Sh. I. Mustafakulov, O. A. Raximberdiyev, M. Sh. Egamberdiyeva iqtisodiy atamalarning
Yüklə 3,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
A h l
shaxslarbusoliqningto'lovchilaridir.Soliqningstavkasi O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Yer solig'i yuridik shaxslar tomonidan har yili birinchi yanvargacha bo'lgan holatga qarab mustaqil hisoblab chiqariladi va soliq bo'yicha hisob-kitoblar yer uchastkasi joylashgan hududdagi soliq organiga joriy yilning birinchi fevraligacha taqdim etiladi. Yuridik shaxslar tomonidan (qishloq xo'jaligi korxonalaridan tashqari) soliq yilning har choragida ikkinchi oyning 15-kunigacha to'lansa, qishloq xo'jaligi korxonalari bu soliqni bir yilda bir marta - hisobot yilining 15-dekabrigacha to'laydilar. Bu muddat jismoniy shaxslar uchun joriy yilning birinchi noyabrigacha belgilangan. YER TRANSFORMATSIYASI - qishloq xo'jaligiga yaroqli yerlarni bir turdan boshqa turga o'tkazilishi, yer fondiga tarkibiy o'zgartirishlar kiritiUshi. YER UCHASTKASI - yer fondining qayd etilgan chegaraga, maydonga, joylashish manziliga, huquqiy rejimi hamda davlat yer kadastri va yer uchastkasiga bo'lgan huquqlariga, davlat ro'yxatidan o'tkazish hujjatlarida aks ettiriladigan boshqa jihatlarga ega bo'lgan muayyan qismi. YER UCHUN IJARA HAQI - uning hajmi (o'lchami), shartlari va o'tkazish muddatlari shartnomaga muvofiq o'rnatiladi. Qishloq xo'jaligi maqsadlariga mo'ljallangan yerlar ijaraga olinganda uning miqdori ijaralangan uchastkalardan olinadigan yer solig'ining summasidan oshmasligi kerak. Yer uchun ijara haqi alohida yoki butun ijaraga olingan mulkning ijara haqi tarkibida ham olinishi mumkin. Lekin bu holda ham yer uchun ijara haqi, albatta, mahalliy budjetning daromadiga o'tkazilishi kerak. YER UCHUN TO'LOVLARNING SHAKLLARI - yer solig'i, ijara haqi va yeming normativ bahosidan iborat. Yerning egalari, yerning mulkdorlari va yerdan foydalanuvchilar yillik yer solig'iga tortiladi. Ijaraga berilgan yer uchun ijara haqi olinadi. Qonunda ko'zda tutilgan hollarda sotib olish va bankdan kredit olish uchun garov sifatida yerdan foydalanilganda yeming normativ bahosi belgilanadi (o'rnatiladi). YERNING BAHOSI - yer egasi yerdan olgan daromadini boshqa yo'l bilan topishi uchun zarur bo'lgan pul miqdori. Yerning bahosi rentaning miqdoriga to'g'ri proporsional, ssuda foizi darajasiga teskari proporsionaldir. YERNING NORMATIV BAHOSI - hisobli qoplash muddati davomida olinishi lozim bo'lgan potensial daromaddan kelib chiqqan 468 holda ma’lum sifatdagi va joydagi yer uchastkasining qiymatini ifodalaydigan ko'rsatkich. Yerni mulk sifatida berish uchun, unga nisbatan jamoa-hissali mulkni o'rnatish uchun, meros sifatida berish, taqdim etish, bank kreditini olish uchun yer uchastkasidan garov sifatida foydalanilganda yer munosabatlarini iqtisodiy tartibga solishni ta’minlash uchun joriy etilgan. Odatda yeming normativ bahosi yer maydoni birligiga to'g'ri keluvchi yer solig'ining 50 martalik hajmi miqdorida o'rnatiladi. Bu baho hisoblanayotgan paytda yer solig'i bo'yicha berilgan imtiyozlar inobatga olinmaydi. YETAKCHI - raqobat bozoridagi mo'ljal hisoblanadi. Boshqa firmalar o'z strategiyasi va taktikalarini to'g'ridan-to'g'ri yoki bir vosita yetakchiga o'xshash taktikasi yoki kelishmovchilikni bartaraf etish harakati bo'lishi mumkin. YETAKCHI BANK - sinditsiyalashtirilgan kreditlash tashabbusi bilan chiqqan va zimmasiga ishtirokchi-banklar nomidan kredit hujjatlarini yuritish mas’uliyati yuklatilgan qarz oluvchining asosiy talab qilib olinguncha depozit hisob-varag'iga xizmat ko'rsatuvchi bank. YETAKCHI TOVAR NARXI - biror assortiment guruhida eng katta talabga ega bo'lgan tovar bo'lib, iste’molchilarni butun assortimentga ko'proqjalb etish maqsadida unga nisbatan pastroqnarxbelgilanishi. YETAKCHILIK - boshqaruvi o'zaro hamkorlikning, hukmronlikning har xil manbalarini samaraliroq birlashishiga asoslangan va odamlarni umumiy maqsadlarga erishishga undashga qaratilgan o'ziga xos odob. YETAKCHINING KASBGA EGALIGI - menejer tomonidan ishlab chiqarish (tijorat)ni tashkil qilish va boshqaruv sohasidagi maxsus bilimlar va ko'nikmalarni egallashi, har xil sohalardagi odamlar bilan ishlash mahorati. YEVRO KREDITLAR - yevro valyutalarda beriladigan kreditlardir. YEVROPA DOLLARLAR - yevropa banklaridagi dollar jamg'armalari, kredit, operatsiyalarida foydalaniladi. AQSHdan tashqarida, ya’ni Yevropa banklarida mulk egalarining AQSH dollarida qo'ygan pul mablag'lari. YEVROPA HAMJAMIYATI - tarkibiga G'arbiy Yevropa regional tashkilotlaridan 3 tasi, ya’ni Yevropa iqtisodiy uyushmasi, Yevropa ko'mir va po'lat birlashmasi hamda Yevroatom kirgan G'arbiy Yevropa mamlakatlarining davlatlararo birlashmasi bo'lib, 1957- yilda tashkil topgan. 469 YEVROPA HAMJAMIYATI KOMISSIYASI - uning 17 a’zosini milliy xukumatlar tayinlaydi, lekin ular o'z faoliyatlarida buxukumatlaridan tamomila mustaqildir. YEVROPA IQTISODIY UYUSHMASI - 1957-yilda G'arbiy Yevropadagi 6 ta davlat: Fransiya, Italiya, Germaniya, Niderlandiya, Belgiya va Lyuksemburg davlatlari o'rtasida boj chegaralarini yo'qotish va “Umumiy bozor” barpo etish maqsadida tuzilgan iqtisodiy uyushma. 1973-yilda unga Buyuk Britaniya, Daniya va Irlandiya, 1981-yilda Gretsiya, 1986-yilda Ispaniya va Portugaliya ham a’zo bo' lib kirdi. Bu uyushmani tuzishdan ko'zlangan maqsad boj ittifoqi va uyushmaga kirgan davlatlar o'rtasida tovar, kapital, xizmatlar va ishchi kuchining Umumiy bozorini tashkil etishdan iborat. Shuning uchun ham u “Umumiy bozor” nomini oldi. YEIUning tashkil etilishi G'arbiy Yevropa markazining rivojlanishini tezlashtirdi. YEVROPA KENGASHI - 1974 yilda tuzilgan bo'lib, uning doirasida bunday kengashlaming muntazam o'tkazib turilishi kerakligi haqida qaror qabul kildilar. Yevropa kengashi oliy bosqich ahamiyatini kasb etib, murakkab holatlarda hamjamiyatning boshqa muassasalari bilan kelishishga erishishning iloji bo'lmagan hollarda Yevropa kengashi va Vazirlar kengashi unga murojaat etishlari mumkin. YEVROPA KREDITLAR - mamlakatlar yirik tijorat banklarining Yevro valyuta bozori resurslari hisobidan chiqaradigan xalqaro zayomlari. YEVROPA OBLIGATSIYALAR - Yevropa bozorida uzoq muddatli zayom olish bilan zayomchi tomonidan chiqariladigan uzoq muddatli majburiyatnoma,- qimmatli qo'g'oz turlari. YEVROPA PARLAMENTI - Yevropa xalqlarining demokratik jarchisi. Unda umumiy ovoz berish yo'li bilan saylanadigan 518 deputat bor. Asosiy vazifasi - Komissiya faoliyatini nazorat kilish, hamjamiyat budj eti va qonunlarini ma’qullash va ularga o'zgartirishlar kiritishdir. YEVROPA TARAQQIYOT TIKLANISH BANKINING MAQSAD I - demokratiya va bozor iqtisodi tamoyillariga sodiq Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakatlarida bozorni, xususiy tadbirkorlik faoliyatiniyo'naltirilganochiqiqtisodgao'tishiniqo'llab-quwatlash. 1990-yilda tashkil qilingan. YEVROPA VALYUTA BIRLIGI - G'arbiy Yevropa mamlakatlarining o'zaro hisob-kitoblarida amal qiluvchi valyuta birligi. 1979-yilda tashkil etilgan. 