremor, yaddaş itkisi); korluq (qismən və tam görmə itkisi mümkündür); eşitmə itkisi (tam karlıq və eşitmə itkisi riski var).
Belə ciddi nəticələrin qarşısını almaq üçün sadə təhlükəsizlik qaydalarına riayət etmək lazımdır. Bir insanın səhlənkarlığı başqalarının sağlamlığı üçün ölümcül ola bilər.
PROFİLAKTİK TƏDBİRLƏR
Kimya müəssisələrində və fabriklərdə qoruyucu geyimlərdən istifadə etmək məcburidir: rezin əlcək geyin; xüsusi kostyum; rezin çəkmələr geyin. Özünüzü qaz maskası və ya respirator ilə silahlandırmalısınız.
Qəza zamanı ağzınızı və burnunuzu nəm dəsmal ilə bağlayın və mümkün qədər tez evakuasiya edin. Ən təhlükəsiz yer binanın zirzəmisi və ya aşağı mərtəbələri olacaqdır. Qəza zamanı hidrogen nitridi yuxarı mərtəbələrə qalxacaq, çünki birləşmənin sıxlığı oksigendən daha azdır. Küçədə bir adam ammiak iyi hiss edərsə, sağlamlığınızı riskə atmamaq üçün üzünüzü nəm parça ilə örtməli və tez bir zamanda təhlükəsiz məsafəyə getməlisiniz.

ƏDƏBİYYAT

1. 
   Fövqəladə hallarda həyat və fəaliyyətin təhlükəsizliyi. H .O . Ocaqov Bakı 2002
   
2. 
   Mülkü müdafiənin mühafizə qurğuları . H.O. Ocaqov və başqaları Bakı-1993.
   
3. 
   Zərərli maddələr və onlardan mühafizə. H.O. Ocaqov Bakı-1992.
   
4. 
   Fövqəladə hallarda əhalinin mühafizəsi. H.O. Ocaqov və başqaları Bakı-1991.
   
5. 
   C.Y.Mahmudov -Mühazirə materialları.
   

BAKI – 2022