Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 30,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
70
ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 1 (05) 2014 keçmiş Rusiya imperiyasının dövlət qurulu ‐ şunda baş verən dəyişikliklərlə bağlı idi. Siyasi‐sosial dəyişikliklər – 1917‐ci il inqilabı, sovetləşmə – bütün bunlar, təbii ki, bədii yaradıcılığın bütün sahələrinə, o cümlədən ədəbiyyat və incəsənətə təsir etməklə yanaşı, opera janrının da ideya‐obraz məzmununa, tematikasına, süjetinə və musiqi dilinə yeni ‐ liklər gətirdi. Yeni tematika ilə əlaqədar operaya fərqli obrazlar, fərqli vəziyyətlər, müxtəlif həyat səhnələri və kütləvi inqilabi mahnılar geniş şəkildə daxil olmağa başladı. Bu da təbii ki, keçmiş SSRİ‐nin tərkibinə daxil olan respub‐ likalarda yaranmış musiqi əsərlərinin müəllif ‐ lərinin yaradıcılığında öz əksini tapdı. Beləliklə, Azərbaycanda meydana gəlməz ‐ dən əvvəl opera Rusiya və Avropanın bir çox ölkələrində uzun və maraqlı inkişaf yolu keç ‐ mişdir. Amma Azərbaycan bəstəkarları qısa bir zamanda (1908‐ci ildən keçən yüzillik müd ‐ dətində) janrın özünü mənimsəyərək diqqətə ‐ layiq əsərlər yaratmağı və özünəməx sus üsluba malik olan opera nümunələri ilə geniş ümum ‐ avropa arenasına çıxmağı bacar dılar. Bu əsərlər onları fərdi‐milli keyfiyyətləri ilə fərqlənən bir qrup kimi müəyyən ləşdir məyə imkan vermişdir. Opera sahəsində fəaliyyətə başlayan Azər ‐ baycan bəstəkarları öz əsərlərində operalar üçün vacib olan komponentləri – ariya, ariozo, reçitativlər, ansambl, xor və digərlərini tətbiq edərək klassik operanın geniş yayılmış janrına yiyələnməyə çalışmışlar. Hələ ilk operaların təcrübəsiz bəstəkarları bu qədər mürəkkəb bir məsələni yerinə yetir ‐ məyə başlayarkən öz fikirlərini məşhur və sevilən xalq muğamlarının köməyi ilə onlar üçün yeni olan bir janra cəlb etmək qərarına gəldilər. Әsrlər boyu Azərbaycanda səslənən muğamlar çox populyar idi və onları daha çox məşhur xanəndələr ifa edirdilər. Muğam, sözün əsl mənasında, milli musiqi təfəkkü rü ‐ nün ifadəsinə, milli‐mənəvi dəyərlərin daşı ‐ yıcısına çevrilmişdi. Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyli öz xalqının poetik ruhunu və bu ruhun estetik köklərini, kütlənin Füzuli faciəsinə qarşı duyduğu mə ‐ həbbəti çox həssaslıqla başa düşmüşdür. Füzuli poeziyasına, qəzəllərə olan meyli, həvəsi təbii şəkildə anlayan bəstəkar öz operalarında muğamlardan uyğun şəkildə istifadə etmişdir. Həyat göstərdi ki, Ü.Hacıbəyli haqlı idi. Mu ‐ ğam ların operada səslənməsi tarixi zərurətdən və estetik tələblərdən irəli gəlirdi. Avropa mədəniyyətində məşhur olan janrın mənimsənilməsi kimi vacib bir məsələni qarşısına qoyan bəstəkar tarixi qanunauyğun ‐ luqlara, bir çox ölkələrin təcrübəsinə uyğun olaraq artıq məşhur və populyar olan janrın köməkliyi ilə öz dinləyicilərini onlara tanış ol‐ mayan incəsənətlə tanış etmişdir. Məhz muğam ‐ lar bu tələblərə cavab verirdi. Bundan başqa, Azərbaycan muğamları Füzulinin yüksək poeziyasından qaynaqlanır, qəzəl kimi poetik janr muğamlar əsasında oxunur. Füzuli poemasını operanın əsas süjet xə i kimi götürən bəstəkar, təbii ki, həyatın mənası, məhəbbət və sədaqət ideyalarını təmsil edən muğamlara müraciət etmişdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, ilk Azərbaycan operala rın da ənənəvi opera ariyalarını əvəz edən muğamla ‐ rın səhnə janrı üçün özünəməx sus neqativ əla ‐ mət ləri də olmuşdur. Məlumdur ki, muğamlar nə qədər psixoloji zənginliyə malik olsalar da, onların məzmu ‐ nun da şəxsiyyətin tipik musiqi təcəssümü öz əksini tapmırdı, daha doğrusu, fərdi əlamət ‐ ləri olan müəyyən bir sima deyil, ümumiy ‐ yətlə, şənlənən və ya kədərlənən insan tərən nüm edilirdi. Və muğam operalarının səsləndiril ‐ məsində iştirak edən şəxslər bu və ya digər dramaturji hadisələrdə çıxış edərək hər hansı bir duyğunun – sevinc və ya kədərin, ümid və ya ümidsizliyin təmsilçisinə çevrilirlər. Ü.Hacıbəyli və M.Maqomayevin operala ‐ rında səslənən bütün muğamlar, məhz bu cür ümumiləşmiş vəziyyəti – hisləri, başqa sözlə desək, qəmi, kədəri, sevinci, məhəbbəti və s. ifadə edirlər. Bir çox bəstəkarlar ayrı‐ayrı vaxtlarda opera səhnəsindəki hadisələri daha hərəkətli, sərbəst, dinamik etməyə çalışmışlar ki, insan‐ lar musiqili teatrlarda real gerçəklikdə olduğu
Yüklə 30,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|