470 YEVROPA VALYUTA BIRLIGI - Yevropa valyuta tizimida qatnashuvchi mamlakatlar o'rtasida qo'llaniladigan xalqaro schyot birligi. YEVROPOLIS - Yevropa iqtisodiy hamjamiyati mamlakatlarida sug'urta shartnomasi tuzganlik faktini tasdiqlovchi sug'urta polisi. YEVRO VALYUTA - Yevropaning qator rivojlangan mamlakatlari muomalaga chiqargan va mamlakat hududidan tashqarida naqd pulsiz deposit - ssuda operatsiyalarini amalga oshirishda foydalaniladigan valyutalar. YIG'ILIB QOLISH - alohida bosqichlar orasida oldingi bosqich natijalarining (chiqish) to'planib qolishi. Buning sababi shuki, oldingi bosqich natijalari keying bosqichga, ushbu bosqich haddan tashqari yuklanganligi sababli, o'tmaydi. Yig'ilib qolish - oldingibosqichning o'tkazish imkoniyati keyingisiga nisbatan ko'proq bo'lgan holda o'rinli. YIG'IM LAR - qonun aktlariga muvofiq belgilangan tartibda va shartlarda to'lovchilar tomonidan tegishli darajadagi budjetlarga yoki budjetdan tashqari fondlarga o'tkaziladigan majburiy badallar. Ularning tarkibiga savdo-sotiq qilish huquqi uchun yig'im, shu jumladan, ayrim turdagi tovarlarni sotish huquqini beruvchi litsenziya yig'imlari, yuridik shaxslarni, shuningdek, tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanuvchi jismoniy shaxslarni ro' yxatga olganlik uchun yig'im, avtotrasport to'xtash joyidan foydalanganlik uchun yig'im, obodonchilik ishlari uchun yig'im va boshqalar kiradi. YIG'ISH LINIYASI - alohida mahsulotlar ishlab chiqilishiga maxsuslashtirilgan tizimli ishlab chiqarish oqimi. Mahsulotlar, har birida bitta maxsus operatsiya bajariladigan ish bekatlaridan nazorat qilinib, tezlik bilan o'tadi. YIG'ISH LINIYASINI MUVOZANATLASHTIRISH - har bir ish bekatida shunday sikl vaqtini belgilashki, bunda har bir ishchi shuncha ish qilsinki, yig'ish liniyasi sikli vaqti ichida ulgurib, uning bo'sh vaqti barcha ish joylarida imkon boricha kam bo'lsin. YILLIK HISOBOT - bir yillik davlat budjet daromadlari va xarajatlarini aks ettirgan hujjat. YILLIK MOLIYAVIY HISOBOT - hisobot yilida korxona faoliyatini har tomonlama ta’riflovchi hisobot turi. Yillik moliyaviy hisobot inventarizatsiya va boshqa usullar bilan tekshirilgan hisob ma’lumotlariga asosan tuziladi. Uni tuzishga qadar turli tayyorgarlik ishlari bajariladi: inventarizatsiya o'tkazilib, uning natijalari hisobda aks ettiriladi; yilning oxirida buxgalteriyaga kelgan barcha hujjatlarni ishlab chiqarish tugatiladi; yordamchi ishlab chiqarishlar ish va — 4 7 1 — xizmatlarining haqiqiy tannarxi aniqlanadi; umumishlab chiqarish xarajatlari taqsimlanadi; tugallanmagan ishlab chiqarishlar tannarxi va tayyor mahsulotlarning haqiqiy tannarxi aniqlanadi; moliyaviy natijalar (foydayokizarar) aniqlanadi; ayrimko'rsatkichlarningo'zaro aloqalari tekshiriladi va boshqalar. O'zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to'g'risida’ gi qonuni (16-modda) bilan yillik hisobotning quyidagi shakllarini tuzish nazarda tutilgan: 1. Korxona balansi. 2. Moliyaviy natijalar to'g'risida hisobot. 3. Asosiy vositalar harakati to'g'risidagi hisobot. 4. Pul oqimlari to'g'risidagi hisobot. 5. Xususiy kapital to'g'risidagi hisobot. Yuqoridagi hisobot shakllariga izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar ilova qilinadi. Moliyaviy hisobot quyidagi organlarga taqdim etiladi: soliq organlariga; ta’sis hujjatlariga muvofiq mulkdorlarga; davlat statistika organlariga; qonun hujjatlariga muvofiq boshqa organlarga. YILNING SOF FOYDASI - soliq to'lagandan keyin xo'jalik yurituvchi subyekt, ya’ni korxona (firma) ixtiyorida qoladigan hamda xo'jalik subyekti mustaqil tasarruf etadigan foyda. YO 'L FONDINI SHAKLLANTIRUVCHI SOLIQLAR - yoqilg'i- moylovchi materiallarni sotishdan olinadigan soliq, avtomobil yo'laridan foydalanuvchilardan olinadigan soliq, transport vositalarining egalaridan olinadigan soliq va transport vositalarini sotib olganlik uchun to'lanadigan soliqdan iborat. YOLLOVCHILAR VA O 'Z I UCHUN ISHLAYDIGAN SHAXSLAR - muayyan haq evaziga ishlaydigan yollanma xodimlar bilan o'zini- o'zi band etuvchi shaxslar yollovchilar deb ataladi, muayyan haq evaziga ishlamaydigan va yollanma xodimlari bo'lmagan shaxslar esa o'zi uchun ishlaydigan shaxslar deb ataladi. YOLLOVCHILARNING IJTIMOIY SUG'URTAGA HAQIQIY AJRATMALARI - sug'urta korxonalariga yoki boshqa turdagi institutsion birliklarga, o'zxodimlarini nafaqa bilan ta’minlash uchun ijtimoiy sug'urta dasturi boshqaruviga yollovchilar tomonidan bevosita ijtimoiy ta’minot jamg'armasiga ijtimoiy sug'urta evaziga to'lanadigan ajratmalar. YO'LOVCHI AYLANMASI - yo'lovchilar tashish bo'yicha transport ishi hajmini ifodalaydigan ko'rsatkich. Bunda yo'lovchilarni qanchalik uzoq masofaga olib borilishi ham hisobga olinadi. YO'LOVCHI KILOMETR - yo'lovchi tashishning o'lchov birligi. Yo'lochi kilometr tashilgan yo'lovchilar sonini ular qancha masofaga (kilometrga) olib borilgani bilan o'lchanadi. 472 YO'LOVCHI OQIM I - transport yo'lagida biron-bir vaqt davomida tashilgan yolovchilar miqdori. Ko'pincha shahar va shahar atrofi yo'nalishlarida yo'lovchi oqimi nisbatan yuqori bo'ladi. Yo'lovchi oqimi sutkaning ma’lum vaqtida, hafta kunlarida va yil mavsumiga qarab ham farqlanishi mumkin. YO'NALISHLI REGRESSIYA CH IZIG'I - ushbu chiziq baholar o'rtachalashtirilishidan iboratdir. Agarda ushbu chiziq teng vaznli baho sifatida tasawur etilsa, unda yangisini yuqoriga yoki pastga bo'Igan har qanday og'ishi Bull VS Bear kuchini ko'rsatadi. YOLLANIB ISHLAYDIGANLAR - korxona rahbariyati bilan mehnat faoliyati shartlari to'g'risida tuzilgan yozma kontrakt (shartnoma) yoki og'zaki bitim bo'yicha ishlaydigan shaxslar bo'lib, ular ana shu faoliyat uchun yollanish vaqtida kelishib olingan ish haqini oladilar. YOLLANMA XODIM - ma’lum shartlar asosida yollanib ishlovchi. Korxona bilan shaxs o'rtasida rasmiy yoki norasmiy kelishuv mavjud bo' lgan hollarda yollanma xodim munosabati paydo bo' ladi. Bunday kelishuv har ikki tomon uchun ixtiyoriy hisoblanadi va yollanuvchi shaxs muayyan pul yoki natura shaklidagi haq evaziga korxona uchun mehnat qilishi zarur. YOLLANMA XODIMLAR MEHNATIGA HAQ, TO'LASH - korxona tomonidan yollangan mehnat xodimlariga hisobot davrida ular qilgan ish evaziga pul va natura shaklida ko'rsatiladigan barcha rag' batlantirish. YOLLANMA XODIMLARGA MAXSUS JAMG'ARMASIZ (FOND) BERILADIGAN IJTIMOIY SUG'URTA NAFAQASI - ijtimoiy sug'urta bo'yicha beriladigan nafaqa yollovchilar, ijtimoiy sug'urta dasturi boshqaruvchilari tomonidan maxsus jamg'arma tashkil etmasdan, o'z xodimlariga, ularning boqimandalariga va o'z boshqaruvchisini yo'qotgan shaxslarga to'lanadigan nafaqalardan iborat bo'ladi. YOLLANMA XODIMLARNING IJTIMOIY SUG'URTA AJRATMASI - ijtimoiy ta’minot jamg'armalariga, sug'urta korxonalariga, yoki boshqa turdagi institutsion birliklarga farovon ta’minlasb uchun ijtimoiy sug'urta dasturi boshqaruvi rahbarlariga yollanma xodimlar to'laydigan ijtimoiy sug'urta ajratmasi. YOPILISH BAHOLARI - birja yopilishiga qayd etilgan baho. Y O PIQ AKSIYADORLAR JAMIYATI - aksiyalari faqat o'zining muassislari orasida yoki oldindan belgilab qo'yiladigan boshqa shaxslar doirasida taqsimlanadigan, o'zi chiqaradigan aksiyalarga ochiq obuna o'tkazishga yoki ularni sotib olish uchun cheklanmagan —— 473 *****SKKKtefrb»--— doiradagi shaxslarga boshqacha tarzda tavsiya etishga haqli bo'lmagan jamiyat. YOPIQ. AUKSION - bunda tovar uchun auksion qatnashchilari bir-biriga bog'liq bo'lmagan holda stavkalarini qo'yadi va tovar kim ko'p stavka qo'ygan