«sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Oddiy ishbay – ishlab chiqarilgan mahsulot sonini ishbay narxiga
ko‘paytirish yo‘li bilan ish haqi aniqlanadi.
Ishbay mukofot shaklida ishchi asosiy ish haqidan tashqari ma’lum
ishlab chiqarish yutuqlariga erishganligi uchun mukofot oladi. Ishbay
ish haqining shu tizimi amalda keng qo‘llaniladi.
Ishbay akkord shaklida ish haqi summasi ishlab chiqarilishi lozim

---

97
bo‘lgan ish uchun belgilanadi. Ishbay akkord tizimi asosan, ma’muriy
ishlarni hamda ayrim buyurtmalarni bajarishda qo‘llaniladi.
Ish haqining vaqtbay shaklida mehnatga haq xodimning ishlagan
vaqti va malakasiga qarab to‘lanadi. Amalda vaqtbay ish haqining oddiy
va mukofot shakllarida qo‘llaniladi.
Oddiy vaqtbay shaklida muhandis texnik xodimlar, xizmatchilar
amaldagi ishlagan vaqtiga qarab belgilangan maosh asosida haq olishadi.
Vaqtida ish haqi ishchilar mehnatiga haq ularning ishlagan vaqti va tarif
stavkalari asosida aniqlanadi.
Vaqtbay mukofot  shaklida asosiy ish haqidan tashqari mukofot
to‘lanadi. Rahbar, muhandis-texnik xodimlar, xizmatchilar mehnati uchun
oylik belgilangan oklad asosida to‘lanadi. Hisobot oyidagi hamma ish
kunini to‘liq ishlagan bu toifadagi xodimlar mehnati oylik okladi
miqdorida to‘lanadi. Agar xodim hamma ish kunida to‘liq ishlamagan
bo‘lsa, u holda uning mehnatiga haq ishlagan vaqti va oylik oklad
asosida hisoblanadi.
Ish haqi o‘z tarkibiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi:
1. Asosiy ish haqi.
2. Qo‘shimcha ish haqi.
Asosiy ish haqi deyilganda ishchi va xizmatchilarning ishlagan
vaqti uchun amaldagi qonun-qoidalariga muvofiq to‘lanadigan haq
tushuniladi. Masalan: mehnat ta’tili uchun 18 yoshga to‘lmagan
o‘smirlarning ishlamagan soati uchun, davlat fermer ishlari bilan band
bo‘lgani uchun to‘lanadigan haq va boshqalar.
Korxona xodimlarining asosiy va qo‘shimcha hamda ro‘yxatda
bo‘lmagan xodimlar ish haqi mehnatga haq to‘lash fondini tashkil qiladi.
Unga quyidagilar kiradi.
1. Korxona, muassasa va tashkilotlarda mehnatga haq to‘lash
shakllari va tizimlariga muvofiq hisoblangan ish haqi.
2. Ish haqi berilishida berilgan mahsulot qiymati.
3. Tarif stavkalari va okladlariga qo‘shimchalar.
4. Mukofotlar.
5. Korxona shtatida bo‘lmagan xodimlar mehnat haqi.
6. Mehnat ta’tiliga to‘lanadigan haq va boshqalar.
Pul to‘lovlari va rag‘batlantirishga quyidagilar kiradi:
1. Yillik ish yakunlari bo‘yicha rag‘batlantirish.
2. Muhim ishlab chiqarish topshiriqlarini bajarganligi uchun
rag‘batlantirish.
3. Korxonalardan o‘qishga yuborilgan talabalarga stipendiya.
4 – Buxgalteriya hisobi

---

98
4. Davolanish uchun beriladigan yo‘nalishlar qiymati.
5. Mehnat fermerlari aksiyalari uchun to‘lanadigan daromadlar va
boshqalar.