Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti geografiya va ekologiya fakulteti

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
 
GEOGRAFIYA VA EKOLOGIYA FAKULTETI
GEOGRAFIYA YO‘NALISHI
Mavzu: "Barometrik formulalarning amaliy qo‘llanilishi"
Bajardi: 1-kurs talabasi Z.Bozorova
Tekshirdi: ____________________

REJA

Barpmetrik formula haqida ma’lumot
01
Boltsman taqsimoti
02
Molekulalar to’qnashishlar
03
Molekulalar to’qnashishlarning o’rtacha soni
04

BAROMETRIK FORMULA HAQIDA MA’LUMOT

Barometrik formula — ogʻirlik kuchi maydonidagi gaz (atmosfera) bosimining balandlikka qarab oʻzgarishini ifodalaydigan formula. Hamma balandliklarda temperatura birday hisoblanganda (izotermik hol): bunda: r — gaz bosimi, s — gazning molekulyar ogʻirligi, R — gaz doimiysi, g — ogʻirlik kuchi tezlanishi, T — mutloq temperatura. Barometrik formula balandlik ortib borgan sari gaz (atmosfera) bosimining kamayib borishini koʻrsatadi.
Balandlik katta boʻlsa, temperaturani oʻzgarmas deb belgilaydi. Atmosferaning ayrim qatlamlarida temperatura A balandlikka qarab chiziqli oʻzgaradi.
Samolyot qanday balandlikda uchayotganini koʻrsatuvchi asbob — altimetrning ishlash tarzi atmosfera bosimining balandlikka qarab oʻzgarib borishiga asoslangan.

BAROMETRIK FORMULA

Gazlarning molekulyar kinetik nazariyasi asosiy tenglamasi va molekulalarning tezligiga bog’liq Maksvell taqsimotini keltirib chiqarishda gaz molekulalariga tashqi kuchlar ta’sir etmaydi deb faraz qilingan edi. Shuning uchun molekulalar xajm bo‘yicha bir tekis taqsimlangan deb hisobladik.
Ammo, istalgan gaz molekulalari yerning tortishish potentsial maydoni ta’sirida bo’ladi. Bir tarafdan gravitatsion tortishish va ikkinchi tarafdan molekulalarning issiqlik harakati gazning qandaydir statsionar xolatga, ya’ni bosimni balandlik bo’yicha kamayishiga olib keladi
Barcha molekulalar massasi bir xil, temperatura o’zgarmas, tortishish maydoni bir jinsli deb hisoblaymiz.

BOLTSMAN TAQSIMOTI

Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li

01
Gaz molekulalari tartibsiz harakatda bo’lishi sababli bir-biri bilan uzluksiz to’qnashadilar. Molekula ikkita ketma-ket to’qnashishlar oralig’ida ma’lum l yo’lni bosib o’tadi va bu erkin yugurish yo’li deb ataladi.
03
02
04
Umumiy holda ketma-ket to’qnashishlar orasidagi erkin yugurish yo’li uzunligi har xildir. Uning ustiga molekulalar soni beqiyos katta bo’lganligi sababli, molekulalarning o’rtacha erkin yugurish yo’li to’g’risida so’z yuritishimiz mumkin.
To’qnashishlarda ikkita molekula markazlari yaqinlashishining eng kichik masofasi d – molekulalarning effektiv diametri deb ataladi.
U to’qnashayotgan molekulalar tezligiga, ya’ni gazning temperaturasiga bog’liq
1 sekund ichida molekula o’rtacha arifmatik tezlik - <v> ga teng yo’l bosib o’tadi va bu vaqt ichida o’rtacha to’qnashishlarga duch kelsa, u holda erkin yugurish yo’li quyidagiga teng bo’ladi :

Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li

Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li

Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li

Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li

BROUN HARAKATI

Keyinchalik o’lchamlari ≈1 mkl ga yaqin bo’lgan barkcha zarrachalar suyuqlik yoki gazlarda yuqoridagidagi betartib harakat qilishlari kuzatilgan.
Broun suv ustidagi gul changchalarini mikroskop orqalikuzatganda, gul changchalari jonlanib, xudi quyosh nuridagi changlar harakatiga o’xshash, tartibsiz harakat qilishini ko’rgan.
Zarrachalarning bu betartib harakati – Broun harakati deb atalgan va u muhit temperaturasi oshishi va zarrachalar o’lchamlari kichrayishi bilan kuchaygan.
Broun harakati zarrachalarga muhitning molekulalari urilish natijasida sodir bo’ladi. Shuning uchun gaz yoki suyuqlik molekulalarining issiqlik harakati tartibsiz harakat deb hisoblangan

Xulosa

Barometriya va barometrik formulalaning rivojlanishida Gʻarbiy Yevropada 19-asr—20-asr boshlarida A. Gumboldt, V. Yu. Vize, V. Keppen, Yu. Xain kabi olimlarning ilmiy izlanishlari, 20-asrda rus olimlaridan A. I. Voyeykov, Ye. S. Rubinshteyn, O. A. Drozdovning barometrik formulani ishlab chiqish usullari, L. S. Berg , B. P. Alisov va b.ning Yer shari barometrik formulani tasnif qilishi, Ye. N. Blinovaning iqlim gidrodinamikasi nazariyasi, V. V. Illyleykinning mussonlar, M. I. Budikoning radiatsiya va issiklik balansi xaqidagi taʼlimotlari muhim oʻrinda turadi.
Oʻzbekistonda 1921-yilda tashkil etilgan Turkiston meteorologiya ilmiy tadqiqot instituti katta taʼsir koʻrsatadi. Bu sohada V. A. Bugayev, L. N. Babushkin, V. A. Jorjio, L. A. Molchanov, A. A. Skvorsov, F. A. Moʻminov, M. Orifxonova va b. genetik va amaliy katta hissa qoʻshdilar.

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!