bo'lsa shunga beriladi. YOPIQ, IQTISODIYOT - tovar va xizmatlarning eksport va importini amalga oshirmaydigan mamlakat iqtisodiyoti; xalqaro savdoda ishtirok etmaydigan iqlisodiyot; hozirgi mutlaq yopiq iqtisodiyot mavjud emas. Yopiq iqtisodiyot modelida tovarlar, xizmatlar va kapital oqimlari, milliy chegaralar tashqarisiga chiqmaydi. YOPIQ, TENDER КО‘ RINISHDAGI AUKSION - sotib oluvchilarning shaxsiy ishtirokisiz ularning bergan takliflariga asosan, qatnashuvchilar taklif etgan eng yuqori (yoki past) baho bo'yicha qimmatbaho qog'ozlar, tovarlar, mol-mulkni sotishning tashkil qilinishi. YORDAMCHI ISHLAB CHIQARISH - ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo'lib, u asosiy ishlab chiqarish fondlarini qayta tiklash, ta’mirlash, asosiy ishlab chiqarish jarayonini energiya va boshqa yordamchi materiallar bilan ta’minlash ishlarini amalga oshiradi. YORDAMCHI MATERIALLAR - asosiy materiallardan farq qilib, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning asosini tashkil qilmaydi, balki mahsulot ishlab chiqarishda biron-bir vosita sifatida ishtirok etadi. Yoqilg'i o'z mohiyatiga ko'ra yordamchi materiallarning bir turi hisoblanadi. YORDAMCHI MOLIYA KORPORATSIYALAR - kichik sektor faoliyati moliyaviy vositachilik bilan yaqindan bog'liq, ammo ularning o'zlari vositachi sifatida ishtirok eta olmaydigan barcha rezidentlik korporatsiyalar va kvazikorporatsiyalardan tarkib topadi. YORDAMCHI TARM O Q - korxonaning tovar mahsuloti bo'yicha asosiy tarmog'idan keyingi o'rinda turadigan, asosiy tarmoq bilan texnologik hamda tashkiliy jihatdan bog'langan, asosiy tarmоqning muttasil rivojlanib borishi uchun bevosita yordam ko'rsatadigan tarmoq. YORDAMCHI-TEXNIK PERSONAL - rahbarlar va mutaxassislar faoliyatiga xizmat ko'rsatuvchi hodimlar. Ular qoida bo'yicha, alohida boshqaruv operatsiyalariga qarab tasniflanadi. Bunday hodimlarga kotiblar, mashinistlar, texniklar va boshqalar kiradi. 474 YUK OBOROTI - ma’lum vaqt davomida tashilgan yukning hajmi (miqdori), yuk oboroti, transport sohasining asosiy ko'rsatkichi. Tashilgan yukning soni va tashish masofasi (km)ga ko'ra hisoblab chiqiladi. YUKSALISH - iqtisodiyotning davriy rivojlanishining jonlanish bosqichidan keyin keladigan bosqich, unda talab oshib boradi, investitsiyalar hajmi o'sadi, bank foizi kamayadi, ishlab chiqarish hajmi oshib boradi, ishsizlik tabiiy darajasi kamayadi. YUMSHOQ, NARX - xaridorning savdolashish qobiliyatiga bog'liq tarzda uzil-kesil aniqlanadigan narx. YUNESKO - (maorif, fan va madaniyat masalalari bo'yicha BMT maxsus tashkiloti) - hukumatlararo tashkilot, BMTning ixtisoslashgan tashkiloti. 1946-yilda tashkil etilgan, unga 158 mamlakat a’zodir. YUNESKO ning asosiy maqsadi xalq ta’limi va madaniyat sohasida xalqaro hamkorlikka yordam berish, madaniyat va ilmiy- texnika sohasiga taalluqli axborotlarni yoyish, ta’lim sohasidagi kamsitishlarga qarshi kurash, milliy madaniyatlarni himoya qilishdir. YUNKTAD - oliy tashkiloti savdo va rivojlanish bo'yicha konferensiya bo'lib, uning ixtiyorida 6-ta komitet ishlaydi. U BMTning xalqaro savdo tashkiloti hisoblanmaydi. U 1964-yil tashkil topgan, unga 168 ta davlat a’zo. Uning asosiy vazifasi xalqaro savdoni rivojlantirish, teng huquqli iqtisodiy munosabatlarni o'rnatishga yordam berish. Uning qarorlari taklif xarakteriga ega. YUPI - AQSH axborot agentligi, dunyoda eng yirik axborot agentliklaridan biri, 1958-yilda tashkil etilgan. “Associated Press” bilan birgalikda AQSHda axborot tarqatishni o'z qo'lida monopolizatsiya qilgan “YUPI” 1000 ta amerika ro'znomalari, 4150 radio va telestansiyalari, jahonning 100 dan ortiq mamlakatlarida 800 ta ro'znoma va 300 ta radiostansiyaga xizmat ko'rsatadi. Shtab-kvartirasi Vashingtonda joylashgan. YURIDIK SHAXS - alohidalashgan mulkka ega mulkni mustaqil sotib olish va shaxsiy nomulkiy huquqlariga va majburiyatlariga ega tashkilot. Yuridik shaxslar sudlarda, xo'jalik sudlarida da’vogar va javob beruvchi bo'lishi mumkin. Masalan, korxonalar ham yuridik shaxs hisoblanadi, ustav (nizom) asosida vujudga keladi va harakat qiladi. Yuridik shaxs o'z nomiga, manzilgohiga va bankda hisob raqamiga ega bo'ladi. Yuridik shaxs o'zining mulki doirasida javobgar hisoblanadi. Davlat yuridik shaxslar qarzlari bo'yicha, o'z navbatida yuridik shaxslar davlat qarzlari bo'yicha javobgar hisoblanmaydi. Yuridik shaxs faoliyati uni tashkil etgan organ yoki mavjud qonunchilik nazarda tutgan hollarda to'xtatiladi. 47^5 — — YURIDIK SHAXSLARDAN OLINADIGAN SOLIQLAR - qo'shilgan qiymat solig'i, korxona va tashkilotlarning daromadi (foydasi) dan olinadigan soliq, aksizlar, yo'l fondini shakllantirish uchun manba sifatida foydalaniladigan soliqlar, korxona mol-mulki solig'i, yer uchun to'lovlar, reklama solig'i, birjada amalga oshirilgan bitimlardan olinadigan yig'im, mahalliy auksion va lotoreyalami o'tkazish huquqi uchun litsenziya yig'imi, boshqa soliq, yig'im va majburiy to'lovlardan iborat. YURIDIK SHAXSLARNING (NO Q ISH LOQ XO'JALIK) YER SOLIG'I - o'zining mulkida, egaligida va foydalanishida yer uchastkalari bo'lgan yuridik shaxslar yer solig'i to'lovchilari bo'lib hisoblanadi. YURIDIK SHAXSLARNING DAROMAD I DAN (FOYDASIDAN) SOLIQ, - yuridik shaxslarning hamma faoliyatidan olgan daromadlari (foydasi) bir qismining budjetga majburiy to'lovidir. Bu yerda soliq to'lovchilar soliqqa tortish maqsadida rezident va norezidentlarga bo'linadi YURIDIK SHAXSLARNING MOL-MULK SOLIG'I - korxonalar mulklarining dastlabki qiymati, o'rnatilmagan mulklar qiymatidan hisoblanib, ularning daromadidan budjetga to'lanadigan majburiy to'lovlardir. YURI ST MASLAHATCHI - muassasa, korxona, yoki tashkilotdagi yuridik masalalar bo'yicha doimiy maslahatchi. Huquq masalalari bo'yicha ushbu korxona yoki tashkilotning manfaatini sud va boshqa vaziyatlarda himoya qiladi. YUSUF XOS HOJIB BOLASOG'UNIY - turk tilidagi ilk “Qutadg'u bilig” (“Saodatga yo'llovchi bilim”, 1069-70) asarida ajoyib iqtisodiy g'oyalarni bayon etgan (1990-yilda chop etildi). Ayniqsa, hunar- kasb o'rganish, savdo-sotiqning ahamiyatiga e’tibor berilgan. Kitobda “sanat, hunar - kishiga chiroy, turli-tuman hunarlarni o'rganmaslik tubanlik belgisi” (64-bet) ekanligi haqida fikrlar va mehnat taqsimoti g'oyalari bor. Davlat va iqtisodiyot masalalaridagi bog'Ianishni yaxshi tushungan. Y U T U Q - lotoreyalar, o'yinlar, tanlovlar, musobaqalar (olimpiadalar), festivallar va shu kabi boshqa tadbirlarda olingan, natura holida yoki pulda ifodalangan to'lovlar, sovrinlar va boshqa daromadlar. 476 ZAXIRA - l ) Valyuta zaxirasi - boshqa mamlakatlar Markaziy banklarining xalqaro hisob-kitob uchun mamlakat valyutasida yig'ib va saqlaydigan mablag'lari. 2) Kapital (fond) zaxirasi - korxona, aksionerlik jamiyati va hokazolarning foydadan chegirib qolib tashkil qilinadigan xususiy mablag'lar qismi bo'lib, xo'jalik operatsiyalari faoliyatidagi zararlarni qoplash, asosiy fondlarni to'ldirish va kundalik foyda yetarli bo'lganda dividendlar to'lash uchun foydalaniladi. ZAXIRA FONDI - joriy yilda kelib tushgan sug'urta mukofotlari hisobidan sug'urta qoplamasini to'lash imkoniyati bo'lmaganda, ushbu sug'urta qoplamasini to' lash uchun foydalaniladigan pul mablag' lari fondi. Ma’lumki, sug'urta hodisalari tufayli ko'rilgan yo'qotishlar va zararlar miqdori har yili har-xil bo'ladi. Ayrim yillari sug'urta hodisalari kam, boshqa yili esa ko'proq bo'lishi mumkin. Agar sug'urta hodisalari soni ko'p bo'lib, ko'rilgan zarar miqdori joriy yilda kelib tushgan sug'urta mukofotlaridan bir necha marta ko'p bo'lsa, ularning farqi zaxira fondi hisobidan qoplanadi. ZAXIRA SIG'IMISIZ XARAJATLAR - tijorat, sotish va ma’muriy boshqaruvxarajatlari. Ushbu xarajatlar TM Z bevosita ta’sir qilmaydi va ishlab chiqarish tannarxini kalkulatsiya qilishda qatnashmaydi, ya’ni mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga qo'shilmaydi. ZAXIRAGA ISHLAB CHIQARISH - standart mahsulotlar ishlab chiqarib, tayyor mahsulot zaxirasini yaratishga imkon beruvchi jarayon. ZAXIRALARGA BO'LGAN XARAJATLAR - tovar moddiy zaxiralarni sotib olish, saqlash va ularning tabiiy kamayishi bilan bog' liq xaraj at, sarf va zararlarning yig'indisi. ZAXIRALARNI ASRASH UCHUN SARFLANGAN XARAJATLAR - tovar moddiy zaxiralarni sotib olish va ularni saqlash bilan bog'liq xarajatlar. ZAXIRALARNI BAHOLASH - tugallanmagan ishlab chiqarish, ombordagi tayyor mahsulot va TM Z tannarxini hisoblash. ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR (1483-1530) - Andijon, Qobul va Hindiston hukmdori, “Boburnoma”, “Mubayyin” asarlarida soliq siyosati, masalan, zakot to'g'risida qimmatli g'oyalari berilgan. 477 Eng muhimi, daromad oshgan sari soliqning kamayib borishining ahamiyati tushuntiriladi. Savdo va ayniqsa tashqi munosabatlarga katta e’tibor bergan. ZAIFLIK - kompaniya faoliyati uchun zarur bo'lgan nimaningdir yetishmasligi, kompaniya qila olmaydigan qandaydir ish yoki kompaniyani noqulay vaziyatga solib qo'yadigan sharoit. ZAKOT - (arab. - tozalanish, sadaqa berish) mol-mulk va daromaddan ixtiyoriy ravishda beriladigan xayr-ehson. Zakot - Islom dinining besh asosiy talablaridan biri. Unga ko'ra, har bir musulmon yillik umumiy daromadining qirqdan bir ulushini (ya’ni 2,5%ni) zakot sifatida berishi lozim. ZAMONAVIY AXBOROT TEXNOLOGIYALAR! - kompyuter texnikasi, dasturiy va telekommunikatsiya vositalarini qo'llagan holda foydalanuvchining faol ishtirokida amalga oshiriladigan yuqori darajadagi do'stona interfeysli axborot texnologiyasidir. ZARARLAR - fuqarolik huquqida qonunga xilof harakatlar tufayli bir shaxs (yuridik yoki jismoniy) tomonidan ikkinchi shaxsga (yuridik yoki jismoniy) yetkazilgan ziyonning pulda ifodalangan shakli. Zararlar mahsulot, ish, xizmatlami sotishdan, tabiiy ofatlar, debitorlik qarzlarni talab qilib olmasdan voz kechishdan, to'liq amortizatsiya qilinmagan asosiy fondlarga barham berishdan va boshqalardan vujudga kelishi mumkin. Mahsulot, ish va xizmatlaming bahosi ularning to'liq tannarxi dan past bo'lganda ham zararlar paydo bo'ladi. ZARARSIZLIK NUQTASI - umumiy xarajatlar umumiy daromadga yoki o'rtacha xarajatlar, mahsulot narxiga teng bo'lganda, ishlab chiqarish hajmi agarda bozor narxi zararsizlik nuqtasidan pasaysa, unda korxonalar, tabiiyki, o'z tarmoqlarini tashlab, boshqa tarmoqqa o'tib ketadilar. Bu nuqtada faqat yangi mahsulotni ishlab chiqarishga o'tgan korxonalar faoliyat ko'rsatishlari mumkin bo' ladi yoki korxona tomonidan o'tkazilgan tahlil shu tarmoqda ishlab chiqarilayotgan mahsulotga qisqa muddatda talabning ko'tarilishi natijasida narxning ko'tarilishini tasdiqlasa, korxona o'z faoliyatini davom ettirishi mumkin. ZARAR.SI ZLIKNIN G TAHLILI - subyekt faoliyatining zararsizlik nuqtasini aniqlashga yordam beruvchi qisqa muddat ichida olinadigan daromad, xarajatlar va foydalarning o'zaro qaramligiga asoslangan tahlil. 478 ZARURIY ISH VAQTI - sarflangan ish vaqtining bir qismi. Zaruriy ish vaqti davomida ishchi o'zining yashash sharoitini ta’minlash uchun zarur bo'lgan qiymatdagi mehnat mahsulotini yaratadi. Zaruriy ish vaqtining umumiy sarflangan ish vaqtidagi ulushi miqdori ishchilarning mehnat unumdorligi darajasi, mehnatning intensivligi, ish haqi darajalariga bog'liq bo'ladi. Zaruriy ish vaqti ishchi sarf etgan jismoniy va aqliy quwatini qayta tiklash, malakasini oshirish, o'zi va oila a’zolarining hayot kechirishini ta’minlash uchun zarur bo'lgan mablag'ni yaratadi. ZARURIY MAHSULOT - zaruriy ish vaqti davomida yaratilgan mahsulotga zaruriy mahsulot deyiladi. U ishchi va xodimlarning oladigan ish haqiga to'g'ri kelishi yoki rivojlangan mamlakatlardagidek aholi qo'liga nafaqalar, imtiyozlar ko'rinishida kelib tushishi mumkin. ZARURIY MEHNAT - ishchi va xodimlar tomonidan zaruriy mahsulotni yaratish uchun sarflangan mehnat. ZARURIY TAKLIF - mavjud talabni to'la qondirish uchun kerak bo'ladigan tovarlar, ularning turlari va hajmi. ZAVOD ICHIDA ZAVOD - ishlab chiqarish alohida liniyalarga bo'linishini tavsiflaydigan konsepsiyadir. Shu bilan birga alohida mustaqil bo'limlar ajratilib, ularning har biri uchun alohida operatsion strategiya ishlab chiqiladi. Bunda, strategiyalar almashishida ehtimoli bo'lgan xarajatlarni kamaytirish maqsadida, har bir bo'lim o'z operatsion strategiyasiga suyangan holda faoliyat yuritadi. ZAYOM - (olingan yoki berilgan qarz) 1. Davlat tomonidan iqtisodiyotni rivojlantirish, budjetdagi kamomadni to'ldirish yoki boshqa maqsadlarda sotuvga chiqarilgan zayom obligatsiyalari shaklidagi qimmatbaho qog'ozlar. 2. Fuqarolar huquqidagi shunday shartnomaki, bunda bir tomon (zayom beruvchi) boshqa tomon (zayom oluvchi)ga pullar yoki narsalarni xususiy mulkchilikka yoki operativboshqarishga beradi, ikkinchi tomon esa zayom beruvchiga shuncha miqdordagi pulni yoki teng miqdordagi narsani qaytarib berishiga majburiyat oladi. ZAYOM OLISH USULLARI - zayom olish usullari oldi-berdi munosabatlarini rasmiylashtiradi va qimmatli qog'oz emmitentini uning egasiga (kreditlarga) belgilangan pul summasini qo'llashni ifoda qiladi. ZAYOM QIMMATBAHO Q O G 'O ZLAR - bozor muomalasidagi pul hujjati bo'lib, zayom egasining ushbu hujjatni chiqargan shaxsga nisbatan munosabatini tasdiqlaydi. ^ 479 O'QITISH SIFATINI NAZORAT QILISH - talabaning bilim saviyasini tekshirish va uning o'quv dasturini o'zlashtirish darajasini aniqlash; O'QITISHNING ME’YORIY MUDDATI - ta’lim oluvchilar tomonidan o'quv rejalari va fanlar dasturi o'zlashtirilishi uchun belgilangan muddat; O 'Q U V FANI - ta’lim muassasasida o'rganish uchun fan, texnika, san’at, ishlab chiqarish faoliyatining muayyan sohasidan saralab olingan bilimlar, o'quv va ko'nikmalar tizimi; O 'Q U V FANI DASTURI - ta’lim mazmuni, uning talabalar tomonidan o'zlashtirilishining eng maqbul usullari, axborot manbalari ko'rsatilgan normativ hujjat. O 'Q U V FANLARI BLOKI - o'quv rejalari va fanlar dasturlarining kadrlar tayyorlash jarayonida aniq maqsad va vazifalarga erishish uchun muayyan bilim sohasi yoki faoliyatning o'zlashtirilishini ta’minlaydigan o'quv fanlarini birlashtiruvchi tarkibiy qismi; O 'Q U V REJASI - oliy ta’limning muayyan bakalavriat ta’lim yo'nalishi yoki magistratura mutaxassisligi bo'yicha o'quv faoliyati turlari, o'quv fanlari va kurslarining tarkibi, ulami o'rganishning izchilligi va soatlardagi hajmini belgilaydigan hujjat; O 'Q U V SEMESTRI - oliy ta’lim muassasasida o'quv yilining yarmini tashkil etuvchi o'zaro bog'langan fanlarning ma’lum majmuyini o'zlashtirishga mo'ljallangan va ular bo'yicha yakuniy nazorat bilan tugallanadigan qismi. O 'Q U V YILI - oliy ta’lim muassasasida bir ta’lim kursini yakunlashga mo'ljallangan o'quv faoliyati davri. O'quv yili ikki kalendar yil bilan belgilanadi, masalan, 2016/2017 o'quv yili. O'RGANISH EGRISI - berilgan bitta mahsulotni ishlab chiqarish vaqti va bu mahsulotdan oldin ishlab chiqarilgan mahsulotlar soni orasidagi bog'liqlikni ko'rsatuvchi grafik. O'RINDOSH TOVARLAR - iste’mol qilishda bir-birining o'rnini bosuvchi tovarlar yoki bir xil ehtiyojni qondiruvchi tovarlar. 480 O'RINDOSH TOVARLARNI ALMASHTIRISH SAMARASI iste’molchining iste’mol majmuasiga kiruvchi ne’matlardan binning narxi o'zgarishi natijasida iste’mol tarkibining o'zgarishi. О ‘ RIND OSHLIK SAMARASI - iste’molchining narxi oshgan tovarlarning o'rniga xuddi shunday, ammo arzon tovarlarni sotib olishga harakat qilishi. O 'R O V (QADOQLASH) - l) tovar solinuvchi, joylashtiriluvchiidish, material. Tovar ishlab chiqarilgandan so'ng uning xususiyatlarini saqlash hamda yukni tashishda qulaylik yaratish uchun mo'ljallanadi; 2) muhim reklama manbai. O'RTA TA’M IR - tamirlanadigan agregatni qisman ajratib yig'ish yoki detallar qismlarini qayta tiklash yoki almashtirish amalga oshiriladi. O'RTACHA DAROMAD - bir birlik tovarni sotishdan tushgan daromad. O'RTACHA DOIM IY XARAJATLAR - mahsulot birligiga sarflangan doimiy xarajatlar, ya’ni doimiy xarajatlarning mahsulot chiqarish hajmiga nisbati. O'RTACHA MAHSULOT - ishlab chiqarish jarayoniga jalb qilingan moddiy va ish kuchi resurslarining bir birligiga to'g'ri keladigan ishlab chiqarilgan mahsulot birligiga aytiladi. O'RTACHA O'ZGARUVCHAN XARAJAT - mahsulot birligiga mos keluvchi o'zgaruvchan xarajatlar, ya’ni o'zgaruvchan xarajatlarning mahsulot chiqarish hajmiga nisbati. O'RTACHA QIYMAT - asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, lizing shartnomasi bo'yicha sotib olingan vositalarning hamda ishga tushirilmagan mulklar qiymatining yil boshi va oxiridagi summalarining yarmi, boshqa oylar boshidagi balans qiymatining to'liq summalari yig'indisini 12 ga bo'lish bilan aniqlanadigan qiymatdir. Bu qiymat choraklik va yil bo'yicha aniqlanadi. O'RTACHA UMUMIY XARAJATLAR - mahsulot birligiga hisoblangan umumiy xarajatlar, ya’ni umumiy xarajatlarning mahsulot chiqarish hajmiga nisbati. O'RTACHA XARAJATLAR - ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan umumiy mahsulotning birligiga sarf etilgan xarajatlardir. O'SAYOTGAN TALAB - talab darajasining dam-badam o'sib va pasayib turish holati. O'SIB BORUVCHI XARAJATLAR SAMARASI - olish oson bo'lmagan va kam munosib resurslardan foydalanish zaruriyati natijasida mamlakat ixtisoslashgan mahsulotni ishlab chiqarishni ko'paytirganda o'rtacha umumiy xarajatlarning o'sishi. O'STIRILMAYDIGAN KREDITLAR - belgilangan tartibga muvofiq foizlar hisoblanishi to'xtatiladigan kreditlar. O 'TISH DAVRI - bir mulk shakliga asoslangan iqtisodiy tizimdan boshqa mulk shakllariga asoslangan yangi iqtisodiy tizimga o'tish bilan bog'liq bo'lgan davr. О ' TKAZILGAN AUDIT NATIJALARI BO'YICH A AUDITORNING YOZMA MA’LUMOTLARI - xo'jalik yurituvchi subyekt rahbarlariga va mulkdoriga yuboriladigan, auditorlik tekshirish jarayonida xatda to'liq ma’lumotlarni, buxgalteriya hisoboti yuritish tartibiga buzilishlar haqida, buxgalteriya hisobotini tayyorlashdagi buzilishlar tekshiruvlarda olingan va shartnomada nazarda tutilgan ma’lumotlarni o'zida mujassamlashtirgan hujjatdir. O'XSHASH TOVARLAR - bir ehtiyojni qondirishga mo'ljallangan, lekin bir- biridan qandaydir hislatlari bilan farq qiladigan tovarlar. O'YIN - oldindan belgilangan qoidalar asosida iqtisodiy subyektlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlar (qarorlar qabul qilish). O'YINLAR NAZARIYASI - fan yo'nalishi bo'lib, u o'yin qatnashuv- chilarining vaziyat bo'yicha harakat qilish va qaror qabul qilishni matematik usullar yordamida o'rganadi. O 'Z DAROMADLARI - mahalliy hududdan yig'iluvchi va shu hudud budjetiga tushuvchi mahalliy soliq va yig'imlar. O 'ZARO ALOQADOR SHAXSLAR - tijorat banki aksiyadorlari va boshqaruvida o'z faoliyati yurituvchi shaxslarning qarindoshlari hisoblanadi. O 'ZA RO BIR-BIRINI TO'LDIRADIGAN TOVARLAR - foydalani- layotganda bir-birini to'ldiruvchi tovarlar, uning biri narxining oshishi ikkinchisining narxi oshishiga olib keladi, pirovard natijada ularga talab kamayadi. O 'ZARO BIR-BIRININ G O'RNINI BOSADIGAN TOVARLAR - xususiyat-lari bilan bir-biriga yaqin va bir-birlarini almashtira oladigan tovarlar. Bir mahsulot narxining o'sishi iste’molchini 482 uning o'rnini bosa ola-digan tovarga o'tishga va uning narxining ko'tarilishiga olib keladi. O 'ZA RO HISOBLAR - davlat bilan korxonaning yoki korxona bilan tashkilotning o'zaro hisoblari. Masalan: tovar, mahsulot ishlab chiqarish, sotish va xizmat ko'rsatish borasida. O 'ZA RO SUG'URTALASH JAMIYATI - foyda olishni ko'zlamaydigan notijorat shaklidagi sug'urta kompaniyasi. Sug'urta qilishning tashkiliy shakli. O'zlarining mulkiy manfaatlarini sug'urtaviy himoyalash uchun yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyoriy bitim asosida birlashuvi. O'zaro sug'urtalash jamiyati yuridik shaxs hisoblanib, harbir sug'urtalanuvchi ushbu jamiyatninga’zosibo'ladi. AQSh va Yaponiyada asosan, hayot sug'urtasi bilan shug'ullanuvchi kompaniyalar o'zaro sug'urtalash jamiyati shaklidadir. Hozirgi paytda Yaponiyada o'zaro sug'urtalash jamiyatlari hayotni sug'urtalash bozorining 89,4% ni tashkil etadi. O'ZBEKCHA MODEL - O'zbekiston Respublikasining o'ziga xos xususiyatlari, shart-sharoitlardan kelib chiqqan holda tanlangan o'zining bozor iqtisodiyoti modeli. U o'zining tarkibiga bozor va harakat qilish tamoyillarini, chunonchi, xususiy mulk, erkin tadbirkorlik, raqobat va narxlarning erkin shakllanishini qamrab olgan. Undan tashqari O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimov tomonidan ishlab chiqilgan besh tamoyilga, ya’ni: qonun ustuvorligi, iqtisodning siyosatdan ustunligi, islohotlarni bosqichma-bosqlch amalga oshirish, davlat tomonidan iqtisodiyotni tartibga solishni, islohotlarning ijtimoiy yo'naltirilishiga asoslanadi. Ushbu modelning o'ziga xos ta’rifi kuchli ijtimoiy siyosatni olib borishga yo'naltirilganligidir. O'ZBEKISTAN RESPUBLIKASINING G'AZNA MAJBURIYATLARI - emissiyaviy qimmatli qog'ozlar bo'lib, ular emissiyaviy qimmatli qog'ozlar egalari O'zbekiston Respublikasining Davlat budjetiga pul mablag'lari kiritganligini tasdiqlaydi va bu qimmatli qog'ozlarga egalik qilishning butun muddati mobaynida qat’iy belgilangan daromad olish huquqini beradi. O'ZBEKISTON METALLURGIYA ZAVODI - O'zbekiston metallurgiya zavodi - qora metallurgiya sanoati korxonasi Toshkent viloyatining Bekobod shahrida joylashgan. U O'rta Osiyo respublikalaridagi mashinasozlik korxonalari va qurilish tashkilotlarini metall bilan ta’minlaydi, navli prokat, tunuka, emallangan idishlar ishlab chiqaradi. O rta Osiyoda yig'iladigan temir-tersakni qayta eritadi. O'ZBEKISTON RESPUBHKASI TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT MILLIY BANKI - ixtisoslashtirllgan aksionerlik, tijorat banki. Respublikada valyuta zaxirasini to'plash va uni maqsadga muvofiq sarflash, xalqaro valyuta muomalasi, tovarlar eksporti va importi bo'yicha hisob-kitoblar, korxona va tashkilotlarning tashqi iqtisodiy faoliyatlarini kreditlash, davlat valyuta siyosatini ta’minlash va nazorat qilishni amalga oshiradi. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI SO LIQ TO'LOVCHILARINING YAGONA REESTRI - soliq to'lovchilarga oid davlat ma’lumotlar bazasi tizimi O'ZBEKISTON TADBIRKORLARI UYUSHMASI - respublikada ishbilarmonlikni rivojlantirish va unga rahbarlik qilish maqsadlarida ishbilarmonlaming birinchi ta’sis qurultoyida (1991- yil 6-iyunda) tashkil etilgan. Uyushma o'z nizomi va dasturi asosida iqtisodiyotni barqarorlashtirish, xo'jalik aloqalarini tiklash, raqobatni rivojlantirish, iste’mol bozorini tovarlar bilan to'ldirish, chet ellardagi tadbirkorlar bilan hamkorlik aloqalarini o'rnatish va boshqa yo'nalishlarda ish olib boradi. O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI TIKLANISH VA TARAQQIYОТ FONDI - O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi moliyaviy muassasa bo'lib, faoliyatining asosiy maqsadi iqtisodiyotning yetakchi, eng awalo bazaviy tarmoqlarini modernizatsiyalash va texnikaviy qayta qurollantirish bo'yicha loyihalarning amalga oshirilishini ta’minlash, shuningdek, mamlakatni muttasil, barqaror va mutanosib ravishda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishga erishish hamda samarali tarkibiy va investitsiyaviy siyosatni amalga oshirishdan iborat. O'ZGARUVCHAN ALMASHUV KURSI - ichki muvozonatni tiklash maqsadida mamlakat almashuv kursiga ega bo'ladigan xalqaro hisob-kitoblar tizimi. O'ZGARUVCHAN ALMASHUV KURSI - ichki muvozonatni tiklash maqsadida mamlakat almashuv kursiga ega bo'ladigan xalqaro hisob-kitoblar tizimi. O'ZGARUVCHAN CHIQIMLAR - korxonaning ishlab chiqarish hajmlari ko'paygan sari oshib boruvchi xarajatlar. 484 O'ZGARUVCHAN NARX - bozordagi vaziyatga qarab o'zgartirib boriladigan narx. O'ZGARUVCHAN TALAB - erkin bozorda mahsulot narxining ma’lum bir foizga o'zgarishi, talabning necha foizga o'zarishini belgilovchi ko'rsatkich. U baholarning o'zgarishi va ularning darajasi bo'yicha qaror qabul qilish jarayonida keng qo'llaniladi. O'ZGARUVCHAN XARAJATLAR - ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdoriga bog'liq xarajatlar, xomashyo materiallari, ish haqiga va h.k. sarflangan xaraj atlardan tashkil topadi. O 'ZIN I-O 'ZI BAND ETUVCHI SHAXS - bunday shaxs o'zi mehnat qiladigan korporatsiyalashmagan korxonalarning shaxsiy yoki sherik mulkdori hisoblanadi, ammo kvazikorporatsiyalar deb baholanuvchi korporatsiyalashmagan korxonalar bundan istisno. O 'Z I-O 'Z IN I ISH BILAN BAND QILUVCHI VA ISH BILAN BAND BO'LMAGAN SHAXSLARNING IJTIMOIY SUG'URTA AJRATMASI - yollanma xodim bo'lmagan, ya’ni o'z-o'zini ish bilan band qiluvchi va ish bilan band bo'lmagan shaxslar tomonidan o'z shaxsiy farovonligini ta’minlash uchun to'laydigan ijtimoiy sug'urta ajratmasi. O 'ZLIK KAPITALI - uchinchi shaxslar talablari qondirilgandan so'ng korxona mulkdorlarga tegishli korxona aktivlari qiymatining bir qismi hisoblanadi. O'zlik kapitalining baholanishi rasmiy (ikkita usul yordamida, balansli baholash, ya’ni joriy xisob-kitoblar va hisobotlarga asosan yoki bozor baholarida) yoki haqiqiy baholarda amalga oshirilishi mumkin, ya’ni korxona tugatilishi vaqtida. O 'Z -O 'Z IN I MOLIYALASHTIRISH - qo'shimcha mablag'lar manbalarini jalb qilishning eng ko'zga ko'ringan usuli, lekin uni uzoq muddatlar uchun prognoz qilish qiyin va miqdor jihatidan ham chegaralangan. O 'Z -O 'Z IN I QOPLASH - korxona o'z xarajatlarini olgan foydasi bilan qoplashi, mahsulotni sotish va xizmat ko'rsatishdan kelgan daromad bilan korxona o'z xarajatlarini qoplashi. 485 G 'AZNA BILETI - davlat tomonidan chiqarilgan qo'g'oz pullar. G AZNA MAJBURIYATI - g'azna (qog'oz pul) majburiyati: davlat qimmatli qo'g'ozi, ma’lum muddat davomida daromad olish huquqini beradi. Uzoq muddatli, qisqa, o'rta muddatli g'azna majburiyatlari mavjud. G'AZNA MAJBURIYATLARI - davlat emmitet bo'lgan qimmatli qog'ozlar yokiuningoxirgiegasigama’lumbelgilanganshartlarasosidanominal summasi va foizlami to'lashi bo'yicha davlatning majburiyatlari. G'AZNACHILIK - davlat budjeti ijrosini ta’minlashning bir shakli bo'lib, unda maxsus idora davlat soliqlariyig'imini vaulardan foydalanishni ta’minlaydi, mablag'lar ustidan nazoratni amalga oshiradi, shuningdek, davlat tashqi va ichki qarzlarini boshqaradi hamda budjetdan tashqari maqsadli jamg'armalar, budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag'lari pul oqimlarining monitoringini olib boradi. 1 486 SHAKLLANAYOTGAN TALAB - biror narsaga bo'Igan ehtiyoj konkret darajaga, talabga aylana borish va talabning rivojlanib borish bosqichi. SHAKLLANGAN TALAB - ma’lum tovarga ehtiyoj konkret, aniq bo'lib, talabning o'sib barqaror darajaga yetishi. SHAKLLANMAGAN TALAB - biror narsaga bo'Igan ehtiyoj hali abstrakt darajada bo'lib, uni qanday tovar va tovar turi bilan qondirish aniq emas. SHARQJY YEVROPA UCHUN QAYTA QURISH VA TARAQQIYOT YEVROPA BANKI - Sharqiy Yevropa mamlakatlariga, jumladan, MDHga kredit berish orqali ularning taraqqiyotiga ko'maklashuvni ko'zda tutgan Yevropa banki. 1990-yil yanvar oyida tuzilgan. Mazkur bank 42 davlat ishtirokida tuzilgan. Dastlabki kapitali 12 mlrd dollar. SHARTLI FOYDA birlamchi daromadning bir elementi hisoblanadi. U real operatsiya emas. U buxgalteriya hisoblarida qayd etilmaydi. SHARTLI MAJBURIYATLAR - mazkur xo'jalik subyektining kelajakdagi xo'jalik faoliyatining natijasi bo'Igan va uning auditorlik firmasi tomonidan tasdiqlangan hozirgi buxgalteriya hisobotida aks ettirilgan moliyaviy holatiga sezilarli darajada ta’sir etuvchi noaniq summadagi kelgusi davr majburiyatlarning qutilishi. SHARTNOMA - tomonlar o'rtasida o'rmatilgan, o'zgartirilgan yoki bekor qilingan huquq va majburiyatlar to'g'risidagi kelishuv, bitim. Bozor iqtisodiyoti sharoitida shartnoma tomonlarining o'zaro majburiyatlarini o'z vaqtida aniq bajarishini ta’minlash va intizomni mustahkamlash, mahsulot sifatini yaxshilashning vositasi hisoblanadi. Shartnomaning muhim bandlari bo'lib uningpredmeti, baho, muddati hisoblanadi. Tomonlar barcha muhim bandlar bo'yicha kelishgan holdagina shartnoma qabul qilingan hisoblanadi. Shartnoma qonun talab etadigan tarzda rasmiylashtirilishi shart. SHARTNOMA BAHOSI - tovarlar oldi-sotdisi bo'yicha shartnomada ko'rsatilgan baho. SHARTNOMA BO'YICH A TANNARX KALKULATSIYASI - tannarxning buyurtmali kalkulatsiya tizimi bo'lib, u ishlab chiqarish ko'p vaqt talab qilinadigan mahsulotning katta miqdordagi biletlarga qo'llaniladi. 487 SHARTNOMA NARXLARI - bozor iqtisodiyotiga xos baholar, tovar ishlab chiqaruvchi va savdo tashkilotlari orasida kelishish natijasida belgilanadi. Bunda tovarlarga bo'lgan talab va taklif hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi. Ichki va xalqaro shartnoma narxlari farqlanadi. Ichki shartnoma belgilanganida tovarlar sotuvchi ham, xaridor ham naf ko'rgan narxlarda sotiladi. Ichki shartnoma narxlari erkin bozor, raqobat bor joyda yaxshi natija beradi. Xalqaro yoki tashqi shartnoma narxlari turli davlatlar yoki turli mamlakatlardagi korxona, tashkilotlarnnng bevosita tashqi aloqalariga xizmat qiladi. Tashqi shartnoma narxlari kontrakt narxlar deb yuritiladi. Ular jahon bozori konyunkturasiga qarab vaqti-vaqti bilan o'zgarib turadi. SHARTNOMALAR CH IZIG'I - ikki iste’molchi o'rtasida ikkita ne’matning samarali taqsimlanish variantlarini ifodalovchi chiziq. SHAXS - o'z qobiliyatidan kelib chiqan holda ma’lum bir ijtimoiy vazifani bajaruvchi inson. Shaxs vazifalarining turli xilligi, uning tuzilishini ifodalaydi. Jamiyatda shaxs boshqa individlar, ijtimoiy holat, shaxs va jamiyat o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi, davlat turi bilan uzviy bog'liq. SHAXS TALABI - bitta iste’molchining tovarga talabi. SHAXSAN TANLAB OLINADIGAN TOVARLAR - tovarning turlari, variantlari ko'p bo'lib, har bir xaridor didi, istaklari, tasawuriga mos keladigan turi, variantini tanlab, sotib olishi mumkin. SHAXSIY (BIR NOMGA BERILGAN) AKSIYALAR - ushbu hujjat egasi vakolatli shaxs bo'lgan aksiyalar. Ularningnomi aksiyada ko'rsatiladi va aksionerlik jamiyati kitobiga kiritiladi. Shaxsiy aksiyalar bo'yicha yonbosish, imtiyozlar, hujjatda boshqa shaxsga o'tkazilganligi va hujjat ham boshqa kishiga tegishli bo'lganligi haqidagi yozuv bilan amalga oshiriladi va uning yangi egasi hissadorlik jamiyati kitobiga kiritiladi. SHAXSIY DAROMAD - jismoniy shaxslarning soliq to'lagunga qadar daromadi. SHAXSIY DAROMADDAN SOU Q , - uy xo'jaligi va korxonalarning mol- mulklari va xizmatlaridan olgan daromaddan to'lanadigan soliq. SHAXSIY EHTIYOJ - alohida kishilar shaxsiy hayoti va faoliyati uchun kerak bo'ladigan narsalarga bo'lgan ehtiyoj. SHAXSIY HISOB VARAQASI - bankning o'z mijozlari bilan bo'lgan barcha pul-kredit va hisob-kitob munosabatlarini aks ettiruvchi bank hujjati. 488 SHAXSIY HISOB-RAQAM - korxonalarning hisob-kitob operatsiyalarni ko'rsatishga mo'ljallangan alohida ta’minotchilar, sotuvchilar va javobgar shaxslar bilan, shuningdek, kredit muassasalarining mijozlar, moliyaviy organlar va soliq to'lovchilar bilan analitik hisob-kitob yuritishning hisob-raqami. SHAXSIY INVESTITSIYALAR - tadbirkorlar, xususiy firmalar, konsernlar va aksioner tashkilotlar tomonidan taqiqlanmagan faoliyatlarga sarflanadigan mulkdorlik va intellektual boyliklarni anglatadi. SHAXSIY ISTE’MOL FONDLARI - shaxsiy jamg'arma va iste’mol fondlarini tashkil etib, aynan shaxsiy iste’mol fondining ana shu ikki qismi tovar mexanizmining faoliyat ko'rsatishi uchun tegishli sharoitni yaratadi. SHAXSIY ISTE’M OL - jamiyat a’zolarining yashashi va barkamol inson sifatida kamol topishlari uchun zarur bo'lgan moddiy va ma’naviy ne’matlar yig'indisidir. SHAXSIY ISTE’M OL UCHUN SARFLAR - uy xo'jaliklarining iste’mol daromadidan ayrim chegirmalar va imtiyozlar chegirib tashlanganidan so'ng olinadi. SHAXSIY JAMG'ARIB BORILADIGAN PENSIYA HISOB-RAQAMI - fuqarolarning Xalq bankidagi egasi yozilgan shaxsiy hisob- raqami bo'lib, badal kirituvchilarning jamg'arib boriladigan pensiya badallari va shaxsiy jamg'arib boriladigan pensiya hisob- raqamlaridagi mablag'larga hisoblab qo'shilgan foizlar ana shu hisob-raqamga kelib tushadi va unda hisobga olinadi. SHAXSIY MULK - jamiyatning alohida a’zolari tomonidan, individual yoki oilaviy ehtiyojlami qondiruvchi moddiy ne’matlarni o'zlashtirish bo'yicha tarkib topuvchi iqtisodiy munosabatlar, shaxsiy mulk subyekti (egalari), ayrim fuqarolar, uning obyekti esa iste’mol buyumlari (xolodilnik, televizor, mebel va h.k.) turar joy va boshqalar, umuman shaxsiy ehtiyojni qondirishga xizmat qiladigan vositalardir. Uning manbalari quyidagilar: topilgan daromad, merosga olingan yoki in’om sifatida olingan mol-mulk, dividend, bank foizi, xususiy tadbirkorlik daromadi va boshqalar O'zbekiston Respublikasida harakat qiluvchi mulkchilik to'g'risidagi qonunda shaxsiy mulk, umuman, fuqarolar mulki manbalari va uning davlat tomonidan kafolatlari belgilab berilgan. 489 SHAXSIY SUG'URTA - sug'urta obyekti sifatida fuqarolarning hayoti, sog'Iig'i va mehnat qobiliyatini saqlash bilan bog'liq manfaatlar majmuasi shaklidagi sug'urta tarmog'i. Shaxsiy sug'urta hayot sug'urtasiga va baxtsiz hodisalardan sug'urtaga va tibbiy sug'urtaga bo'linadi. U riskli va jamg'arma funksiyalariga ega. Chet el tajribasida shaxsiy sug'urta to'rtta sug'urta klassidan iborat bo'lib, inson hayotida ro'y berish mumkin bo'lgan hodisalar (tug'ilish, o'lim, voyaga etish, nikohdan o'tish, ma’lum bir yoshgacha yashash) ehtimoli bilan bog'liq barcha sug'urta turlarini o'z ichiga oladi. Keng ma’noda shaxsiy sug'urta - bu uzoq muddatli hayot sug'urtasi, aralash sug'urta va annuitetlardir. SHAXSIY TAJRIBA YIG'ILISHI - bu ishchi bir xil jarayonni ko'p takrorlashi natijasida olinadigan ustachilik va o'z ishlab chiqaruvchanligi oshishi hisoblanadi. SHAXSIY TALAB - alohida odamlar, oilalar talabi. SHAXSNI MUNTAZAM KAMOL TOPTIRISH - fuqarolik jamiyati asoslarini barpo etishning muhim sharti va tarkibiy qismi. Shaxsni rivojlantirish jarayonlari insonning salohiyat va maqsadlarini ro'yobga chiqarish borasida nafaqat davlat, jamiyat ta’siri, balki shaxsning o'z sa’y-harakatlarini faollashtirishni ham taqozo etadi. SHAXSNING EHTIYOJI - inson harakatga intilishni vujudga keltiruvchi biror-bir narsaning yo'qligini anglashidir. Uning normal hayot kechirishi uchun ozuqa, uy-joy, ob-havo zarur. SHAXTA - foydali qazilmalarni yer ostidan qazib olish bilan shug'ullanuvchi konchilik korxonasi. Shaxtada yer osti va yer usti inshootlari bo'ladi. Yirik shaxtalarda yiliga bir necha million tonnagacha foydali qazilma olish mumkin. Shaxtalarning chuqurligi 100 m dan bir necha km ga yetadi. Eng chuqur shaxtalar Janubiy Afrika va Hindistonda bo'lib, ularning chuqurligi 3 km dan oshadi. SHIRKAT - umumlashgan mulk va hamkorlik asosida ish yuritish faoliyati. SHIRKAT FIRMA - bir necha tadbiroklarning o'zaro mulkiy birlashuvi va tadbirkorlikdan olinadigan foydani baham ko'rishga asoslangan sherikchilik korxonasi. 490 SHISHA SANOATI - sanoatning shishadan listli oyna, arxitektura-qurilish, optika, yorug'lik texnikasi, elektrotexnika materiallari, shisha idishlar, idish-tovoqlar, shisha tolalari va mahsulotlar ishlab chiqaruvchi tarmog'i. SHMOLLER GUSTAV - (1838-1917) nemis iqtisodchisi, yangi tarixiy maktabning asoschisi, siyosiy iqtisodni xalq xo'jaligi tarixi bilan bir deb qaradi, tarixiy formatsiyaga qarshi chiqdi, unga empirizm xos edi. Iqtisodiyotda odob-huquq omilini birinchi o'ringa qo'ygan. SHO'BA KORXONA - o'ziga biriktirib qo'yilgan mol-mulkka nisbatan mulkdor tomonidan mulk huquqi berilmagan tijoratchi tashkilot. SHOSSE - asfalt, beton, tosh va shag'al yotqizilgan 6 metrdan keng yo'llar. SHOU-BIZNES - har xil pullik tomoshalar ko'rsatish yo'li bilan daromad topish. Shou-biznesdan tushadigan daromad bu aholidan olinadigan tomoshahaqi,firmalardantushadiganreklamapuli,tomoshabinlarga savdo-maishiy xizmat ko'rsatish haqi va boshqalarda shakllanadi. SHTAKELBERG MUVOZANATI - duopolik sharoitda lider firma bilan ergashuvchi firma faoliyat ko'rsatganda lider tovar narxini va ishlab chiqarish hajmini mustaqil belgilaydi, ergashuvchi firma lider firmaga moslashgan holda narx va mahsulot hajmini belgilaydi. SHUBHALI KREDITLAR - 1. Uch to'lov davrida foiz yig'indisi to'lanmagan va bir marta asosiy qarz yig'indisi to'lanmagan kreditlardir. 2. Ziyon qilish ehtimoli yuqori bo'Igan, lekin ayrim ijobiy amallari mavjud bo'Igan ushbu kreditlar sharoit oydinlashguncha shubxali deb tasniflanadi. Shubhali deb tasniflangan kreditlarga asosiy to'lanmagan summasining 50 foizi miqdorida zaxira tashkil etiladi. CHAKANA BAHOLAR - o'zining ko'p darajaliligi bilan ajralib turadigan baholar tizimi. Unga davlat savdosi, dehqon bozori, tijorat savdosi, vositachilik bozori baholari kiradi. Aholining real daromadlari chakana baholar darajasiga bog'liqdir. Chakana baholar bilan asosan aholiga iste’mol buyumlari va xizmatlari sotiladi. CHAKANA NARX - tovarning xaridorga sotilayotgandagi narx. U ulgurji narxga chakana savdo firmasining barcha boshqaruv, marketing va ishlab chiqarish xarajatlarini hamda daromadini qo'shish orqali aniqlanadi. CHAKANA REKLAMA - iste’molchilarga ma’lum xizmat yoki tovarni qachon va qayerda sotib olish mumkinligi to'g'risidagi mazkur xabar. CHAKANA SAVDO - iste’molchilaming pul daromadlariga ayirboshlash yo'li bilan tovar sotish va xizmat ko'rsatishdagi oxirgi bo'g'in. CHARTER -1 . Kema yoki boshqa transport vositasi bo'yicha belgilangan muddat va reys bo'yicha tuzilgan fraxt shartnomasi. 2. Moliya kredit faoliyati bilan shug'ullanish huquqi berilgan hujjat. CHATISHGAN USULLAR - qimmatli qog'ozlarning bir qancha turlari mavjud bo'lib, ular zayom va egalik huquqlari usullarining xususiyatlarini birlashtiradi. Ular imtiyozli aksiyalar va konvertrlanadigan (almashadigan) obligatsiyalar. CHAYANOV ALEKSANDR VASILEVICH (1888-1937) - taniqli iqtisodchi, Rossiyadatashkiliyishlabchiqarishmaktabiningasoschisi, dehqonni mehnat xo'jaligining asosi deb, oilaviy mehnat yacheykasini tashkil etgan (kollektivizatsiyaga qarshi); kooperatsiya va agrar sohalarda 200 ga yaqin asar yozgan, bosh asari “Xo'jalikning nokapitalistik sistemalari nazariyasi”dir. Chayanov 1937 yilda repressiya qilinib, qatl etilgan. Ilmiy g'oyalari hozirda ham ilmiy-amaliy ahamiyat kasb etadi. CHEGARADAGI XARAJATLAR (DAROMADLAR) - qo'shimcha ishlab chiqarilgan mahsulotning birligiga to'g'ri keladigan qo'shimcha xarajatlar (daromadlar). CHEGARAVTY (O 'LIK ) NUQTA - subyektning sarflagan xarajatlarini mahsulotni sotgandan olgan daromadi hisobidan qoplash uchun zarur bo'lgan sotish hajmi. CHEGIRIB TASHLANADIGAN QO'SHILGAN QIYMAT SOLIG'I (Q Q S) - Bu oraliq iste’moli, asosiy kapitalni yalpi jamg'arish yoki qayta sotish uchun mo'ljallangan hamda tovar va xizmatlar sotib olish uchun to‘ lanadigan qo'shilgan qiymat solig'idir. Bu soliqni ishlab chiqaruvchi davlatga to'lamaslik huquqiga ega, chunki u ishlab chiqaruvchining mijozi tomonidan hisobga olingan. CHEGIRILMAYDIGAN QO'SHILGAN QIYMAT SOLIG'I - sotib oluvchi tomonidan to'lanadi va bunday hoi ro'y berganda uning QQS to'lash majburiyatidan chegirib tashlanmaydi. CHEK - belgilangan ko'rinishdagi pul hujjati, l ) bankdagi o'z hisobidan muayyan pul miqdorini chekda ko'rsatilgan shaxsga berish yoki uning hisobiga pul o'tkazish bo'yicha yozma topshiriq. Chek ikki ko'rinishda bo'ladi: a) oluvchining nomi yozilgan chek; b) ko'rsatuvchiga berilgan chek. Chekning harakat muddati 10 kundan oshmasligi kerak. Rivojlangan bank tizimida chek muomalada kredit vositasi siyosatida ishlatiladi. Chek to'lovlari rivojlangan mamlakatlarda, ayniqsa, AQSHda, Angliyada ichki to'lov sifatida keng yoyilgandir. CHEK DAFTARI - korxona chek daftarchalarini unga xizmat ko'rsatuvchi bankmuassasasidan oladi. Mehnatga haq to'lash, pensiyalar, kasallik varaqasi bo'yicha nafaqalar, mukofotlar, xizmat safarlari va xo'jalik xarajatlari uchun naqd pullarni bank cheki asosida korxonaning hisob-kitob schyotidan shu korxona kassasiga beradi. CHEKLANGAN MAS’ULIYAT - ma’lum chegara doirasida cheklangan mas’uliyat. Qarz majburiyati yoki o'ziga biror-bir hujjatga imzo chekilayotganda mas’uliyati muayyan doiralarda cheklovchi shartni, punktni kiritish. CHEKLASH - tovar ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar manfaatini himoya qilish, umumdavlat manfaatlari va xalqaro majburiyatlarni bajarish bo'yicha davlat yoki davlatlar guruhi tomonidan eksport va import sohasida o'rnatiladi. CHEKLI DAROMAD - bir birlik qo'shimcha tovar sotishdan tushgan qo'shimcha daromad. CHEKLI NAFLIK - oxirgi yoki navbatdagi birlik ne’matni iste’mol qilishdan I olinadigan nafiik. CHEKLI QO'YILM ALAR - chek yozib berish mumkin bo'lgan tijorat banklari va jamg'arma muassasalaridagi omonatlar. 493 CHEKLI TEXNOLOGIK ALMASHTIRISH NORMASI - ishlab chiqarish hajmi o'zgarmaganda bir birlik X omilini necha birlik Y omil bilan almashtirish mumkinligini ko'rsatadi. CHEKLI TRANSFORMATSIYA NORMASI - birinchi tovardan qo'shimcha bir birlik ishlab chiqarish uchun ikkinchi tovardan qancha voz kechish kerakligini ko'rsatadi. Bu birinchi tovarning altemativ qiymatini ifodalaydi va ikkinchi tovarning chekli ishlab chiqarish xarajatlarini birinchi tovarning chekli ishlab chiqarish xaraj ati nisbatiga teng b o' ladi. CHEKSIZ QO'YILM ALAR - chek yozib berish mumkin bo'lmagan jamg'arma hisob-raqami. CHET EL VALYUTALARINI DIVERSIFIKATSIYA QILISH - bir vaqtning o'zida bir nechta chet el valyutasida rezervlar tashkil qilish tushuniladi. CHET EL YURIDIK SHAXSLARI - rezidentlar va norezidentlarga bo'linadi. Rezidentlar O'zbekistondagi yuridik shaxslar kabi soliqqa tortiladi. O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatuvchi norezident yuridik shaxslar: doimiy muassasa orqali faoliyat ko'rsatuvchi; doimiy muassasa bo'lmasdan faoliyat ko'rsatuvchi yuridik shaxslarga bo'linadi. Birinchi guruhdagilarning O'zbekistonda olgan daromadlari ularning soliq idoralariga taqdim etadigan deklaratsiyalari orqali soliq idoralari tomonidan hisoblab chiqilib, soliqqa tortiladi. Ikkinchi guruh norezidentlarning O'zbekiston hududidagi korxona va tashkilotlardan olgan daromadlari manbayida jami daromaddan hech qanday chegirmasiz soliqqa tortiladi. CHET ELDAN T O 'G 'R I INVESTITSIYALAR - investorning korxonani boshqarish niyatida uning aksiyalarini sotib olishga sarflagan xarajatlari dan iborat. Investor aktivga ega bo'ladi, investitsiya kiritilgan birlik majburiyatga ega bo'ladi. CHETLANISH - kutiladigan natija bilan haqiqiy natija o'rtasidagi farq. CHIQISH JOYIDAGI SIFAT - ishlab chiqarishning har bir ishtirokchisi o'zi ishlab chiqarayotgan mahsulotning belgilangan talablarga javob berishini ta’minlashga mas’uldir. C H O 'Q Q I - trendning grafikdagi eng yuqori qismi. 494 CHORVACHILIK TIZIM I - chorva mollari sonini o'stirish va sifatini yaxshilash, maxsuldorligini muntazam oshirib borish hamda mahsulot birligiga qilinadigan xarajatlarni kamaytirish, umuman, chorva mollari va chorvachilik vositalaridan maqsadga muvofiq foydalanish orqali uni eng samarali tarmoqqa aylantirishni taminlaydigan tashkiliy-iqtisodiy, texnologik va texnikaviy tadbirlar yig'indisi. CHAKANA BAHO - davlat va kooperativ savdosi, dehqon bozorida iste’mol mollarini sotilish narxlari. CHAKANA SAVDO - savdo-sotiq tarmoqlari orqali aholiga istemol mollarini sotish. CHET EL YURIDIK SHAXSLARI - rezidentlar va norezidentlarga bo'linadi. Rezidentlar O'zbekistondagi yuridik shaxslar kabi soliqqa tortiladi. O'zbekiston Respublikasida faoliyat ko'rsatuvchi norezident yuridik shaxslar: doimiy muassasa orqali faoliyat ko'rsatuvchi; doimiy muassasa bo'lmasdan faoliyat ko'rsatuvchi yuridik shaxslarga bo'linadi. Birinchi guruhdagilarning O'zbekistonda olgan daromadlari ularning soliq idoralarig Yüklə 3,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|